Panaglayag Babaen iti Barko​—Iti Danum ken iti Takdang!

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY POLAND

Ania ti mapanunotmo no awisennaka ti kapitan ti barko nga aglayag saan laeng nga iti baybay no di ket uray met iti karuotan?

NABAYAGEN ti pakasaritaan ti panagibiahe babaen iti barko kadagiti dan-aw ti Iława iti makin-amianan a Poland. Sipud pay idi sangapulo a siglon ti napalabas, dagiti lokal a produkto, troso, ken tabla ket maibibiahen iti daan ken nakalatlatak a dalan​—agpaabagatan nga agsalog iti Karayan Drwęca nga agturong iti Karayan Vistula sa agpaamianan nga agturong iti Baltic Sea. (Kitaem ti mapa.) Manipud sadiay, maibiahe dagiti tagilako nga agturong iti Makinlaud a Europa.

Idi maika-13 a siglo, kalpasan a pinarmek dagiti Kabaliero a Teutonic ti kaaduan a paset ti rehion, daytoy a dalan ket ad-adda a nagbalin a napateg. * Kaskasdi, sipud idi maika-16 a siglo ken agtultuloy, nakaparpartak nga immadu ti agtarigagay kadagiti troso iti daytoy a lugar, gapu ta nagadu ti gatgatangen dagiti negosiante iti Gdańsk agraman dagiti agar-aramid iti barko ti Francia ken Denmark.

Apay a paginteresanda unay daytoy a troso? Ti maysa a makagapu ket ti narapis, awanan buko a saleng kadagitoy a kabakiran a tumayag agingga iti 50 a metro ket nagsayaat a palo dagiti aglaylayag a barko. Ngem agarup innem agingga iti walo a bulan ti panangyudong kadagiti troso babaen iti nawatiwat ken saan a direkta a dalan iti karayan Drwęca-Vistula.

 Panangbirok iti As-asideg a Dalan

Iti panangbirokda iti solusion daytoy a parikut, inusig dagiti aglaylayag no kasanoda nga usaren ti innem a dan-aw nga adda iti nagbaetan ti Ostróda ken Elbląg, iti asideg ti Dan-aw Vistula. No koma mapagsisilpo dagitoy, maminlima koma nga as-asideg ti dalan manipud Karayan Drwęca agingga iti Baltic! Isu a napanunotda ti mangkali iti kanal a mamagsisilpo kadagiti dan-aw. Nakalkaldaang ta di nagbayag, naammuandan a dagiti karit iti pangaramid ti kanal ket saan a kabaelan ti teknolohia idi a tiempo. Kas pagarigan, kasano a tamingen dagiti agar-aramid ti nagdumaan ti patar ti danum a 104 a metro iti kawatiwat a sangapulo laeng a kilometro?

Nupay adda dagita a pakarigatan, intultuloy dagiti lokal a negosiante, makindaga, ken agpatpataud kadagiti produkto ti nangparegta kadagiti agtuturay idi iti Prussia tapno pagsisilpuenda dagiti dan-aw ta kayatda a mailako a daras dagiti tagilakoda. Kamaudiananna, idi 1825 inkeddeng dagiti autoridad ti pannakaaramid ti kanal a mangisilpo kadagiti ili ti Ostróda ken Elbląg agraman ti baybay. Naikeddeng ti pagayusan ti danum, ket naitalek ti disenio iti nailimed a mamalbalakad maipapan iti panagibangon. Ngem idi natakuatan daytoy a mamalbalakad a dina kabaelan ti trabaho, basta indulinna dagiti komplikado unay a planona iti uyosanna.

Nalaing nga Inheniero a Nangituloy iti Plano

Iti agarup dayta a tiempo, nagturpos ni Georg Jakob Steenke iti maysa nga akademia idiay Berlin, kas eksperto iti konstruksion, a paglainganna ti hydroengineering. Impakat daytoy eksperto nga agtutubo ti laingna, ket idi 1836 nadutokan iti natan-ok a saad kas inspektor dagiti dike ken tambak iti Elbląg. Iti daytoy nga akem, inusig ni Steenke ti plano a mangibangon iti Oberland Canal, kas pangawag idi iti dayta. *

Idi 1837, nakapanunot ni Steenke iti baro a pagayusan ti kanal ken nakaaramid iti detalyado a plano tapno makalasat dagiti barko ti kargamento iti pagayusan. Bayat daytoy a tiempo, siniputanna met dagiti panagbalbaliw iti teknolohia ti hydroengineering wenno enhenieria a mangusar ken mangkontrol iti bileg ti danum. Kamaudiananna, idi 1844 nangrugin ti panagaramid iti kanal. Nakali dagiti kanal iti nagbaetan dagiti dan-aw iti makinsurong a takdang ti pagayusan, isu nga immababaw pay iti nasurok a 5 a metro ti dadduma kadagiti  dan-aw. Implano ni Steenke a risuten ti nabatbati a nagdumaan ti patar ti danum a 100 a metro babaen ti panangaramidna iti 25 a bangen.

Nupay kasta, kalpasan a naibangon ti lima nga umuna a bangen, naamiris ni Steenke a dagitoy ti ad-adda a mangpailet ken mangpabannayat iti ilalasat dagiti barko. Situtured a nagbiahe a napan idiay Estados Unidos tapno adalenna no kasano a narisut ti umasping a parikut idi naaramid ti Morris Canal, a lumasat iti estado ti New Jersey. Natakuatan ni Steenke a di mabalin a tuladen dagiti bangen ti Morris Canal gapu iti ekonomia, ngem adda maysa a paset a nakitana a nangparagsak kenkuana​—dagiti salogan, sumalog a pannakariles nga addaan kadagiti de pilid a plataporma a nadisenio a mangkarga kadagiti barko a lumasat iti adu a paset ti kanal. Idi nakaawiden, tinulad ni Steenke ken ti dua pay a nalaing nga inheniero daytoy nga ideya. Saanen a nagaramid iti ad-adu pay a bangen ket kinaykayatnan ti naisangsangayan a sistema ti uppat a salogan. Agasem ti ragsak ni Steenke ta idi 1860, kalpasan ti adu a panangpadas, nalukatan ti umuna a paset ti Oberland Canal.

Monumento iti Panagaramid iti Kanal

Siempre, ti naan-anay a mausar a kanal ket saan laeng a buklen dagiti kanal ken salogan no di ket dagiti pay dam, ruangan, mekanismo dagiti pagguyod a kable, pakaisaadan dagiti makina, ken dadduma pay nga alikamen​—sa kanayon nga agrunot amin dagitoy. Gapuna, 20 a tawen kalpasan a nalukatan ti kanal, nainayon ti baro a salogan tapno masukatan ti narunoten a lima a kayo a bangen. Ti kangrunaan a paset ti nagbaetan ti Elbląg ken Ostróda ket agarup 82 a kilometro. Ti dagup a kaatiddog ti dalan agraman dagiti pannakasangana ket 212 a kilometro.

Ti Oberland Canal a maawagan itan iti Elbląg-Ostróda Canal, naidayaw idin kas obra ti teknolohia a naisangsangayan iti lubong ken maysa kadagiti naisangsangayan ti pategna iti historia. Ita, saan unayen a maus-usar ti kanal kas paglasatan dagiti barko a maus-usar iti komersio, ket dagiti laengen de motor a bilog, de layag a bilog, yate, ken pagpasiar a barko ti lumaslasat iti dayta. Ngem uray pay kalpasan ti nagadu a tawen, inlawlawag ni Dariusz Barton iti giya a librona a Kanał Elbląsko-Ostródzki (Ti Elbląg-Ostróda Canal), “nagsayaat pay laeng ti panagandar dagidiay daan unayen nga alikamen ken pasdek ti hydroengineering nupay naglabasen ti nagbayag a tiempo. Ngamin, nagsayaat ken umiso unay ti pannakaaramidda, ta uray la a pagsiddaawenda dagiti eksperto.”

Kumuyogka iti Naisangsangayan a Panagpasiar

Kayatmo kadi ti kumuyog kadakami nga agpasiar iti daytoy naisangsangayan a dalan? Agrubbuattayo iti agsapa idiay Ostróda. Babaen ti ilalasattayo iti dua a bangen, aglaylayagtayon iti kangato a 100 a metro iti ngato ti patar ti baybay. Bayat a sitatalna a mayanudtayo, maallukoytayo iti naglawa a kabakiran ti birch, elm, saleng, ken fir, agraman dagiti baresbes a nagtubuan dagiti runo a pinapintas dagiti agsabsabong a mulmula iti danum. Naitudingen a pakasalakniban ti nakaparsuaan ti dadduma a paset daytoy a lugar, a sadiay gagangayen a makakitatayo kadagiti dapuen a kannaway, agraman dagiti bumabatok ken lumalangoy a tumatayab a maawagan iti grebe, dagiti tanubong wenno tikbaboy a siaannad nga agpaspasiar iti kapatagan ken ababaw a dandanum.

Pagammuan ta kasla agpatinggan ti 51 a kilometro a kanal! Ngem makitatayo ti dua a poste a bato nga addaan iti dadakkel a pilid ken napuskol a kable a naipulipol kadagitoy. Ibagan ti kapitan a nadanontayon ti umuna a salogan ket ita, bayat a nakalugan dagiti pasahero, simmardengen ti barkotayo iti rabaw ti limned a plataporma.​—Kitaem ti barko ken plataporma iti panid 12.

Di agbayag, nalapunosen iti danum a naggapu iti espesial a tangke ti 8 a metro ti katayagna a rueda ti danum. Nagandaren ti nagdakkelan a makina a mangguyod iti plataporma, ti barko, ken kadatayo. Bayat nga umab-abantetayo,  iturongnatayon dagiti riles a nakailuganan ti plataporma tapno sumang-attayon iti danum iti kanal, labsannan ti tambak iti tuktok ti salogan, ket siiinayad a sumalog iti 550 a metro. Talaga nga “aglaylayagtayon” iti takdang! Kalpasanna, limned manen dagiti riles ken simmardeng ti plataporma. Tumpaw manen ti barkotayo iti danum​—a nababbaba itan iti 21 a metro ngem ti immuna a patar ti danum​—sa intultuloytayo ti aglayag. Nakababatayon iti lima a salogan inton makadanontayo iti Dan-aw Druzno, a 30 laeng a sentimetro ti kangatona manipud iti patar ti baybay.

Ti Dan-aw Druzno ket paset ti lugar a pakasalakniban ti adu nga atap nga animal ken pakakitaam iti nasurok a kagudua kadagiti 400 a kita ti tumatayab iti Poland. Dagitoy ti pakairamanan dagiti tipor, cormorant, osprey, agila, ken adu pay a kita. Iti dalan, mabalin a makakitatayo kadagiti ugsa, beaver, alingo, koneho, lynx, badger, moose, ken dadduma pay nga animal. Kamaudiananna, iti mumalemen, apaglabas laeng iti amianan a pungto ti dan-aw, makadanontayon iti sangladan ti Elbląg. Iti aplaya, adda ti rebbek ti maysa a kastilio​—naulimek a pakalaglagipan dagiti Kabaliero a Teutonic a nangkolonia kadagitoy a lugar ken nangipasdek ditoy iti pantalan. Nagmalmalemtayo iti barko ket nakaay-ayat dagiti pakalaglagipantayo iti naisangsangayan a panaglayagtayo!

[Footnotes]

[Diagram iti panid 12, 13]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Ladawan a mangipakita kadagiti paset ti Elbląg-Ostróda Canal (Kangatona iti patar ti baybay a naipakita iti metro)

OSTRÓDA

↓ Dan-aw Drwęckie

95 a metro

↓

↓

Bangen ti Zielona

96 a metro

↓

↓

4.6 a kilometro

↓

↓

Bangen ti Miłomłyn

99 a metro

82 a kilometro ↓

↓

36.6 a kilometro

↓

↓

Dagiti salogan

↓

↓

9.6 a kilometro

↓

↓

↓ Dan-aw Druzno

1 a pie

[Diagram iti panid 14]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Nakaisaadan ti Makina

Rueda ti Danum

Asero a kable Makimbaba a Pagguyod

Plataporma Riles

 

 

Makinngato a Kanal Makinngato a Pagguyod Makimbaba a Kanal

[Mapa iti panid 13]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Baltic Sea

Gdańsk

Vistula Lagoon

Nogat

Vistula

Drwęca

Iława

Ababa a dalan a lumasat iti kanal

Elbląg

Dagiti salogan

Ostróda

[Ladawan iti panid 12, 13]

Dagiti barko, a nailugan iti plataporma, ket maguyod a sumang-at wenno sumalog iti salogan

[Credit Line]

Zdjęcia: A. Stachurski

[Ladawan iti panid 15]

Buya ti kanal manipud iti tangatang iti Salogan ti Kąty

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Dagiti moose, beaver, ken great-crested grebe, a makita iti dalan

[Picture Credit Lines iti panid 15]

Bilog: Zdjęcia: M. Wieliczko; dadduma pay a retrato: Zdjęcia: A. Stachurski