Ti Cell Phone​—Gayyem Wenno Kabusor?

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA

SUMAGMAMANO a tawen ti napalabasen, di umiso a naawagan daytoy iti “mobile phone.” Makuna laeng dagiti telepono a “mobile,” wenno mayakar-akar no kabaelam nga awiten wenno adda maysa a naikabil iti kotsem, ta nakadagdagsen dagiti bateriada. Dagiti telepono ket dakdakkel pay ngem dagiti kahon ti sapatos, ket rinibu a doliar ti gatadda.

Ita, agarup 1.35 a bilion ti bilang dagiti cell phone. Iti dadduma a pagilian, nasurok a kagudua iti populasion ti addaan kadagitoy. Kaaduan a cell phone ti apag-isu a magemgemam, ken no dadduma maipadawat laengen dagita. * Impadamag ti magasin a The Bulletin iti Australia: “Dagitoy nga alikamen ket kas iti kaadu ti bilang dagiti TV ken personal computer.” Iti nasurok a 20 a pagilian, ad-adun ti cell phone ngem kadagiti kadawyan a telepono. Sigun iti maysa nga eksperto iti industria, dagiti cell phone ket saan laeng a pagsidsiddaawan iti teknolohia no di ket “maysa a naisangsangayan nga alikamen ti kagimongan.”

Ania ti epekto dagiti cell phone iti kagimongan? Gayyem kadi dagitoy wenno kabusor?

Nagsayaatan ti Negosio

Ti pumigpigsa a pannakailako dagiti cell phone ket pagsayaatan ti adu a negosio. Kinuna ti maysa a dakkel a kompania: “Ti cell phone ti kapigsaan a lako nga elektroniko nga alikamen.” No kasta, ad-adu ti aggatang ti cell phone ita ngem ti aniaman a sabali nga elektroniko nga alikamen iti napalabas.

Kas pagarigan, idiay Australia, iti 20 a milion nga umili, nasurok a 15 a milion ti addaan iti cell phone. Iti maysa a kallabes a tawen, dagiti suki ti maysa laeng kadagiti adu a kompania ti telepono iti dayta a pagilian ti immawag iti 7.5 a bilion a daras babaen ti cell phone. Iti sangalubongan, binilion a doliar ti mabirokan dagiti kompania ti telepono iti kada tawen. Isu a maawatantayo no apay a ti cell phone ket matmatan dagiti dadakkel a negosio kas gayyem.

Mangpataud iti Baro a Lenguahe

Adu kadagiti minilion a maipatulod ken maawat a mensahe kadagitoy a moderno nga alikamen ket saan a babaen ti panagsao no di ket babaen iti naisurat a sasao. Imbes a makisaoda iti cell phone, umad-adu nga agusar iti cell phone​—nangruna dagiti agtutubo​—ti ag-text, a maawagan met iti Short Message Service (SMS). Iti kasta, makaipatulodda kadagiti ababa a mensahe babaen ti panangi-type-da a bassit laeng ti bayadanda. Agsipud ta ti kastoy a wagas ti komunikasion ket agkalikagum iti panangi-type iti mensahe iti babassit a keypad,  usaren dagiti ag-text dagiti napaababa a porma ti sasao nga agtipon a letra ken numero tapno agbalikas ti sao. Nupay narigrigat ti ag-type iti mensahe ngem ti makisao iti awagam, kada bulan, agarup 30 a bilion a mensahe ti maipatulod ken maawat iti intero a lubong.

Ania dagita a mensahe? Natakuatan ti maysa a panagadal iti Britania a 42 porsiento kadagiti agtutubo nga agtawen iti nagbaetan iti 18 ken 24 ti ag-text tapno agalembong, 20 porsiento ti mangusar iti daytoy uso a komunikasion tapno agbirok iti kadeyt, ket 13 porsiento ti ag-text tapno mangwaswas iti relasion.

Dadduma a komentarista maipapan iti kasasaad ti kagimongan ti madanagan a ti di umiso nga ispeling ken pannakaurnos dagiti sasao mabalin a dangranna ti pannakaammo ken kinalaing dagiti agtutubo nga agbasa ken agsurat. Di umanamong ti dadduma, a kunada a ti panag-text “gutugotenna ti baro a henerasion nga agregget nga agsurat.” Ti pannakangiwat ti maysa a kompania idiay Australia nga agar-aramid kadagiti diksionario imbagana iti periodiko a Sun-Herald: “Manmano nga adda gundawaytayo a mangpataud iti naan-anay a baro nga estilo [ti lenguahe] . . . ti aglaok a panag-text ken ti internet kaipapananna nga ad-adu ti panagsurat dagiti agtutubo. Masapul a nalawag ken nasayud ti panagsaoda tapno maawatanda ti estilo ken kaipapanan dagiti nausar a sao iti daytoy naisangsangayan nga estilo ti surat.”

Dadduma a Pagdaksanna

Dagiti cell phone ket napateg nga alikamen a mausar iti pannakilangen ken iti pannakinegosio, ngem para iti adu nga empleado, dagitoy nga alikamen ket mabalin a makalapped imbes a makatulong​—ta mariknada a kasla naigalutdan iti opisina. Natakuatan ti maysa a surbey a 80 porsiento kadagiti empleado iti tay-ak ti anunsio ken 60 porsiento kadagiti trabahador iti konstruksion ti makarikna a masapul a kanayon nga adda wayada para kadagiti amo wenno klienteda. Ti pannakariknada a masapul a sungbatanda ti cell phone sadinoman ti ayanda wenno aniaman ti ar-aramidenda ket mangpatpataud iti awagan ti maysa a managsirarak a “kultura a makasinga.” Kas resulta, nakapataud dagiti inheniero iti material a mausar kadagiti restawran ken sinean a makalapped kadagiti signal ti telepono.​—Kitaem ti kahon a “Dagiti Singasing iti Panagusar iti Cell Phone.”

Dagitoy a nasaknapen nga alikamen saanda laeng a mangpataud kadagiti makaparurod a panangsinga no di ket posible nga agbalinda pay a pagdaksan ti publiko. Natakuatan ti maysa a panagadal ti Canada a ti panagusar iti cell phone no agmanmanehoka ket kas iti kapeggad iti panagmaneho a nakainum. Ni Propesor Mark Stevenson, iti Injury Research Centre idiay University of Western Australia, inlawlawagna a ti pannakisarita iti telepono ket narigrigat ngem ti pannakisaritam iti nakalugan iti kotsem. Nupay napeggad ken mabalin a multaen ti polis dagiti drayber a nakabasol, natakuatan ti nabiit pay a surbey a maysa iti kada lima nga Australiano a drayber ti ag-text ken kakatlo ti umawag wenno makaawat kadagiti awag iti cell phone-da bayat nga agmanmanehoda.

Dagiti peggad iti di umiso a panagusar iti cell phone  apektaranna pay ti panagbiahe iti eroplano. Nupay dagiti wiring ti kabbaro nga eroplano malapdanda dagiti signal ti cell phone, dadduma nga eroplano a maus-usar pay laeng ita ti mabalin a nalaka a masinga. Impadamag ti New Scientist: “Kadagiti panangsubok iti dua nga eroplano, pinatalgedan ti Civil Aviation Authority [CAA] a ti radiasion nga agtaud iti cell phone singaenna dagiti napateg nga elektroniko nga alikamen iti panagtayab.” Iti panangilasinna iti kangrunaan a peggad a patauden dagiti cell phone, kinuna ti pannakangiwat ti CAA: “No ad-adayo ti cell phone iti estasion a pagtataudan ti signalna, napigpigsa ti iruarna nga enerhia. Isu a bayat nga agpangato ti eroplano, pumigsa ti signal, ket kumaro ti pannakasinga iti nakapatpateg a tiempo ti panagtayabna.” Maysa a panagadal ti Australia ti nakatakuat a dagiti elektroniko nga alikamen, agraman dagiti cell phone, ti nakaigapuan ti adu a parikut dagiti komersial nga eroplano gapu ta saan nga inkankano dagiti pasahero ti pakdaar nga iddependa dagiti alikamenda bayat a nakaluganda iti eroplano.

Dagiti Cell Phone ken Kanser

Agtultuloy pay laeng ti panagsusupiat no dagiti radio frequency nga iruar dagiti cell phone ken dagiti estasion a pagtaudan ti signalda ket makapakanser kadagiti tattao. Gapu ta ginasut a milion ti agusar kadagitoy, uray pay nagbassit ti dakes nga epektona iti salun-at, dayta ket mangpataud iti dakkel a peggad. Ngarud, nakaad-adu a nainget a panagadal ti nangusigen iti epekto ti radiasion ti cell phone iti sibibiag a tisyu. Ania ti natakuatanda?

Kuna ti report nga impablaak ti Independent Expert Group on Mobile Phones (IEGMP): “Mamati ti Expert Group a maibatay iti agdama nga ebidensia, saan a rumbeng nga agdanag ti kaaduan maipapan iti panagusar kadagiti cell phone.” Impadamag met ti New Scientist: “Nupay adu ti makapabuteng nga estoria kadagiti kallabes a tawen, ipamatmat dagiti ebidensia ita a ti pannakaisarang iti radio frequency nga agtaud iti cell phone, ket awan ti dakes nga epektona iti salun-at. Narigat a paneknekan dagiti panagadal a nangipakita kadagiti dakes nga epekto.”

Gapu iti agtultuloy a panagduadua maipapan iti epekto dagiti cell phone iti salun-at, minilion a doliar ti mabusbusbos iti ad-adu pay a panagsirarak. Agingga a makasarakda iti eksakto a sungbat, dagitoy ti isingasing ti IEGMP: “Agingga a mabalin apagbiit laeng ti panangusar iti cell phone. Usarem dagiti telepono a bassit ti iruarda a radiasion. Agusar kadagiti cell phone nga addaan earphone wenno speakerphone ken dadduma pay a ramit la ketdi ta napaneknekan a pabassitenda ti radiasion.” Isingasing met ti Expert Group a “saan koma nga agusar iti cell phone dagiti ubbing a di pay agtawen iti 16,” gapu ta tumantanor pay laeng ti sistema nerbio dagiti ubbing ket “nalaklakada a makaptan kadagiti narigat nga ilasin nga an-anayen.”

Nupay mapagsusupiatan, dakkel ti epekto ti cell phone agpadpada iti ekonomia ken iti kagimongan. Kas kadagiti kapadana nga elektroniko nga alikamen​—ti TV ken personal computer​—ti cell phone mabalin a makatulong nga adipen wenno naturay nga amo. Ti agusar ti makaikeddeng no dayta ket agbalin a gayyem wenno kabusor.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 19]

DAGITI SINGASING ITI PANAGUSAR ITI CELL PHONE

1. Saanmo nga ipigsa ti timekmo no agusarka iti cell phone iti publiko a lugar. Sensitibo unay ti mikropono ti cell phone, ket dagiti adda iti aglawlawmo mabalin a saanda nga interesado iti pribado a pagsarsaritaanyo.

2. Iddepem ti cell phone-mo wenno ikabilmo iti silent-vibrate function no addaka kadagiti narelihiosuan a taripnong, miting ti negosio, pagsinean wenno dadduma nga okasion ti publiko, wenno iti restawran.

3. Dimo usaren ti cell phone no agmanmanehoka.

[Ladawan iti panid 18]

Iti intero a lubong, agarup 30 a bilion a text ti maipatpatulod iti kada bulan

[Ladawan iti panid 20]

Ti panagusar iti cell phone bayat nga agmanmaneho ket kas iti kapeggad ti agmaneho a nakainum