Dagiti Inna a Mangsarsaranget Kadagiti Karit

TI PANAGTRABAHO tapno makatulong a mangipaay ti pinansial a kasapulan ti pamilia ti maysa a kangrunaan a karit kadagiti adu nga ina ita. Maysa pay, gapu iti nadumaduma a rason, dadduma ti mabalin nga agmaymaysa a mangpadakkel kadagiti annakda.

Ni Margarita ket maysa nga ina nga agsolsolo a mangpadpadakkel iti dua nga annak. Kunana: “Narigatanak a mangisuro kadakuada iti moral ken iti naespirituan. Idi napalabas, nagawid ti baritok a naggapu iti padaya a medio nakainum. Binallaagak a no aramidennanto manen dayta, diak pastreken iti balay. Isu nga idi inaramidna manen, nupay nasakit ti nakemko, intulbekko ti ridaw tapno di makastrek. Agyamanak ta dinan inulit ti naginum.”

Di nagbayag, nakipagadal ni Margarita iti Biblia. Nakatulong daytoy kenkuana a nangipasagepsep kadagiti moral nga alagaden kadagiti annakna. Ita, dagiti annakna ket agpada nga amin-tiempo a ministro dagiti Saksi ni Jehova.

No Mapan Dagiti Assawa a Lallaki iti Sabali a Pagilian

Adu nga assawa a lallaki kadagiti napanglaw a pagilian ti immakar iti nabakbaknang a pagilian tapno mangged, ket dagiti assawada ti agmaymaysa a mangpadakkel kadagiti annakda. Kuna ni Laxmi, a maysa nga ina a taga Nepal: “Pito a tawenen nga adda iti sabali a pagilian ti asawak. Natultulnog dagiti annakko iti amada ngem kaniak. No kanayon nga adda ditoy a mangidaulo, nalaklaka koma ti mangpadakkel.”

Iti laksid dagiti pakarigatan, sarsarangten dagita ni Laxmi. Gapu ta di nakaadal, inyurnosna nga adda mangisuro kadagiti dadakkelen nga annakna iti leksionda iti eskuelaan. Nupay kasta, asikasuenna a nangnangruna ti naespirituan a panagadalda babaen iti linawas a panangyadalna iti Biblia kadakuada. Inaldaw a  pagsasaritaanda ti maysa a teksto iti Biblia ken kanayon nga ikuyogna ida kadagiti Nakristianuan a gimong.

Dagiti Inna a Limitado ti Adalda

Iti dadduma a pagilian, sabali pay a karit ti kinaadu ti babbai a di makabasa ken makasurat. Iti panangyilustrarna iti pakaikapisan ti di nakaadal nga ina, inlawlawag ni Aurelia a taga Mexico, ina ti innem nga annak: “Kanayon nga ibaga ni nanangko a dagiti babbai saanda a nairanta nga agadal. Isu a diak pulos nasursuro ti agbasa ket diak matulongan dagiti annakko kadagiti adalenda iti eskuelaan. Makaparurod dayta. Ngem gapu ta diak kayat nga agsagabada a kas kaniak, inkagumaak ti nagtrabaho tapno mapagadalko ida.”

Adda maaramidan ti ina uray limitado laeng ti adalna. Agpayso ti pagsasao a: “Sursuruam dagiti babbai ket masursuruam dagiti mannursuro kadagiti lallaki.” Saan a nakaadal ni Bishnu, ina ti tallo a lallaki, ngem gapu iti tarigagayna a mangammo iti kinapudno iti Biblia ken isuro dayta kadagiti annakna, inkagumaanna ti nagsursuro nga agbasa ken agsurat. Inkagumaanna a tinulongan dagiti annakna a mangaramid kadagiti asaynmentda. Kanayon met a napan iti eskuelaanda tapno makisarita kadagiti mannursuroda maipapan iti ad-adalenda.

No maipapan iti naespirituan ken moral nga pannakaisuroda, inlawlawag ni Silash a baro ni Bishnu: “Ti panangisurona kadakami no agbiddutkami ti magustuak unay kenkuana. Ikkannakami kadagiti pagarigan iti Biblia a mangkorehir kadakami. Epektibo daytoy a panangisuro ket tinulongannak a mangawat iti balakad.” Nagballigi ni Bishnu a nangisuro kadagiti agtutubo nga annakna ta nagbalinda amin a managbuteng iti Dios.

Kuna ni Antonia, taga Mexico a mangpadpadakkel iti dua nga annak: “Elementaria laeng ti naturposko. Agnanaedkami iti naiputputong a purok, ket nagadayo ti kaasitgan a haiskul. Ngem kayatko a makaadal dagiti annakko, isu a binusbosko ti adu a tiempo a nangisuro kadakuada nga agbasa, agsurat, ken agkuenta. Maispeling ti balasitangko ti naganna ken maisuratna ti amin a letra ti alpabeto uray saan pay idi nga ages-eskuela. Makabasan ti baritok idi nag-kindergarten.”

Idi napagsaludsodan no ania ti inaramidna a mangipaay iti naespirituan ken moral a pannursuro, inlawlawag ni Antonia: “Insurok kadakuada dagiti estoria ti Biblia. Sakbay a makapagsao ti balasitangko, maisalaysayna dagiti estoria ti Biblia babaen iti senias. Uppat ti tawen ti baritok idi damo nga agbasa iti Biblia iti Nakristianuan a gimong.” Adu nga ina a limitado ti adalda ti mangar-aramid iti akemda kas mannursuro.

Panangparmek Kadagiti Dakes nga Ugali

Kaugalian dagiti Tzotzil iti Mexico ti mangilako kadagiti balasitangda tapno makiasawa no agtawendan iti 12 wenno 13. Masansan a mailako dagiti balasitang iti lakay nga agtarigagay iti maikadua wenno maikatlo nga asawa. No di nagustuan ti lalaki ti balasitang, isublina ket babawyenna ti kuartana. Naipasango ni Petrona iti kasta a kaugalian idi ubing pay. Nailako met idi ni nanangna kas asawa, naaddaan iti anak, ken  naidiborsio. Napasamak amin daytoy idi agtawen iti 13! Natay daydi damo nga anakna, ket namindua pay a nailako ti Nanang ni Petrona kalpasanna. Walo amin ti anakna.

Kayat ni Petrona a liklikan ti kasta a biag ket inlawlawagna no ania ti inaramidna: “Idi nagturposak iti elementaria, imbagak ken Nanang a diak kayat ti makiasawa ta kayatko ti agtuloy nga ageskuela. Imbaga ni Nanang nga awan ti maaramidna iti dayta ket masapul a kasaritak ni tatangko.”

“Agbirokak iti asawam,” kinuna ni Tatang kaniak. “Makapagsaoka iti Espaniol. Makabasaka. Ania pay ti sapulem? No kayatmo ti agadal, isakadmo ti panagadalmo.”

“Isu a kasta ti inaramidko,” inlawlawag ni Petrona. “Nagbordaak tapno adda pagadalko.” Kasta ti inaramidna tapno maliklikanna ti pannakailako. Idi balasangen ni Petrona, nagadal iti Biblia ni nanangna, ket timmured a nangipasagepsep kadagiti prinsipio a naibatay iti Biblia kadagiti ading ni Petrona a babbai. Manipud iti bukod a kapadasan ni nanangda, naisurona kadakuada dagiti nakalkaldaang a resulta ti ugali a panangilako kadagiti balasitang kas asawa.

Adu met ti mangan-annurot iti kaugalian a ti ama laeng ti mabalin a mangdisiplina iti annak a lallaki. Inlawlawag ni Petrona: “Naisuro kadagiti babbai a Tzotzil a nababbabada ngem dagiti lallaki. Nakaro ti kinadominante dagiti lallaki. Tuladen dagiti ubbing a lallaki ti ammada, ket ibagada kadagiti inada: ‘Awan kalintegam a mangisuro kaniak. No di ibaga ni tatangko, diak agtulnog.’ Isu a di maisuro ti inna dagiti annakda a lallaki. Ngem ita ta nagadalen iti Biblia ni nanangko, nagballigi a nangisuro  kadagiti kakabsatko a lallaki. Naipapusoda ti Efeso 6:1, 2: ‘Annak, agtulnogkayo kadagiti nagannak kadakayo. . . . Dayawem ni amam ken ni inam.’”

Nagkomento met ni Mary, maysa nga ina a taga Nigeria: “Iti dimmakkelak, saan nga ipalubos ti kultura dagiti tattao nga isuro wenno disiplinaen ti ina dagiti babbaritona. Ngem, gapu iti panangannurot iti pagwadan da Loida ken Eunice​—lola ken ina ni Timoteo​—diak impalubos a lapdannak ti lokal a kaugalian a mangisuro kadagiti babbaritok.”​—2 Timoteo 1:5.

Ti “panangkugit iti babai,” a kaaduan a maaw-awagan ita a female genital mutilation (FGM), ti sabali pay a kaugalian a kadawyan a maar-aramid iti dadduma a pagilian. Ti operasion ikkatenna ti maysa a paset wenno kaaduan a paset ti mabagbagi ti balasitang. Ti kaugalian ket imbutaktak ni Waris Dirie, maysa a nalatak a modelo ti uso ken naisangsangayan nga embiado iti United Nations Population Fund. Sigun iti kaugalian dagiti taga Somalia, isu ket impasidong ni nanangna iti FGM idi ubing pay. Sigun iti maysa a report, adda iti baet ti walo ken sangapulo a milion a babbai ken balasitang iti Makintengnga a Daya ken Africa ti agpegpeggad a makapasar iti FGM. Uray idiay Estados Unidos, mapattapatta nga adda 10,000 a balasitang nga agpeggad iti dayta.

Ania ti makagapu iti daytoy a panamati? Pagarupen ti dadduma a dakes dagiti mabagbagi ti babai ket pagbalinenda ti balasitang a narugit ken iti kasta di maikari a makiasawa. Maysa pay, no maikkat ti mabagbagi, mamatmatan a masigurado ti kinabirhen ken kinasungdo ti balasitang. No di suroten ti ina daytoy nga ugali, makapungtot ti asawana ken dagiti tattao iti komunidad.

Nupay kasta, adu nga ina ti nakabigbig nga awan ti nainkalintegan a rason​—relihioso, medikal, wenno kinadalus man​—a pakaibatayan daytoy naut-ot nga aramid. Ipamatmat ti libro ti Nigeria a Repudiating Repugnant Customs nga adu nga ina ti situtured a nagkedked a mangipasidong iti balasitangda iti dayta.

Iti laksid ti adu a karit, sibaballigi a salsalakniban ken sursuruan dagiti inna iti intero a lubong dagiti annakda. Maipatpateg kadi dagiti panangikagumaanda?

[Kahon/Ladawan iti panid 5]

“Impakita ti adu a panagadal a dakkel ti paset dagiti babbai iti dandani amin nga irarang-ay ti ekonomia ken ti kagimongan. No naan-anay a nairaman dagiti babbai, makita a dagus dagiti pagimbagan: nasalsalun-at ken nasaysayaat ti pannakataraon dagiti pamilia; nangatngato ti birok, urnong ken puonanda. Ket no agpayso dayta kadagiti pamilia, agpayso met iti komunidad, ken inton agangay, iti intero a pagilian.”​—Sekretario-Heneral ti UN a ni Kofi Annan, Marso 8, 2003.

[Credit Line]

UN/DPI rinetrato ni Milton Grant

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 8]

Nagsakripisio Gapu Kadakami

Kuna ti maysa nga agtutubo a lalaki a taga Brazil a ni Juliano: “Idi lima ti tawenko, napintas ti trabaho ni nanangko. Ngem idi nayanak ti adingko a babai, inkeddengna nga umikkat iti trabahona tapno aywanannakami. Dagiti mamalbalakad iti pagtrabahuanda pinadasda a kombinsiren ni Nanang a di umik-ikkat. Imbagada nga awan ti pagimbagan ti amin nga ar-aramidenna para kadagiti annakna ta inton agasawadan ken nakapanawdan iti pagtaengan, malipatandanton ti amin nga inaramidna​—agbambannog laeng a mangaramid iti banag nga awan ti magunggonana. Ngem makunak a biddutda; diakto malipatan ti impakitana nga ayat.”

[Dagiti Ladawan]

Ti ina ni Juliano ken dagiti annakna; iti kannigid: ni Juliano idi agtawen iti lima

[Dagiti Ladawan iti panid 6]

Nasursuro ni Bishnu ti agbasa ken agsurat ket kalpasanna, tinulonganna ti babbarona a maaddaan iti nasayaat nga adal

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Ti barito ni Antonia ket agbasbasa iti Biblia kadagiti Nakristianuan a gimong

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Ni Petrona ket maysa a boluntario iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova iti Mexico. Ni nanangna, a nagbalin a Saksi idi agangay, isursurona dagiti ading ni Petrona

[Ladawan iti panid 8]

Ni Waris Dirie ket nalatak a pannakangiwat a mangbusbusor iti panangkugit iti mabagbagi ti babai

[Credit Line]

Rinetrato ni Sean Gallup/ Getty Images