Apay a Kasapulan ti Baro a Gubuayan ti Enerhia?

“No pampanunotentayo a parikut itan ti pananggun-od iti langis, nalabit kalpasan laeng ti 20 a tawen, makapadanagton ti kasasaad.”​—Jeremy Rifkin, Foundation of Economic Trends, Washington, D.C., Agosto 2003.

ITI las-ud ti agarup 20 a tawen​—inton nataenganen ti ubing a ni Micah tapno makapagmaneho iti lugan​—“manamnama nga umadu iti 58 a porsiento” ti langis nga usaren ti intero a lubong, kuna ti report ti gobierno iti Estados Unidos iti International Energy Outlook 2003 (IEO2003). Awagan ti magasin a New Scientist ti napattapatta nga iyaadu a “kadakkelan nga inaduan ti kasapulan nga enerhia iti historia.” Daytoy ngata a kasapulan ket sitatalged a maipaay dagiti kadawyan a gubuayan ti enerhia? Amirisem dagitoy mamagpanunot a kinapudno.

KARBON:

▪ Kadagiti amin a fuel a masarakan iti uneg ti daga, karbon ti kaaduan. Napattapatta nga agpaut ti reserba iti 1,000 a tawen. Iti intero a lubong, dagiti paandaren ti karbon a planta ti koriente ipaayda ti dandani 40 a porsiento iti koriente nga us-usaren ti lubong. Ti Australia ti aglaklako iti kaaduan a karbon iti lubong. Ipapaayna ti dandani kakatlo ti amin a karbon a mailaklako ken magatgatang iti intero a lubong.

Ngem kuna ti nabiit pay a damag nga inruar ti Worldwatch Institute: “Kadagiti fuel a masarakan iti uneg ti daga, ti karbon ti kaaduan ti ipugso a karbono, ta 29 a porsiento nga ad-adu ti ipugsona iti kada yunit nga enerhia ngem iti langis, ken 80 a porsiento nga ad-adu ngem iti natural a gas. Iti tinawen, mangipugso dayta iti 43 a porsiento a karbono iti intero a lubong​—dandani 2.7 a bilion a tonelada.” Malaksid iti epektona iti aglawlaw, ania ti epekto ti pannakauram ti karbon iti salun-at ti tattao? Kas maysa a pagarigan, ibaga ti nabiit pay a Global Environment Outlook a report ti United Nations: “Idiay China, iti 11 a dadakkel a siudad, nasurok a 50,000 ti nasapa a natay ken rimsua ti 400,000 a nakaro a bronkitis iti kada tawen gapu iti asuk ken babassit a partikulo nga agtaud ti maur-uram a karbon.”

 LANGIS:

▪ Kada aldaw, mangus-usar ti lubong iti 75 a milion a bariles a langis. Iti amin a reserba a langis iti lubong, a napattapatta nga agarup 2 a trilion a bariles, nausaren ti dandani 900 a bilion. Sigun iti agdama a kaadu ti maal-ala a langis, napattapatta nga agpaut ti suplay iti sumaganad nga 40 a tawen.

Nupay kasta, dagiti geologo a da Colin J. Campbell ken Jean H. Laherrère, kinunada idi 1998: “Iti sumaganad a sangapulo a tawen, dinton umanay ti suplay a langis para iti kasapulantayo.” Namakdaar dagitoy nga eksperto iti industria ti langis: “Pagarupen ti kaaduan a nalaka a maala ti maudi a timba ti langis a kas iti kalaka ti panangala ti langis kadagiti bubon ita. Kinapudnona, kanayon nga adu ti maala iti aniaman a bubon​—wenno ti aniaman a pagilian​—agingga iti kaaduan a maala, sa kalpasanna, no naalan ti agarup kagudua, in-inuten a bumassit agingga nga awanen. Sigun iti panangmatmat ti ekonomia, ti napateg ket saan a no kaano a maibus a naan-anay ti langis no di ket no kaano a bassiten ti maala.”

Kaano a manamnama a bassiten ti maala a langis? Kinuna ti geologo iti langis a ni Joseph Riva a ti “inaduan ti manamnama a maala a langis . . . ket awan pay kagudua iti pinattapatta ti IEA [International Energy Agency] a kasapulan a langis inton 2010.” Namakdaar ti New Scientist: “No bumassit ti maala bayat nga umadu ti kasapulan, mabalin a ngumina wenno agbaliwbaliw ti presio ti langis, ket mabalin nga adda riribuk gapu iti ekonomia, narigat ti agibiahe iti taraon ken dadduma a kasapulan, ken mabalin nga adda aggugubat bayat a pagaapaan dagiti pagilian ti bassit a langis a maala.”

Nupay makita ti dadduma a mangus-usig iti kasasaad a parikut ti bumasbassit a suplay ti langis, kuna ti sabsabali a nasaysayaat no iti mabiit, isardengtayon ti panagpannuraytayo iti langis. Iti panagsuratna iti magasin nga Utne Reader, kinuna ni Jeremiah Creedon: “Mabalin a dakdakes ti saan a maibusan iti langis ngem ti maibusan iti langis. Ti pataudentayo a carbon dioxide babaen ti pananguramtayo iti langis agtultuloy a pabaraenna ti planeta, ngem no pagsasaritaan ti ekonomia ken ti aglawlaw, kadawyan nga agsina dagitoy a tema.” Iti panangitampokna kadagiti pagbanagan ti panagpannuray ti maysa laeng a pagilian iti langis, impadamag ti Australian Broadcasting Commission: “Patauden ti 26 a milion a lugan iti United Kingdom ti kakatlo iti amin a carbon dioxide iti UK (a pakaigapuan ti panagbara ti globo) ken kakatlo iti amin a polusion ti angin iti UK (a mangpapatay iti agarup 10,000 a tattao iti kada tawen).”

 NATURAL A GAS:

▪ Iti sumaganad nga agarup 20 a tawen, “manamnama a ti natural a gas ti kapartakan nga umadu a kangrunaan a gubuayan ti enerhia iti intero a lubong,” kinuna ti report ti IEO2003. Ti natural a gas ti kadalusan a mauram a fuel a magun-odan iti uneg ti daga, ket mapapati nga adu ti reserba ti daga a natural a gas.

Nupay kasta, “awan ti eksakto a makaammo no kasano kaadu ti magun-odan a natural a gas agingga a maala dayta,” kinuna ti Natural Gas Supply Association idiay Washington, D.C. “Kada pattapatta ket naibasar iti nagduduma a pagarup . . . Narigat ngarud a magun-odan ti sungbat ti saludsod a kasano kaadu ti maala a natural a gas.”

Ti methane ti kangrunaan a ramen ti natural a gas, ket dayta “ti gas a mangpabara unay iti atmospera. Kinapudnona, ti methane ket dandani 21 a daras a nakarkaro ti pananglappedna iti pudot ngem iti carbon dioxide,” kinuna ti nadakamat nga asosasion. Nupay kasta, kinuna daytoy a Web site a ti naannad a panagadal nga inaramid ti Environmental Protection Agency ken ti Gas Research Institute “imbagada nga ad-adu ti pagimbagan ti bimmassit a mairuar a carbon dioxide ngem iti pagdaksan ti polusion nga agtaud iti methane gapu iti immadu a panagusar iti natural a gas.”

ENERHIA NGA AGTAUD ITI ATOMO:

▪ Impadamag ti Australian Geographic nga “agarup 16 a porsiento iti koriente ti intero a lubong ti ipapaay ti agarup 430 a nuklear a reaktor.” Mainayon kadagiti addan a reaktor, impadamag ti IEO2003: “Agingga idi Pebrero 2003, adda kadagiti napanglaw a pagilian iti Asia ti 17 kadagiti 35 a reaktor a madama a maibangbangon iti intero a lubong.”

Agtultuloy ti panagpannuray iti nuklear nga enerhia nupay mabalin a makadidigra, kas iti napasamak iti Chernobyl iti dati nga Union Soviet idi 1986. Impadamag ti New Scientist nga “addaan rikki ken agrunrunoten dagiti reaktor ti America” ken idi Marso 2002, “dandani adda napasamak a makadidigra a pannakarunaw” ti reaktor a Davis-Besse iti Ohio, gapu iti pannakarunot.

Gapu iti limitado a suplay ken dagiti nakaisigudan a peggad kadagiti agdama a gubuayan ti enerhia, rumsua ti saludsod a, Masapul kadi a dadaelen ti sangatauan ti daga tapno mapennek ti kasta unay a panagkasapulanna iti enerhia? Nalawag a kasapulantayo ti nadalus, ken maitutop nga alternatibo. Adda ken nalaka kadi a magun-odan dagiti kasta nga alternatibo?