Dagiti Museo​—Apay a Napategda a Pasiaren?

KAAY-AYO dagiti turista ti kabesera a siudad ti Estados Unidos, ti Washington, D.C. * Ania ti pakaallukoyanda? Maysa kadagiti kangrunaan a pakaallukoyanda ket ti White House idiay 1600 Pennsylvania Avenue, nga opisial a pagnanaedan ti presidente. Daytoy napintas a historiko a pasdek ti pakaallukoyan ti nasurok a maysa ket kagudua a milion a sangaili iti kada tawen. Maipalubos a pasiarenda ti sumagmamano a siled a naarkosan iti estilo a mangirepresentar iti nadumaduma a tiempo. Naarkosan dagiti siled iti agkakangina nga antigo a muebles malaksid pay kadagiti nagpaiduma a porselana ken kubiertos.

Ti sabali pay a naranga a pasdek ket ti Capitol, ti sentro ti gobierno daytoy a pagilian a buklen ti dandani 300 a milion a tattao. Bayat a magnaka kadagiti siled ken koridorna, makitam ti estatua dagiti nalatak a lider iti napalabas. No kanayon a nasiputka, nalabit masaripatpatam met ti dadduma kadagiti nalatak a senador wenno diputado. Ngem saan nga amin a turista ti maallukoy kadagitoy a pasdek. Adu ti maallukoy kadagiti sentro ti kultura a masarakan iti daytoy a siudad​—dagiti museo ken galeria ti arte.

Nagadu ti museo ken galeria idiay Washington, D.C., isu a saan a mabalin a maisalaysay ti amin, ken masapul nga ibaybayagmo ti agyan idiay Washington tapno mapasiarmo ida amin. Kitaentayo no kasano kaadu ti makitami iti panagpasiarmi iti sumagmamano la nga aldaw.

Museo Dagiti Museo

Di pagduaduaan a ti Smithsonian Institution ti kangrunaan a paginteresan dagiti sangaili. Apay? Agsipud ta saan la a museo dayta​—koleksion dayta dagiti museo ken sentro ti pannakaammo. Ti Smithsonian Castle ket nalaka a mailasin idiay National Mall​—ti maysa ket kagudua a kilometro a berde a desdes iti maysa a pungto ti Capitol ken iti kasumbangirna a Washington Monument. Ti kastilio ket namaris a nalabaga a panaraten a bato a pasdek. Nalaka a makita dayta iti makinkannigid a paset ti nalatak a mall bayat a mingmingmingam ti nangato a bato a teddek a maawagan iti Washington Monument.

 Ania ti kalatakan kadagiti pasilidad ti Smithsonian Institute? Iti kaaldawantayo a panawen ti siensia, dayta ti National Air and Space Museum​—sigun iti maysa a giya ti panagpasiar, “ti kangrunaan a mapaspasiar a museo iti lubong.” Apay a nakalatlatak? Addaan dayta iti 23 a nalalawa a galeria, ket dagiti eksibitna, nga adu kadagitoy ti nakabitin iti bobida, ti mangyilustrar iti makaparagsak a historia ti panagpatayab. Iti nalawa a galeria ti Milestones of Flight, adda pay ti nakadispley a Flyer, ti mismo nga eroplano nga inusar ni Orville Wright iti historiko a panagbiahena idiay Kitty Hawk, North Carolina, idi 1903. Adda iti asidegna ti Spirit of St. Louis ni Charles Lindbergh, ti eroplano a pinaaramidna nga addaan iti naisangsangayan a kaha tapno mangabak iti premio para iti damo a bukbukodna a panagbiahe a lumasat iti Atlantico idi 1927. Ket siempre, adda dagiti moderno nga eksibit ti historiko nga eroplano agraman dagiti bato a naisangpet manipud iti bulan.

Kuarta Aya ti Pakaallukoyam?

Iti abagatan laeng ti mall, ken apagbiit a pannagna manipud iti Washington Memorial, adda pasdek a mangallukoy iti rinibu a nausioso nga umili, a nalabit addaan kadagiti sampol dagiti produkto a nagtaud iti daytoy a lugar​—dagiti papel de banko! Dayta ti Bureau of Engraving and Printing. Ti 40 a minuto a panagpasiar ti pakakitaan iti proseso ti panagkitikit ken panagimprenta kadagiti doliar a papel de banko nga us-usaren ti tattao iti inaldaw a transaksionda. Iti kada tawen, nasurok a $140 a bilion a gatad ti kuarta ti mayimprenta ditoy! Manmano ken autorisado a tattao laeng aya iti gobierno ti makaammo iti espesial a papel nga us-usaren ti Gobierno a pagaramid iti papel de bankona? Kasano kapaut ti pannakausar ti doliar a papel de banko? Ania dagiti pamuspusan tapno mapaay dagiti agar-aramid iti peke? Dagitoy ken adu pay a saludsod ti masungbatan iti daytoy a panagpasiar.

Sumaganad iti Bureau ket ti nagpaiduma a pasdek a nalukatan idi 1993, a mangal-allukoy kadagiti sangaili iti intero a lubong. Dayta ti mamagpanunot a U.S. Holocaust Memorial Museum.

Museo a Mangipalagip iti Ragup a Panangpapatay ken Pannakaispal

Ti nagan a Holocaust ket nagtaud iti Griego a sao a nausar iti Biblia a kaipapananna ti kompleto a daton a mapuoran. (Hebreo 10:6) Nupay kasta, mainaig iti daytoy a museo, “ti Holocaust ket inisponsoran ti gobierno a sistematiko a  panangidadanes ken panangtalipupos kadagiti Judio iti Europa. Daytat’ imbanag ti Alemania nga iturturayan idi dagiti Nazi ken dagiti timmulong iti dayta, idi nagbaetan ti 1933 ken 1945.” Dagiti Judio ti kangrunaan a biktima, ngem inggay-at met ti paglintegan ti Gobierno nga ikisap dagiti Roma ken Sinti (dua a tribu dagiti gypsy), baldado, Polako, Soviet a balud a natiliw iti gubat, homoseksual, Saksi ni Jehova, ken dagiti bumusbusor iti naipasdeken a napolitikaan ken narelihiosuan a sistema.

Maamakka no damom ti magna iti pasdek. Ti kampo konsentrasion dagiti Nazi ket nadisenio a mangpaseggar. Ipasimudaag ti museo dayta a rikna. Makitam iti aglawlaw ti nangato, nakaam-amak, ken makaaliaw nga asero ken ladrilio nga estruktura ti industria. Manipud iti Hall of Witness iti umuna a kadsaaran, matangadmo ken makitam ti asero ken sarming nga atep iti maikatlo a kadsaaran. Kas dineskribir ti opisial a broshur, “tiritir, nadisporma, ken naisaad iti karkarna nga anggulo ti buya no addaka iti tangatang.” Inggagara ti arkitekto nga iparikna iti sangaili nga “adda di umiso ditoy.”

Adda lima a kadsaaran ti museo, ngem ti kangrunaan a lugar a pagpasiaran ti publiko ket manipud iti maikapat a kadsaaran agingga iti maikadua, isu a maisingasing nga irugim ti agpasiar iti maikapat a kadsaaran. Bukbukodmo ti agpasiar ken mabalin nga agpaut dayta iti dua agingga iti tallo nga oras. Gapu kadagiti nabatad a ladawan ti pannakaidadanes ken pannakapapatay dagiti biktima, maisingasing a di agpasiar dagiti ubbing nga awan pay 11 ti tawenda iti Permanent Exhibition. Iti umuna a kadsaaran, adda naisina nga eksibit para kadagiti ubbing, a maawagan iti Daniel’s Story. Isalaysay dayta ti Holocaust manipud iti panangmatmat ti maysa nga ubing idiay Alemania nga iturturayan idi dagiti Nazi.

Dagiti elebeytor iti maikapat a kadsaaran ket kaasping dagiti nalamiis, ken nakaam-amak nga asero  a container. Mangrugi ti pakasaritaan iti daytoy a kadsaaran ken saklawenna ti “Panangraut Dagiti Nazi”​—1933-39. Ditoy a makitam no kasano a ti propaganda dagiti Nazi nakontrolna dagiti umili ti Alemania sada namutbuteng ken nangpaaligaget, nangruna iti minilion a Judio iti Alemania. Ania ti makitam iti maikatlo a kadsaaran?

Daytoy a kadsaaran ket addaan iti nakaam-amak a tema a ti “Kamaudianan a Solusion”​—1940-45. “Dineskribirna ti panamagsisina iti adu a napanglaw, panangpapanaw kadakuada, panangtagabo, dagiti kampo konsentrasion, ken ti panangipatungpal iti ‘Kamaudianan a Solusion’ [panangikisap kadagiti Judio ken dadduma pay] babaen kadagiti alikamen a pangdadael kas kadagiti mayakar-akar a disso a pagpapatayan ken dagiti kampo konsentrasion a sistematiko a pangikisapan iti adu a tattao,” sigun iti giya dagiti sangaili.

Ti maikadua a kadsaaran ket addaan iti ad-adda a makaliwliwa a tema nga isu ti “Maudi a Kapitulo.” Ilawlawagna ti “panangalaw, pananglaban, pannakawayawaya, ken ti panagregget dagiti nakalasat a mangabaruanan iti biagda.” Iti bangir a sikigan ti ayan ti Wexner Learning Center, a pakairamanan ti dakkel a paginteresan ti adu a Saksi ni Jehova. Kadagiti computer, mabalin a kitaen ti sangaili dagiti pakasaritaan ti dadduma kadagiti Saksi a nagsagaba ken, iti dadduma a kasasaad, nangisakripisio iti biagda.

Kas pagarigan, mabalinmo a tuntonen ti naimbanuaran a pakasaritaan ni Helene Gotthold, manipud Dortmund, Alemania. Kas ina ti dua nga annak, timmabuno latta kadagiti Nakristianuan a gimong nupay imparit dagiti Nazi. Napapatay babaen iti gilotina wenno instrumento a pagpugot idi Disiembre 1944. Mabalinmo met a kitaen ti ad-adu pay a biktima ken martir idi panawen dagiti kampo konsentrasion.

Iti daytoy met a kadsaaran ti ayan ti naisangsangayan a Tower of Life (a pagaammo met kas ti Tower of Faces), a tallo a kadsaaran ti kangatona. Dayta ti koleksion ti ginasut a retrato dagiti Judio nga agnanaed iti Eishyshok, a pagaammo itan kas Eisiskes, maysa a bassit nga ili iti agdama a Lithuania. Naretrato dagiti ladawan idi nagbaetan ti 1890 ken 1941. Maysa dayta idi a komunidad dagiti Judio a rimmang-ay iti 900 a tawen. Kalpasanna, idi 1941, ti mayakar-akar a disso a pagpapatayan dagiti SS (Einsatzkommando) ti nangikisap iti intero a populasion dagiti Judio iti dua la nga aldaw! Sigun kadagiti opisial a rekord dagiti Nazi, 3,446 a Judio ti natalipupos​—989 a lallaki, 1,636 a babbai, ken 821 nga ubbing. Naan-anay ti sistema dagiti Nazi.

Iti maikadua a kadsaaran, adda met ti Hall of Remembrance, nga addaan kadagiti teksto ti Biblia kas iti Deuteronomio 30:19 ken Genesis 4:9, 10, a naikitikit kadagiti marmol a diding. Nairaman ti sumagmamano nga ebidensia ti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova, kas iti lila a trianggulo a masapul nga ikabilda kadagiti kawesda kas pakabigbiganda. Siputam ken padasem nga ilasin dagitoy bayat nga agpaspasiarka. Ad-adu pay a pabuya iti museo ti maikari a sukisoken, agraman ti  nagdakkel a pasilidad a pagsirarakan iti maikalima a kadsaaran.

Mabang-aranka no rummuarka iti museo ken agsublika iti kalsada. Ngem itultuloytayo ti agpasiar kadagiti kabaruan a museo iti Washington, daydiay mangisalaysay iti naiduma a kita ti pakasaritaan a pakairamanan ti panangikagumaan a mangikisap iti adu a tattao.

Ti Pudpudno a Museo Dagiti Katutubo nga Americano

Daytoy museo a kabaruan iti koleksion ti Smithsonian Institute ti mangipalagip iti immuna nga umili kadagiti kontinente ti America​—ti nasurok a 500 a Katutubo a tribu dagiti Americano nga agnanaed iti daytoy a daga sakbay nga immay dagiti Europeo wenno Africano. Dayta ti National Museum of the American Indian (NMAI), nga adda iti National Mall, nga abay ti Air and Space Museum. Nainagurasionan dayta idi Setiembre 21, 2004. Nalaka a mailasin ti museo babaen iti nagpaiduma a kurbado a diseniona. Ti 23,000 a metro kuadrado a pasdek ket addaan iti makinruar a diding a tisa a bato dagiti Kasota manipud Minnesota. Ti langana ket kas man la kadagiti “natuontuon a bato nga inukit ti angin ken danum.”

Ania ti manamnamam a makita sadiay? Ti lima a kangrunaan a pangrugian ti eksibit ti “pakakitaan iti agarup 7,000 a banag manipud iti agdindinamag iti lubong a koleksion ti NMAI nga agarup 800,000 a banag a nainaig iti nadumaduma a kultura ken napalabas a panagbiag dagiti nagkauna a tattao.” (Insight, pagiwarnak ti Smithsonian) Adda dagiti basket, damili, ken bambanag a naarkosan iti abalorio a mangirepresentar kadagiti tribu a kas kadagiti Mapuche iti Chile, Quechua iti  Peru, Lakota iti Estados Unidos, ken Anishinabe iti Canada.

Iti sasao ni W. Richard West, Jr., a taga Southern Cheyenne ken ti nangipasdek a direktor ti museo, ti panggep ti NMAI ket “aturen dagiti di umiso a pagarup ken paregtaen ti nasaysayaat a pannakaawat ti amin a tattao, Katutubo ken saan a Katutubo, iti biag ken kultura dagiti Katutubo nga umili iti daytoy a hemispero.” Agarup dua nga oras ti panagpasiar iti daytoy a koleksion dagiti Americano nga Indian. Sadino ngay ti sumaganad a papanantayo iti napartak a panagpasiartayo iti adu nga eksibit iti Washington?

Arte a Napetsaan iti Nadumaduma a Siglo

Bumallasiwtayo laeng iti mall agingga iti nangayed a National Gallery of Art. Ti galeria ket nalukatan idi 1941. Ti panagpasiar ipabuyana kadakayo ti arte manipud maika-13 agingga iti maika-20 a siglo. No managayatka iti arte, nasaysayaat no rugiam ti agpasiar ditoy iti sumaganad nga agsapa, agsipud ta sigun iti paboritom a panawen ti arte, sumagmamano nga oras ti kasapulam a magna, mangmingming, ken mangutob iti daytoy nakaskasdaaw a koleksion. Naimbag laengen ta nagadu ti pagtugawan no kayatmo ti agtugaw ken mangadal iti aniaman a partikular nga arte wenno basta aginana laeng.

Yantangay ti Iglesia Katolika ti kangrunaan nga isponsor dagiti arte iti nagbaetan ti maika-13 ken maika-15 a siglo, narelihiosuan ti tema ti kaaduan a lamina. Masarakamto ti “Madonna and Child,” ni Giotto, ti “The Alba Madonna” ni Raphael (1508), ken dagiti obra ni Leonardo da Vinci. Para iti maika-16 a siglo, adda dagiti obra ni Tintoretto, Titian, ken dadduma pay. Dagiti agad-adal iti Biblia ket interesado iti “Christ at the Sea of Galilee” ni Tintoretto (agarup 1575/1580), a nangiladawan kadagiti adalan ni Kristo iti bilog a pagkalap a maipalpallayog gapu iti bagyo. Ti sabali pay a nadakamat iti Biblia ket ti “Christ Cleansing the Temple” ni El Greco. Pagdidiligem ti nadumaduma nga estilo dagitoy nga artist​—paliiwem dagiti nabiag a kolor ken dramatiko nga aksion kadagiti obra ni El Greco.

Dagiti koleksion idi maika-17 a siglo ket pakairamanan dagiti obra da Rubens ken Rembrandt, agraman ti dadduma pay nga obra. Maay-ayonto manen dagiti agad-adal iti Biblia babaen ti panangiladawan ni Rubens iti “Daniel in the Lions’ Den,” a naipinta idi agarup 1615. Paliiwem ti kinakalmado ni Daniel bayat a nagyaman iti Dios gapu iti panangisalakanna kenkuana. Ita, mapantayo iti maika-19 a siglo ket usigentayo ti obra dagiti Pranses nga Impressionist, wenno dagiti agar-aramid iti nakakatkatawa a ladawan dagiti nalatak a tattao.

Daytoy ti maysa kadagiti kasayaatan a koleksion ti arte dagiti Impressionist iti ruar ti Paris. No nakitan ti maysa a tao ti nakopia laeng a lamina iti adun a tawen, makaparagsak no makitam a mismo ti orihinal. Agamangaka kadagiti nalatak nga obra da Cézanne, Manet, Renoir, Degas, ken Monet bayat nga ad-adalem dagiti estiloda ken ti panangiladawanda iti lawag. Naitampok met ti dadduma kadagiti nagsayaat nga obra dagiti Americano nga artist a kas kada Mary Cassatt (“Children Playing on a Beach”), James Abbott McNeill Whistler (“The White Girl”), ken ni Winslow Homer (“Breezing Up”).

Adda pay maysa nga eksibit a nalabit kayatmo a pasiaren, ti East Building, agraman dagiti koleksionna a moderno ken kontemporario wenno agdama nga arte. Iti paraangan, adda sumagmamano kadagiti dadakkel nga eskultura nga obra da Alexander Calder, Henry Moore, ken dadduma pay. Makitam met ti tapisiria wenno dalingding nga aramid ti artist iti Catalonia a ni Joan Miró.

Kas makitam, nagadu ti mabuyam iti National Gallery iti adu nga oras wenno agingga a dika mabannog. Siempre, ad-adu pay ti galeria ti arte a mabalin a pasiaren, kas iti Corcoran Gallery of Art, nga addaan iti nagsayaat a koleksion dagiti Europeo ken Americano nga artist, agraman dagiti nakakatkatawa a lamina nga obra da Monet ken Renoir. Adda met dita ti kaaduan a koleksion dagiti obra ni Jean-Baptiste Camille Corot iti ruar ti Francia. Mano pay nga oras ti kabaelam a panagpasiar? Dayta ti mangikeddeng no mano pay a galeria ti mapasiarmo.

Ngem kalpasan ti panagpasiarmo idiay Washington, ad-addanton a maapresiarmo ken maawatam ti kultura. Ket nalabit ad-addanto a maawatam ti imbaga ti Pranses nga autor a ni Destouches, “Nalaka ti mangbabalaw, narigat ti agpartuat iti obra ti arte.” Nalabit a ti panagpasiarmo ti mangparegtanto met kenka nga agpasiar kadagiti museo ken galeria iti ilim. Pasiarem dagitoy ket makitamto no kasano ti panangimpluensia ti relihion ken ti Biblia kadagitoy.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 14]

Ti Smithsonian Castle

[Credit Line]

Rinetrato ni Eric Long para iti Smithsonian

[Dagiti Ladawan iti panid 14, 15]

Adda iti National Air and Space Museum ti orihinal a “Flyer” nanipud idi 1903 (kannawan) ken ti “Spirit of Saint Louis” ni Lindbergh (baba)

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Kaay-ayo ti adu a sangaili ti Bureau of Engraving and Printing

[Ladawan iti panid 16]

Tallo a kadsaaran ti kangato ti Tower of Life

[Ladawan iti panid 16]

Uniporme idi ti maysa a Saksi ni Jehova iti kampo konsentrasion

[Ladawan iti panid 17]

Ti United States Holocaust Memorial Museum

[Ladawan iti panid 17]

Ni Helene Gotthold

[Credit Line]

USHMM, impaay ni Martin Tillmans

[Ladawan iti panid 18]

Ti National Museum of the American Indian ket addaan iti nagpaiduma a kurbado a disenio

Rinetrato ni Robert C. Lautman

[Ladawan iti panid 18]

Plorera a porselana nga inaramid ti maysa nga artist nga Americano nga Indian iti kaaldawantayo

[Credit Line]

Rinetrato ni Ernest Amoroso, © Smithsonian Institution/National Museum of the American Indian

[Ladawan iti panid 18]

Ti “Breezing Up” ni Winslow Homer iti National Gallery of Art

[Credit Line]

Winslow Homer, Breezing Up (A Fair Wind), Gift of the W. L. and May T. Mellon Foundation, Image © Board of Trustees, National Gallery of Art, Washington

[Picture Credit Lines iti panid 15]

Ngato: Aglawlaw: Rinetrato ni Dane Penland para iti Smithsonian; eroplano: © Mark Polott/Index Stock Imagery; panagpasiar: Rinetrato ni Carolyn Russo/NASM; baba dagitoy tallo a retrato: Impaay ti Department of the Treasury, Bureau of Engraving and Printing