Mabalinmo Kadi nga Iseman ti Buaya?

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY INDIA

PANGGEPMO kadi nga iseman ti buaya? Iti Peter Pan a maysa nga estoria a nabuyogan iti musika nga agpaay kadagiti ubbing, inkalintegan ni Kapitan Hook no apay nga imbalakadna, “Dimo pulos iseman ti buaya.” Kunana a ti buaya “pampanunotenna no kasano a sikbabennaka”!

Nupay agpayso a kadagiti adu a kita ti buaya iti intero a lubong, adda dadduma a mangsikbab iti tattao, “manmano a mapasamak daytoy . . . ta kaaduanna, saan a maibilang a mannangan iti tao dagiti buaya.” (Encyclopædia Britannica) Nupay matmatan ti dadduma a tattao kas nalaad ken nakaam-amak a parsua, para iti sabsabali, dagiti buaya ket nakaay-ayat a parsua. Usigentayo ti tallo a katutubo a kita ditoy India​—ti saltwater crocodile, wenno buaya iti apgad, ti mugger, ken ti gavial.

Ti Dakkel a Buaya iti Apgad

Dagiti buaya iti apgad wenno iti sabangan, ti kadadakkelan a reptilia ditoy daga. Dumakkelda agingga iti 7 a metro wenno nasursurok pay ken agdagsenda iti 1,000 a kilo. Tangay agnanaedda laeng iti apgad, addada kadagiti sabangan, taaw, ken kadagiti aluguog ti parakad iti igid ti baybay manipud India nga agpadaya agingga iti Fiji. Karne ti taraonda, isu a manganda iti utot, tukak, ikan, uleg, kappi, pag-ong, ken ugsa. Bassit laeng ti makanda. Dagiti dadakkel a kalakian ket agpromedio laeng iti 500 agingga iti 700 a gramo ti taraonda iti kada aldaw. Bassit ti kanenda ta nanam-ay ti panagbiagda a panagkainaran wenno panaguper iti danum ken napigsa ti pagtunawda. No dadduma ti dakkel a buaya iti apgad sikbabenna ti di naannad a tao. Aglangoy dagiti buaya iti apgad babaen ti panangyapli-aplitda iti ipusda, a nakararem ti intero a bagida malaksid ti agong ken matada, ken agkarayamda babaen kadagiti ababa a sakada. Makalagtoda a mangtiliw iti taraonda ken no dadduma, napartakda a tumaray a mangkamat kadagiti biktimada. Kas iti dadduma a buaya, napigsa ti panagangot, panagkita, ken panagdengngegda. Ti kalakian a buaya iti apgad ket nauyong a mangikaluya iti teritoriana bayat ti panawen ti panagpaadu. Nauyong met ti kabaian a mangsalaknib kadagiti itlogna.

Napasnek nga Inna

Agaramid ti kabaian a buaya iti umokna iti asideg ti danum, a gagangay a maysa a bunton dagiti agruprupsa a mula ken pitak. Agitlog iti agingga iti 100 nga arinduyog, natangken ti ukisda nga itlog, gaburanna dagitoy, ken salaknibanna kadagiti agkaan. Kalpasanna, sabuaganna iti danum ti umokna tapno nabibiit a marunot ti naigabur a mulmula, ket iti kasta, mapataud ti bara a mangukop kadagiti itlog.

 Adda itan nakaskasdaaw a mapasamak. Ti temperatura a mangukop kadagiti itlog ti mangikeddeng iti sekso dagiti mapessaan. Agasem dayta! No ti temperatura ket adda iti nagbaetan ti 28 degree Celsius ken 31 degree Celsius, mapessaan dagiti kabaian iti agarup 100 nga aldaw, idinto ta no ti temperatura ket 32.5 degree Celsius, mapessaan dagiti kalakian iti 64 nga aldaw. Mapessaan a kalakian wenno kabaian dagiti maukopan nga itlog iti nagbaetan ti 32.5 ken 33 degree Celsius. Mapessaan a kabaian dagiti itlog nga adda iti nalamlamiis a paset ti umok a dumna iti igid ti danum ket kalakian dagiti adda iti bangir nga igid a mainaran.

No makangngeg ti ina iti anibaar, ikkatenna ti naigabur iti umok, ket no dadduma buongenna dagiti itlog no di pay binuong ti anak babaen iti naisangsangayan a ngipenna. Siaannad nga awitenna ida babaen kadagiti dadakkel a pangana ken ikabilna dagitoy iti supot iti sirok ti dilana sana ipan iti igid ti danum. Agbiagdan a bukodda no mapessaanda ket dagus nga agsapulda kadagiti insekto, tukak, ken babassit nga ikan. Ngem dadduma a manangsalaknib nga inna ti agnaed iti asidegda iti sumagmamano a bulan. Mangaramidda iti lugar a pangaywananda iti aluguog, tapno makiraman ti ama a mangaywan ken mangsalaknib kadagiti annak.

Ti Mugger ken ti Atiddog ti Sungona a Gavial

Dagiti di makadangran a buaya a kas iti mugger, wenno buaya iti baresbes, ken ti gavial ket masarakan laeng iti subkontinente ti India. Agarup 4 a metro laeng ti kaatiddog ti mugger, a masarakan kadagiti baresbes a tamnay, dan-aw, ken karayan iti intero nga India. Adayo a basbassit daytoy no idilig iti buaya iti apgad. Dayta ti kabassitan kadagiti buaya. Tiliwenna dagiti babassit nga animal babaen kadagiti napigsa a pangana, irarem ken iwasawasna ida tapno malapgis ti kalkalainganna a lasag a maalun-onna.

Kasano nga agdenna dagiti mugger tapno agpaaduda? No agsapsapul iti kadennana, batbaten ti kalakian ti danum babaen kadagiti pangana sa umingar. Inton agangay, tumulong iti kabaian a mangsaluad iti umok, tulonganna dagiti kappessa a rummuar iti itlog, ket kaduaenna ida iti sumagmamano a tiempo.

Ti manmano a gavial, a saan a pudno a buaya, ket naisangsangayan iti sumagmamano a pamay-an. Nalaka a mailasin gapu iti nagatiddog, akikid a pangana, a nagsayaat a pagkalapna iti lames nga isu ti kangrunaan a taraonna. Nupay kas iti kaatiddog ti buaya iti apgad, ti gavial saan nga agdinnamag a manangsikbab kadagiti tattao. Ti nasileng, napintas a pammagina ti mangpapartak iti panaglangoyna kadagiti adalem ken naapres a karayan iti makin-amianan nga India. Adda agtubo a nagtimbukel iti sungo ti kalakian bayat ti panawen ti panagpaadu. Daytoy ti mangpapigsa iti normal a panagbang-esna tapno maawisna ti kabaian.

 Ti Pasetda iti Sistema ti Ekolohia

Kasano kapateg dagiti buaya iti aglawlawtayo? Agkaan dagitoy iti basura. Kanenda dagiti natay a lames ken animal isu a madalusanda dagiti karayan ken dan-aw, agraman dagiti takdang iti aglikmut. Taginayonenda a nadalus ti kadanuman. Kas agkaan kadagiti padada nga animal, dagiti nakapuy, nadangran, ken masaksakit a parsua ti biktimaenda. Manganda iti ikan, a kas kadagiti agdadael a paltat, nga agkaan kadagiti karpa ken tilapia, a kangrunaan a makalap a pagtaraon ti tattao.

Ti Pannakidangadang nga Agbiag

Naminsan mapapati a kasla agsangit dagiti buaya tapno maawis dagiti biktimaenda, ken aginluluada maigapu kadagiti biktimada. Kinapudnona, aglua ti buaya tapno maikkat ti sobra nga asin iti bagina. Ngem idi rugrugi ti dekada 1970, nalabit a pudno a masangitanen dagiti buaya. Sumagmamano laengen a ribu a buaya ti nabati ditoy India, nga agarup 10 a porsiento iti dati a bilangda. Apay? Bayat ti panagnaed ti tao iti pagnanaedanda, mapapatay dagiti buaya gapu ta maibilangda a pangta kadagiti urbon ken nakapuy a taraken. Natakuatan ti adu a tattao a naimas a sidaen ti karne ken itlog ti buaya. Dagiti pluido a maala kadagiti glandula iti kudil iti tian ti buaya ket mausar a pagaramid iti bangbanglo. Maysa pay, bimmassit dagiti buaya gapu iti panagaramid kadagiti dam ken pannakarugit ti danum. Ngem ti makagapu a dandani naungawda ket nalabit gapu iti kudilda. Napintas, nalagda, ken adu ti mayat a maaddaan kadagiti sapatos, bag, maleta, sinturon, ken dadduma a banag a naaramid manipud iti kudil ti buaya. Adda pay laeng dagitoy a pangta, ngem nakabalballigi dagiti pamuspusan tapno masalakniban dagitoy nga animal!​—Kitaem ti kahon iti baba.

Laglagipem ti Umisem!

Ita ta nasaysayaaten ti pannakaammom iti dadduma a miembro ti pamilia ti buaya, ania ti riknam kadagitoy? Namnamaenmi a nasukatan iti panaginteres ti aniaman a negatibo a panangmatmatmo. Iti intero a lubong, segseggaan ti adu a managayat kadagiti animal ti tiempo a didanton kaamak uray dagiti dadakkel a buaya iti apgad. Inton ti Namarsua kadagiti reptilia pabaruenna ti daga, mabalintayton nga iseman ti amin a buaya.​—Isaias 11:8, 9.

[Kahon/Ladawan iti panid 13]

Ti Pagtaraknan Kadagiti Buaya iti Madras

Idi 1972, naipasdek ti lugar a pakasalakniban dagiti buaya iti Madras Snake Park kalpasan nga impakita ti maysa a surbey a manmanon dagiti buaya a masarakan kadagiti kadawyan a pagtataenganda iti dadduma a paset ti Asia. Ti Pagtaraknan Kadagiti Buaya iti Madras ti kabayagan ken kadakkelan kadagiti nasurok a 30 a pagtaraknan ti buaya idiay India. Idi 1976, impasdek dayta ni Romulus Whitaker, a mangad-adal kadagiti reptilia ken amphibian. Gapu ta tallo ket kagudua nga ektaria ti kalawana ken adda iti kosta ti Coromandel, addaan dayta iti 150 a kita ti kayo, a mangawis kadagiti napipintas a tumatayab ken insekto.

Mapaadu dagiti buaya ken ti di makadangran a kitada a maawagan iti gavial uray nakapupokda sadanto maibulos iti aluguog ken karayan, wenno mayakarda iti dadduma a pagtaraknan ken sentro a pagsirarakan. Adda lugar iti pagtaraknan a sangsangkamaysa a pakaaywanan ti ingganat’ 2,500 nga annak ti buaya. Maipupokda kadagiti libtong ken inaldaw a mapakanda kadagiti naiwa-iwa nga ikan nga inaldaw nga ipaay dagiti mangngalap sadiay. Naarpawan daytoy iti iket tapno dagiti tumatayab saanda a sipdoten dagiti ikan wenno dagiti nakapuy pay nga anak ti buaya. Bayat a dumadakkel dagiti annak, mayakarda kadagiti daddadakkel a libtong, a pakataraonanda iti sangabukel nga ikan agingga nga agtawenda iti agarup tallo ken dimmakkelda iti uppat agingga iti lima a pie. Kalpasanna, mapakandan iti karne ti baka nga ibelleng ti dakkel a kompania nga agprosproseso ti karne ti baka. Idi damo, tallo la a kita ti katutubo a buaya iti India ti mapaadu. Ngem ita, addan pito a sabali pay a kita ket maipalplano a mataraken ti amin a kita ti buaya iti intero a lubong. Maus-usig ti panagpaadu kadagiti reptilia tapno mailako dagitoy gapu iti kudil ken karneda. Imbaga ni Whitaker iti Agriingkayo! a naimas ken bassit ti kolesterol ti karne ti reptilia. Gapu iti naballigi a panangtaraken kadagitoy dadakkel a parsua, immadun ti bassit a bilangda. Ti Pagtaraknan Kadagiti Buaya iti Madras, a nalatak a pagpasiaran dagiti turista, panggepna met nga ikkaten ti di umiso a panangipapan kadagiti buaya ken pasayaaten ti pakasaritaanda iti publiko.

[Credit Line]

Romulus Whitaker, Madras Crocodile Bank

[Ladawan iti panid 11]

Dakkel a buaya iti apgad

[Ladawan iti panid 12]

Ti kabaian a saltwater crocodile awit-awitna ti anakna babaen iti pangana

[Credit Line]

© Adam Britton, http://crocodilian.com

[Ladawan iti panid 12]

Mugger

[Credit Line]

© E. Hanumantha Rao/​Photo Researchers, Inc.

[Ladawan iti panid 12]

Atiddog ti sungona a gavial