Ania a Paset ti Kalsada ti Pagmanmanehuam?

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Britania

Sinabatko ti bisitak nga Americano idiay eropuerto ket nagnakami a napan iti kotsek. “Agtugawka iti sango,” kinunak, ket dagus a sumrek koma idin iti pagtugawan ti drayber. “Ay, nalipatak,” kinunana. “Sabali gayam a paset ti kalsada ti pagmanmanehuanyo ditoy.”

Siempre, mabalin a kasta met ti maibagak kenkuana no agpasiarak idiay Estados Unidos. Ngem bayat ti panagbiahemi a nagawid, inkeddengko nga ammuen no apay a dagiti tattao iti dadduma a pagilian ket agmaneho iti makinkannigid a paset ti kalsada, idinto ta kaaduan iti lubong ket agmanehoda iti kannawan.

Dagiti Nagkauna a Kaugalian iti Panagmaneho

Subliantayo ti historia iti agarup dua a ribu a tawenen idi tiempo a dagiti Romano sinakupda ti Britania. Nakabakab dagiti arkeologo ti pamalatpatan maipapan kadagiti kaugalian iti panagmaneho idi a tiempo. Idi 1998, nakasarakda kadagiti nagsayaat ti pannakaitalimengda a tugot nga agturong iti pagtebbagan dagiti Romano iti asideg ti siudad ti Swindon, England. Naun-uneg dagiti tugot iti maysa a sikigan ngem iti bangir a sikigan, a kas koma kadagiti tugot dagiti sumrek a karison nga awan kargada ken dagiti rummuar a napno iti batbato. Ipamatmat dagiti tugot iti daytoy a lugar a dagiti Romano nagmanehoda iti kannigid a paset ti kalsada.

Kinapudnona, patien ti dadduma a kaaduan kadagiti nakakabalio a biahero idi un-unana ti lumasat iti makinkannigid a paset ti kalsada. Tangay ad-adu ti tattao a kannawan, dagiti nakakabalio mabalin nga iggamanda ti rienda babaen iti kannigidda ket nawaya ti kannawanda​—tapno makialamano iti malabsanda a padada a nakakabalio wenno mangsalaknib iti bagida babaen iti kampilan, no kasapulan.

Nagbalin a Kannawan

Idi arinunos ti dekada 1700, nagbalin a kannawan dayta kadagiti pagilian a kas iti Estados Unidos, idi rinugian dagiti kutsero ti nagusar iti dadakkel a karison a guyoden ti sumagmamano a paris dagiti kabalio. Awan ti tugaw ti kutsero iti karison, isu nga agsakay iti makinkannigid a likud ti kabalio ket iggaman ti kannawan nga imana ti latigo. Gapu ta nakasakay iti makinkannigid, natural a kaykayat ti kutsero a lumabas ti dadduma a karison iti kannigid tapno sigurado nga adayo kadagiti masabatna a karison. Isu a mapan iti kannawan a paset ti kalsada.

 Ngem dagiti Ingles agmanehoda latta iti kannigid. Babbabassit ngamin dagiti karisonda, ket gagangay a ti kutsero agtugaw iti makinkannawan a sango. Iti kasta, ti kannawanna ti mangiggem iti atiddog a latigona tapno saan a maisab-it iti karga iti likudanna. No agtugaw iti makinkannawan a sikigan ti karison, matantia ti kutsero ti kaadayona kadagiti lumabas a lugan no agtalinaed iti makinkannigid a paset ti kalsada. Dagiti pagilian a nagbalin a paset ti Imperio ti Britania tinuladda met ti linteg nga agmanehoda iti kannigid a paset, nupay adda dagiti saan a kasta. Ti Canada, kas pagarigan, ket nagbalbaliw idi agangay iti kannawan tapno nalaklaka ti ibaballasiwda a sumrek ken rummuar iti Estados Unidos.

Dakkel ti epekto dagiti napolitikaan a gannuat idiay Francia kadagiti ugali iti panagmaneho. Sakbay ti Rebolusion idi 1789, dagiti natatan-ok a tattao agmanehoda iti makinkannigid a paset ti kalsada, isu a mapilitan dagiti mannalon a magna iti bangir. Ngem idi nangrugi ti Rebolusion, dagitoy a natatan-ok inlimedda ti kinasiasinoda babaen ti pannagnada iti kannawan a kas kadagiti mannalon. Idiay Paris, idi 1794, rinugian ti gobierno a Pranses ti linteg nga agmanehoda iti kannawan a paset ti kalsada ket simmaknap dayta iti dadduma a lugar bayat a simrek dagiti nangparmek a buyot ni Napoléon I iti kaaduan a paset ti kontinente ti Europa. Isu a di pakasdaawan a kinaykayat ni Napoléon ti agmaneho iti kannawan. Ilawlawag ti maysa a reperensia a gapu ta isu ket kannigid, “masapul nga agmartsa dagiti buyotna iti kannawan tapno ti imana a mangiggem iti kampilanna adda iti nagbaetanna ken asinoman a kalabanna.”

Idiay Europa, dagiti pagilian a limmaban ken Napoléon nagtalinaedda nga agmaneho iti kannigid a paset ti kalsada. Ti Russia ken Portugal pinagbalinda a kannawan ti pagmanehuanda idi rugrugi ti maika-20 a siglo. Nagbalin a kannawan ti pagmanehuan ti Austria ken Czechoslovakia idi sinakup ida ti Nazi nga Alemania idi arinunos ti dekada 1930 ket timmulad met ti Hungary. Ita, uppat laengen a pagilian iti Europa ti agmaneho iti kannigid: ti Britania, Ireland, Cyprus, ken Malta. Makapainteres ta nupay ti Britania saanna a sinakup ti Japan, agmanehoda met iti kannigid.

Dagiti Bapor, Eroplano, Tren, ken Sika

Dagiti ngay bapor ken eroplano? Kaaduanna, kannawan ti pagmanehuan dagiti lugan iti danum. Kannawan met kadagiti eroplano. Dagiti ngay tren? Iti dadduma a pagilian, ikeddeng ti alikamen a pagsenias no ania a sikigan ti pagdalanan ti tren kadagiti doble a riles. Dagiti moderno a kangrunaan a riles pagdalanenda dagiti tren iti aniaman a sikigan, ken iti aniaman a direksion, ngem kadagiti daan nga alikamen a pagsenias, maymaysa laeng a direksion ti turongen ti riles. Aniaman a direksion ti turongen dayta ket ikeddeng no dadduma ti pagilian a nangdisenio ken nangaramid iti riles.

Ket dagiti ngay magmagna? Kaaduanna, mairekomendar a no awan ti naisina a dalan wenno bangketa a pagnaan, nataltalged ti magna a nakasangoka kadagiti masabatmo a lugan, aniaman a paset ti pagtarayan dagiti lugan. No usaren dagiti lugan ti kannawan, mabalakadan dagiti tattao a magnada iti kannigid tapno masabatda dagiti umay a lugan. Ditoy Britania, agmanehokami iti kannigid, isu a laglagipenmi a magnakami iti kannawan. Ti ngay Americano a gayyemtayo? Siempre, magna iti bangir!