Panangmatmat iti Lubong

Dagiti Natakuatan a Puraw Buaya

“Natakuatan dagiti opisial iti kabakiran ti Bhitarkanika National Park idiay Orissa ti 15 a manmano a puraw a buaya . . . kabayatan ti tinawen a pannakabilang dagiti buaya,” kinuna ti periodiko ti India a The Hindu. Manmano dagiti puraw a buaya ken “saan a masarakan dagitoy iti sadinoman iti lubong.” Gapu iti kanayon a panaganup, dandanin naungaw dagiti buaya iti apgad iti dayta a lugar idi dekada 1970. Nupay kasta, babaen ti tulong dagiti programa ti United Nations nagaramid ti gobierno iti pagilian iti proyekto a mangpaadu kadagiti buaya iti uneg ti parke. Naballigi ti programa a panagpaadu gapu iti kinaadu dagiti bakawan, di kontaminado a danum, ken adu a taraon, agraman ti manmano a pannakibiang ti tao. Sigun iti The Hindu, addan agarup 1,500 a buaya a kakolkolor dagiti buaya iti parke agraman dagiti manmano a puraw a kita.

 Sigarilio, Kinapanglaw, ken Sakit

“Mamakdaar ti World Health Organization (WHO) a dandani 84 a porsiento kadagiti mannigarilio ti agnanaed kadagiti napanglaw a pagilian a sadiay masansan nga umad-adu dagiti mannigarilio ken napanglaw,” kinuna ti Espaniol a periodiko a Diario Medico. Mainayon pay, iti tunggal pagilian, “dagidiay masansan nga agsigarilio ken agsagaba iti kaaduan a parikut a nainaig iti panagsigarilio isuda dagiti kapanglawan.” Nupay bimmassit ti mannigarilio kadagiti kabaknangan a pagilian, iti intero a lubong, dayta ti nagbalin a “maikapat a kangrunaan a pakaigapuan iti sakit,” kinuna ti damag. Idiay Espania, a ti dagup dagiti natay iti kada tawen gapu iti panagsigarilio ket nakadanonen iti 60,000, dayta ti nagbalin a “kangrunaan a pakaigapuan iti sakit, pisikal a depekto, ken di maliklikan nga ipapatay.”

Makailasin Dagiti Karnero

“Natakuatanmi a makailasin dagiti karnero iti rupa ti di kumurang a 50 pay a karnero ken 10 a tattao,” insurat ti neurobiologo a ni Keith Kendrick iti New Scientist. Natakuatan da Kendrick ken ti grupona a kalpasan a nakakita dagiti karnero iti 60 a rupa iti sumagmamano a lawas, nailasinda amin dagitoy “iti di kumurang a dua a tawen.” Saan la a nailasin ida dagiti karnero no di ket kas kadagiti tattao, “nailasinda met ti emosional a rikna nga ipasimudaag dagiti rupa.” Impadamag ti pagiwarnak a dagiti karnero “mailasinda ti nagdumaan ti agsasabali a rikna ti tattao, ken mailasinda dagiti panagbalbaliw iti rupa dagiti madanagan a karnero. Kaykayatda met dagiti naisem a rupa ti tattao ngem kadagiti naunget.” Natakuatan dagiti managsirarak nga “ibilangda a miembro ti arbanda dagiti mangipaspastor kadakuada.” Kastoy ti kinuna ni Kendrick: “Dagiti karnero ibilangda a kapadada a karnero dagiti nainggayyeman a tattao. Kaipapanan daytoy a nasinged ti pannakigayyem dagiti karnero kadagiti pastorda.”

Mangpabara iti Globo a Polusion ti Australia

“Kadagiti amin nga industrialisado a pagilian, dagiti Australiano ti kaaduan iti ipugso a mangpabara iti globo,” kinuna ti The Australia Institute. Kabayatan ti 2001, kada umili ti Australia ket nangipugso iti promedio a 27.2 a tonelada a carbon dioxide ken dadduma pay a gas. Sigun iti report manipud iti institute, daytoy dakkel a bilang ket gapu iti panagpannuray ti Australia iti elektrisidad a patauden ti karbon ken dagiti ipugso ti lugan agraman ti panagaramid iti aluminum. Ti kada umili ti Canada (22 a tonelada) ken kada residente iti Estados Unidos (21.4 a tonelada) ti sumaganad a kaaduan a mangipugpugso iti gas a mangpabara iti globo. Ti Latvia ti kabassitan a naipadamag para iti 2001. Kada umili ket nangpataud iti 0.95 a tonelada a gas a mangpabara iti globo. Nupay bassit ti populasion ti Australia, ti dagup dagiti ipugsona a gas a mangpabara iti globo ket “ad-adu ngem iti ipugso dagiti nabaknang a pagilian iti Europa kas iti Francia ken Italia (a tunggal maysa ket addaan iti populasion nga agarup mamitlo ti kaaduna ngem iti populasion ti Australia),” sigun iti report.

Kanta Dagiti Nightingale Kontra ti Ungor Dagiti Lugan

“No pumigpigsa dagiti ungor, pumigpigsa ti panagkanta dagiti nightingale,” kinuna ti Aleman a periodiko a Berliner Zeitung. Sigun iti panagadal nga indaulo ni Henrik Brumm iti Institute of Biology idiay Free University of Berlin, agduma iti 14 a decibel ti kapigsa dagiti kanta, a nairanta a mangipasdek iti teritoria dagiti tumatayab ken mangatrakar kadagiti kabaian, depende iti kapigsa ti ungor iti aglawlaw. “Mabalin a saan unay a napigsa daytoy,” kinuna ni Brumm, “ngem dayta katupagna ti maminlima a kapigsa ti uni, a kaipapananna nga iti bara ti tumatayab maminlima a napigpigsa dayta.” Kadagiti natalna a lugar, 75 a decibel ti kapigsa ti kanta dagiti tumatayab. Ngem kadagiti naungor a lugar, 89 a decibel ti kapigsa ti kanta dagiti tumatayab. “Ti nagsiddaawan a nangnangruna ti managsirarak,” kinuna ti periodiko, “ket ti kinapudno a kasla makibagay dagiti tumatayab iti kasasaad iti kada aldaw. No ngudo ti lawas nga awan unay ti trapiko, nakapkapuy ti panagkanta dagiti tumatayab ngem kadagiti lawlawasna.”

Krimen Kadagiti Eskuelaan Idiay Poland

“Duapulo a ribu ti natakawan kadagiti eskuelaan [idiay Poland]” idi 2003, impadamag ti Polako a pagiwarnak a Zwierciadło. Kinunana pay a, “80 a porsiento kadagiti [Polako] nga ubbing dida kayat ti eskuelaanda ta nalidayda ken dida makatunosan dagiti mannursuro ken kaeskuelaanda.” Apay a nagadu ti parikut? “Saan a naipuera dagiti eskuelaan iti nadumaduma nga impluensia. Iyan-anninawda ti mapaspasamak iti kagimongan,” kinuna ti maysa a mangas-asikaso iti salun-at ti isip a ni Wojciech Eichelberger. “Nagaramidtayo kadagiti pagannurotan maipapan kadagiti maiparbeng a mangimpluensia kadagiti eskuelaan.” Insingasing ni Eichelberger a tapno masumra dayta a parikut, rumbeng nga asikasuen dagiti nagannak ti annakda, tapno isuroda ida ken marikna ti annakda a napategda.

Ti Parikut Maipapan iti Pammagi

“Ub-ubingen dagiti agtutubo​—nangruna dagiti babbai​—​nga agprobproblema iti bagida, ket mabalin a makadangran dayta iti salun-atda,” kinuna ti periodiko a Globe and Mail ti Canada. Napagsaludsodan dagiti agtutubo a babbai nga agtawen iti 10 agingga iti 14 maipapan iti ugalida iti pannangan, ken nasurok a 2,200 ti simmungbat. Impadamag ti Globe: “Awan pay 7 a porsiento kadagiti agtutubo a babbai ti sobra ti kinalukmegda, ngem nasurok a 31 a porsiento kadakuada ti mangipagarup a ‘nalukmegda unay’ ken 29 a porsiento ti nagkuna nga agdietdietada.” Apay a dagiti nasalun-at a babbai kayatda ti agpakuttong? Sigun iti periodiko, kaaduan a mapabasol ket dagiti nataengan a modelo a mismo. Isuda ngamin dagiti masansan nga agdieta ken manglais kadagiti nakaluklukmeg. “Dakkel met ti maaramidan ti media iti panangimpluensia iti ugali dagiti tin-edyer, babaen ti kanayon a panangiparangda kadagiti nakakutkuttong a modelo,” kinuna ti Globe. Impatuldo ni Dr. Gail McVey, maysa a managsirarak a sientista idiay Toronto Hospital for Sick Children, a dagiti ubbing, nagannak, ken mannursuro, maamirisda a ti “ilulukmeg ket gagangay ken napateg kadagiti ubbing nga agbalinto nga agtutubo.”