Panangtaya iti Tudo​—Idi Kenita

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY INDIA

ITI rinibu a tawenen, maus-usar manen ti isu met la a danum. Agtultuloy ti natural a panagalingasaw ti danum iti daga ken baybay, itataud dagiti ulep, ken panagtudo. Daytoy nalaka a sistema ket mangipaay iti adu a danum iti tunggal maysa ditoy daga. Apay ngarud a nagadu ti parikut maipapan iti danum a mangap-apektar iti sangatauan? Ania dagiti posible a solusion? Kas sungbat kitaentayo ti kasasaad ti danum ditoy India.

 Gapu ta nasurok a maysa a bilion ti populasionna, naamiris ti India a kumidkidditen dagiti ubbog ti danumna. Paggapgapuan ti danum ti India? Iti amianan nga ungto, agayus ti danum kadagiti karayan no primavera babaen kadagiti marunaw a yelo ken glacier iti Kabambantayan ti Himalaya. Ngem kaaduan a paset ti India ket agpannuray iti tinawen a panagtutudo nga agsepen ti natikag a daga, mangpunno kadagiti bubon ken dan-aw, ken mangpaadalem iti dadakkel a karayan nga adda iti nadumaduma a paset ti pagilian. Di mapakpakadaan ti panagtutudo ditoy India. Nadeskribir dayta a “maysa kadagiti karirigatan a pugtuan a karkarna a pasamak.” Ngamin, “agpapan pay iti amin nga iyaadelantar ti moderno a teknolohia, manipud satellite agingga kadagiti nakabilbileg a computer . . . , marigatanda latta a mangipakauna iti iyaayna.”

Tallo ingganat’ uppat a bulan ti kapaut ti gagangay a panagtutudo, ngem imbes a kanayon nga agtudo, masansan a bumayakabak laeng iti apagbiit. Pagbanaganna, mapno dagiti dam isu a masapul a maibulos ti danum. Dagiti karayan layusenda dagiti takdang, isu a malayus dagiti bangkag ken balbalay. Gapu iti moderno nga industrialisasion ken ilalawa dagiti siudad, nagadu ti nakalbo a kabakiran. Masansan a kurang dagiti kayo a mangurnong iti napateg a tudo kadagiti ramutda isu a margaay ti daga. Ti tudo iyanudna ti makinrabaw a daga, isu a makurukoran dayta. Maurnong ti darat kadagiti dan-aw ken libtong, isu nga umababaw dagitoy, ken bumassit ti danumda. Gapuna, masayang ti kaaduan a tudo.

Kalpasanna, nalpasen ti panagtutudo. Iti nabatbati a paset ti tawen, inaldaw nga aginit, isu a nakapudpudot iti adu a bulan! Dagus nga agmaga ti daga, matikag ken agrengngat ti kataltalonan. Dumakkel dagiti naapres a karayan ken umadu ti darat iti tukokda. Mapukaw dagiti dissuor. Umun-uneg dagiti makali a bubon tapno adda masakdo a danum manipud kadagiti disso nga aduan batbato a pakaurnongan ti danum iti uneg ti daga, ken immes-esen ti danum. No manmano nga agtudo, dumteng ti tikag, bassit ti maapit, matay dagiti baka, ken umakar dagiti pumurok kadagiti siudad, isu a dumegdeg dagiti parikut ti siudad maipapan iti danum.

Ngem saan a kanayon a kasta. Idi un-unana, nasursuro dagiti tattao iti intero nga India a nasaysayaat no saanda laeng nga agpannuray kadagiti karayan ken dan-aw, a mabalin a mamagaan no saanen a panagtutudo. Nasursuroda ti agtaya iti tudo tapno adda madadaan nga usarenda, ken urnongenda tapno addanto usarenda no nagsardengen ti tudo. Daytoy ti maawagan a panangtaya iti tudo.

Ti Kinapateg Ita ti Panangtaya iti Tudo

Mabalin nga ipagarup ti maysa a tao a babaen ti moderno a teknolohia, ti panagaramid iti dadakkel a dam, artipisial a dam ken kanal ti irigasion​—nga amin dagitoy ket adu ditoy India​—​manmanon ti aginteres kadagiti kadaanan a sistema ti panagurnong iti tudo. Ngamin, saanen a maus-usar ti kaaduan kadagita a pamay-an ken mabalinen nga agsakdo dagiti tattao kadagiti gripo iti pagtaengan wenno purokda. Ngem adda problema. Saan a magebgeban ti nagdadakkel a proyekto iti panangtarawidwid iti danum iti napalabas a 50 a tawen ti umad-adu a kasapulan ti populasion. Kasta met a nagbiit a nagbalin nga industrialisado ti dandani bin-ig a mannalon a kagimongan. Kurang ti naurnong a danum a mangpennek iti waw ti tao.

Patien itan dagiti mangisakit iti kasasaad ti  aglawlaw ken maseknan nga autoridad a masapul a maipaannurot ti nainut a panagusar iti danum. Maiparparegta kadagiti pagtaengan, paktoria, eskuelaan ken sadinoman nga agtayada iti tudo. Praktikal met ti panagurnong iti danum uray bassit laeng. Adu metten a siudad ken estado ti nagaramid iti linteg a rumbeng nga adda pasilidad dagiti baro a pasdek a pagtayaanda iti tudo!

Agtudo iti minilion a litro a danum kadagiti disso a saan a maur-urnong dayta no di ket basta agalingasaw wenno agayus iti baybay. Ngem ti panagtaya iti tudo​—a naibasar iti kapanunotan a panagtaya iti sadinoman a pagtuduanna​—makaurnong dagiti tattao iti danum. Ket saan a kas iti danum manipud kadagiti dam ken kanal, a rumbeng a bayadan ken dakkel a paggastosan dagiti napanglaw, dayta a danum ket libre!

Panangidaulo

Adu ngarud a maseknan a tattao ditoy India ti agur-urnongen iti danum. Dadduma ti napadayawanen iti nadumaduma a pagilian, kas iti napasamak ken ni Rajendra Singh, nga immawat iti agdinamag a Magsaysay Award gapu iti panangpasayaatna iti komunidadna idi 2001. Babaen ti panagtrabahona iti maysa a pribado nga organisasion, nga impasdekna a mismo, nasalakniban ni Singh ti dandani maatianan idin a Karayan Aravari iti estado ti Rajasthan. Dayta ti naintiempuan a nakatulong iti maysa nga estado a ti populasionna ket 8 a porsiento iti dagup a populasion ti pagilian ken 1 la a porsiento iti gubuayan ti danumna. Iti las-ud ti 15 a tawen, nagmula kadagiti kayo ti grupo ni Singh. Nagaramidda met iti 3,500 a tangke​—dagiti tradisional a johad a pagtaya iti tudo​—isu a simmayaat ti panagbiag dagiti pumurok. Ikagkagumaan ti dadduma ti agurnong iti danum, nupay di madmadlaw ti kaaduan, ngem mapnekda a makaammo a tumultulongda.

Dagiti industrialista makitkitadan dagiti pagimbagan ti panagtaya iti tudo tapno manayonan ti danum a suplay ti siudad. Iti maysa a paktoria iti ruar ti pagbeddengan ti Bangalore, iti abagatan ti India, adda simple ken nalaka a sistema ti panagurnong iti tudo nga agayus manipud iti atep. Ti tudo a dati nga agayus iti kalsada ken masayang laeng ket maiturong iti tangke a makalaon iti 42,000 a litro. No panagtutudo, maproseso ti 6,000 a litro iti kada aldaw ti naurnong a danum tapno paginnaw kadagiti panganan ken mausar kadagiti kantina ti paktoria. Awan ti mausar a paginnaw manipud iti suplay ti siudad.

‘Nagbassit metten,’ nalabit maikunam. Ngem panunotem nga adda depositom iti banko a manaynayonan iti maminsan iti kada tawen. Para kadagiti inaldaw a kasapulam, masapul a mangiruarka iti indepositom, ngem in-inut nga ad-adun ti iruruarmo ngem iti indepositom. Addanto aldaw a maibus ti urnongmo. Ngem no makateggedka iti sumagmamano a bulan iti tawen, ket umdas ti sueldom a pangsustento iti inaldaw a kasapulam, adda tsansa nga umadu ti depositom. Iyaplikarmo daytoy a prinsipio iti panagurnong iti danum. Imultiplikarmo ti babassit nga urnongmo iti minilion, mano ti maurnongmo? Umad-adu dagiti gubuayan ti danum, rumabaw ti danum, malipus dagiti pakaurnongan ti danum, ken adda suplay a danum a mausarmo inton maibus ti naurnongmo a tudo. Laglagipem a limitado ti magun-odan a danum; awan ti ekstra a magun-odan no maibusen dayta.

Ti Manayon a Solusion

Mangipapaay ti planetatayo iti nawadwad a suplay nga agpaay kadagiti agnanaed iti dayta. Nupay kasta, iti sinigsiglo, gapu iti kinaagum ken di panagsakbay ti tao, timmaud ti makadadael a kasasaad ti panagbiag ti minilion nga agnanaed ditoy daga. Agpapan pay iti panagregget dagiti napasnek a tattao, nalawag a di kabaelan ti tao a pukawen a naan-anay dagiti parikut iti aglawlaw ti daga. Makaparagsak ta ti Namarsua iti daga inkarina a ‘dadaelenna dagidiay mangdaddadael iti daga’ ken isublina ti kinabalanse ti siklo ti danum, tapno ‘pumsuakton ti dandanum, ken ti naapres nga ayus iti desierto a tanap.’ Kinapudnona, ‘ti daga a tinikag ti pudot agbalinton a kas naruno a ban-aw, ken ti mawaw a daga kas kadagiti ubbog ti danum.’ Anian a makapabang-arto dayta a panangtaya iti tudo!​—Apocalipsis 11:18; Isaias 35:6, 7.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 21]

Panangusar Manen Kadagiti Kadaanan a Pamay-an ti Panangtaya iti Tudo

DANUM NGA AGGAPU ITI ATEP: Simple ken nalaka. Dagiti bimmangkirig nga atep ti mangyayus iti tudo kadagiti kalasugan, a naikonekta kadagiti tubo agingga kadagiti maitaya a bariles. Dagiti naisagana a pagsagat, darat, graba, ken uging ti mangdalus iti danum. Mayayus dayta kadagiti pagurnongan a naikali wenno kadagiti tangke iti rabaw ti daga. Maserraan dagiti tangke tapno saan a maanginan, mainitan, wenno makargaan iti organiko a banag; ti panangproseso babaen ti alum ti mangpalitnaw; ket ti pulbos a pagkulada ti mangpatay kadagiti bakteria. Daytoy a danum ket mabalin a pagsibug iti mula, pagdalus iti inidoro, ken mausar iti panaglaba. No ad-adda pay a maproseso, mabalin nga inumen. Ti sobra a danum ket mabalin a maurnong kadagiti bubon wenno maiturong iti uneg ti daga tapno rumabaw ti patar ti danum. Adtoy dagiti kalatakan a pamay-anda kadagiti siudad.

DAGITI NAULA: Naaramid dagiti nakabite a pader iti ballasiw ti baresbes tapno makontrol ti danum. Naimula dagiti manglinong a kayo kadagiti agsumbangir nga igid tapno maksayan ti panagalingasaw, ket maipuruak dagiti makaagas a mula kadagiti babassit a pagurnongan iti danum tapno madalusan ti danum.

DAGITI MANGAGSEP A TANGKE, DAGITI RAPAT: Dagiti babassit a tangke a naaramid iti nadarat wenno nabato a daga tapno maurnong ti tudo. Mausar ti dadduma a danum, ngem ti nabati ket agayus kadagiti aquifer, (bato, darat, ken bisil a pakaurnongan ti danum iti uneg ti daga) a mangpaadalem kadagiti bubon.

DAGITI BHANDARA: Dagiti tangke iti uneg ti daga a naaramid tapno mangtaya ti danum manipud kadagiti ubbog, mangyayus iti dayta kadagiti tangke a pagurnongan tapno usaren ti siudad.

DAGITI QANAT: Dagiti tangbaw kadagiti naturod a paset a mangtaya iti tudo. Ti danum ket maurnong kadagiti pagayusan iti uneg ti daga, a mangyayus iti dayta babaen ti grabidad iti adayo a distansia nga agturong kadagiti pagurnongan a bubon.

DADAKKEL A TANGKE: Dagiti tangke nga agayus iti agsasaruno a makimbaba a tangke a pagurnongan iti tudo nga aggapu kadagiti kalasugan.

[Credit Line]

Impaay ni: S. Vishwanath, Rainwater Club, Bangalore, India

[Picture Credit Line iti panid 19]

UN/DPI Rinetrato ni Evan Schneider

[Picture Credit Line iti panid 20]

UN/DPI Rinetrato ni Evan Schneider