Panangmatmat iti Lubong

Biag ti Aso

“Dakdakkel ti gastuen ti Australia kadagiti tarakenda ngem iti itultulongda iti sabali a pagilian,” kinuna ti periodiko a The Sydney Morning Herald. “Dagiti pannakasalbabida ti aso, diamante nga alahas ken pangpabanglo iti sang-aw dagiti taraken ti sumagmamano kadagiti tagilako a paggastuan dagiti Australiano iti ingganat’ $2.2 a bilion iti kada tawen.” Nadlaw ni Jason Gram a makinkua iti tiendaan ti masapsapul dagiti taraken, nga iti napalabas a dekada, nagbalbaliw ti pannakatrato dagiti taraken. “Dagiti aso ket adda la idi iti arubayan, adu ti timelda ken agngutngutngot iti tulang,” kinunana. “Ita, addadan iti uneg ti balay, a nakatugaw iti de kutson a pagiddaan a nadisenio para kadakuada ken nakaukkorda iti diamante.” Nupay kasta, imbagana a dakkel a panguartaan ti panagbalbaliw ti panangtrato, ta maibilang itan dagiti aso kas miembro ti pamilia ken mapampanuynoyan iti nangingina a tagilako. Nupay dadduma a taraken ket “maaywanan a kas man la addaanda kadagiti kasapulan ken tarigagay a pumintas,” imbaga ti periodiko, “awan ti ebidensia a kaykayat dagiti aso ti ay-ayam nga aggatad iti $50 ngem iti aggatad iti $5. Ngem agparang a ti panangpanuynoy ti mangpennek iti tarigagay dagiti makintaraken a mangipakita iti ayat kadagiti tarakenda.”

 Nakaro a Kinaarimbangaw

Ti nalabes nga arimbangaw ket masansan a mangkissay iti kalidad ti biag dagiti taga siudad. Sigun iti World Health Organization, mabalin nga adda pay ketdi pagdaksan dayta iti salun-atda, impadamag ti Espaniol a periodiko nga ABC. Dagiti makadangran nga epekto ti nakaro a kinaarimbangaw ket binigbig met ti Constitutional Court idiay Espania, a nagdesision maibusor iti pangpubliko a pasdek a paglinglingayan a naakusar a nanglabsing iti panangiparit ti siudad iti nakaro a kinaarimbangaw. Imbaga ti korte a ti aglablabes a “kinaarimbangaw ti manglabsing iti kangrunaan a kalintegan ti maysa a tao a mangsaluad iti moral ken pisikal a kinatarnawna, ti personal ken pangpamilia a kinapribadona ken ti kinatalged ti pagtaenganna.” Sigun iti korte, ti nakaro a kinaarimbangaw ket mabalin a pakaigapuan ti “adda depektona a panagdengngeg, narigat a pannakaala iti turog, neurosis, alta presion ken ti nakaro a kinaagresibo.”

Ubbing a Biktima ti Gubat

Pattapattaen ti United Nations Children’s Fund nga iti 800,000 a namasaker kabayatan dagiti derraaw maigapu iti panagduduma ti puli idiay Rwanda, 300,000 ti ubbing, impadamag ti Aleman a periodiko a Leipziger Volkszeitung. Mapattapatta a nasurok a 100,000 nga ubbing idiay Rwanda ti agnanaed kadagiti sangakabbalayan nga awanan iti nataengan a mangay-aywan kadakuada. “Ti inaldaw a panagbiagda ket naapektaran iti nakaro a kinapanglaw,” kinuna ti periodiko.

Panangtaginayon iti Kinasaririt

“No makasao dagiti tattao iti dua a lenguahe, makatulong dayta tapno agtalinaedda a nasaririt bayat nga agmatmataenganda,” kinuna ti periodiko a Toronto Star. Ineksamen ti sikologo idiay York University a ni Ellen Bialystok ti abilidad ti isip ti 104 a nataengan nga agtawen iti 30 agingga iti 59 ken ti 50 a nataengan nga agtawen iti 60 agingga iti 88, nga aminda ket agpapada ti nadanonda nga adal ken kaadu ti mateggedan. Iti tunggal grupo dagiti agkakatawenan, kagudua kadakuada ti makasao iti dua a lenguahe. Nakiddaw iti tunggal maysa kadakuada nga adda simple nga aramidenda. Adda dua nga agsupadi a pagpilianda bayat a naorasan ti kapartakda nga agtignay iti maipapaaramid kadakuada. “Nasigsiglat dagiti makasao iti dua a lenguahe ngem dagidiay maysa laeng ti ammoda a lenguahe,” kinuna ti periodiko. Sigun ken ni Bialystok, dagiti makasao iti dua a lenguahe ket kanayon a naikkan iti dua a pagpilian a lenguahe, isu a masapul nga ikeddeng ti utekda ti umiso a lenguahe nga usarenda a sumungbat. “Inton agangay, dagitoy a panangsanay iti isip ti mangsaluad iti utek babaen ti pananglappedda iti natural nga ibabannayat ti panagpanunot bayat a lumaklakay wenno bumakbaket ti maysa a tao.”

Biblia a Di Mangsair iti Aniaman a Grupo ti Tattao?

“Nakaro ti pannakabalbaliw dagiti paborito a kararag ken salmo iti Biblia agpaay iti baro a libro ti kararag dagiti Anglicano gapu iti panggepda a matignay dagiti relihioso nga agpanunot maipapan kadagiti isyu a kas iti utang dagiti napanglaw a pagilian ken ti direkta a panaggatang iti tagilako dagiti napanglaw a pagilian iti husto a presio,” impadamag ti Reuters nga ahensia ti damdamag. Ti The Pocket Prayers for Peace and Justice sinukatanna ti sasao ni Jesus manipud iti Lualo nga Amami nga, “Itedmo kadakami ita nga aldaw ti tinapaymi nga agpaay itoy nga aldaw,” iti “It-itedmo kadakami ti inaldaw a tinapaymi no mapagbalinmi a natalged ti dagdagami wenno no maaddaankami iti maitutop a sueldo.” Umasping iti dayta, naikkat ti “Wen, uray no magnaak iti ginget ti anniniwan ni patay,” manipud iti maika-23 a Salmo, ken nasukatan iti, “Diak mabuteng, Apo uray no rumsua ti nasaknap a kinaranggas.” Dagiti mangraraem iti kaugalian inawaganda daytoy baro a libro nga addaan iti 96 a panid a “palso a representasion isu a managtabbaaw, naalas, ken makapainsulto” met, sigun iti periodiko a The Daily Telegraph iti London.

Panagparegreg Gapu iti Buteng a Mapukaw ti Pamastrekan

Saan a kas iti pampanunoten ti adu, “dagiti kasado a babbai a kalkalainganna ti panagbiagda, imbes a dagiti agtutubo nga aduan iti makadenna ti kaaduan kadagiti agparegreg idiay Australia,” impadamag ti periodiko a The Sydney Morning Herald. Gapu ta mangmangged iti amin a tiempo dagiti lallakayda ken paset tiempo ti panagtrabaho dagiti assawa a babbai, kuarta ti masansan a mangimpluensia iti desisionda a di maaddaan iti annak. “Ti panagbalin nga ina apektaranna ti karera ken mateggedan,” kinuna ni Peter McDonald, propesor iti demograpia idiay Australian National University. “Nagadu ti mateggedan [ti babbai] no awan annakda, ngem no adda anakda, bassit ti mapastrekda.” Sigun iti Herald, maiparegreg ti 1 iti 3 a panagsikog idiay Australia.

“Am-ammuenyo ti Gagayyem ti Anakyo”

Idiay Estados Unidos, “dagiti tin-edyer a nangipadamag a di kumurang a kagudua kadagiti gagayyemda ti makidendenna ket 31 a daras nga ad-adda nga agbartek, 5 1/2 a daras nga ad-adda nga agsigarilio ken 22 1/2 a daras nga ad-adda a nakapadasen iti marihuana,” kinuna ti The New York Times. Ti surbey, nga indaulo ti National Center on Addiction and Substance Abuse idiay Columbia University, ket nakipasetan ti 500 a nagannak ken 1,000 nga agtutubo nga agtawen iti nagbaetan ti 12 ken 17. Kastoy ti imbaga ni Joseph A. Califano, Jr., ti tserman ken presidente ti center: “Adda nalawag a mensahe kadagiti nagannak dagiti agtawen iti 12 agingga iti 17: siertuenyo nga ammoyo ti ar-aramiden ti anakyo no makideyt ken ammuenyo ti gagayyemna.” Kinunana pay: “Dagiti nagannak a mangirugi iti tungtongan no pannangan maipapan kadagiti topiko a kas iti panagdeyt ken panagdroga wenno panaginum ad-adda a matulonganda dagiti annakda a dumakkel a saan a pulos nga agdroga.”

Agtutubo a Mangigagara a Mangdangran iti Bagida

“Iti Europa, ti Britania ti kaaduan kadagiti nairekord a mangdangran iti bagida,” impalgak ti The Times ti London. Kada tawen, dagiti grupo a mangtamtaming kadagiti maaksidente ken emerhensia ti nangagas iti 150,000 a tattao a nangigagara a mangdangran iti bagida, kas iti panangsugatda iti bagida. Ti parikut ket gagangay unay kadagiti agtutubo. “Nupay ad-adu ti agtutubo a babbai a mangdangran iti bagida ngem kadagiti agtutubo a lallaki babaen iti promedio a pito kontra maysa, nadoble ti bilang ti lallaki sipud idi dekada 1980,” kinuna ti The Times. Maipagarup a dangran dagitoy a tattao ti bagida “tapno masarangetda ti emosional a saem wenno kas reaksionda iti emosional a pannakabibineg.” Sigun ken ni Andrew McCulloch, iti Mental Health Foundation, dagiti bilang ket “mabalin nga ebidensia a kumarkaro dagiti parikut a sarsarangten ti adu nga agtutubo, wenno kumapkapuy ti abilidadda a mangrisut kadagiti parikut.”