Ania Dagiti Pelikula a Buyaenyo?

KADAGITI kallabes a dekada, ti kinaadu dagiti eksena ti panagdenna, kinaranggas ken panagsao iti dakes ti nangpataud iti nadumaduma a reaksion. Sigun iti dadduma, naalas ti maysa nga eksena ti panagdenna, idinto ta irason ti dadduma nga artistiko dayta. Ipilit ti dadduma a ti kinaranggas iti maysa a pelikula ket di kasapulan ken di nainkalintegan, idinto ta kuna ti dadduma a nainkalintegan dayta. Ipapilit ti dadduma a ti saritaan ket napnuan iti naalas ken dakes a sasao, idinto ta ibaga ti dadduma a realistiko dayta. Ti naalas iti maysa a tao ket mabalin a wayawaya iti panagsao para iti sabali. No denggem ti agsumbangir a dasig, mabalin nga amin dagitoy ket kasla awan serserbina nga argumento maipapan kadagitoy a paset ti pelikula.

Ngem ti linaon ti pelikula ket saan laeng nga awan serserbina a debate. Rumbeng a maseknan saan laeng a dagiti nagannak no di ket uray ti amin a mangap-apresiar kadagiti moral a pagalagadan. “No iturturedko a supringen ti ibilangko nga umiso ket sumrekak manen iti pagsinean, kanayon a dakes ti panagriknak inton rummuarak,” insennaay ti maysa a babai. “Ibainko dagiti nagaramid iti dayta a naalas a pelikula, ken ibainko ti bagik. Kas man la nababbaban ti kinataok gapu iti panagbuyak iti dayta.”

Panangikeddeng Kadagiti Pagalagadan

Saanen a kabbaro ti pannakaseknan maipapan iti linaon ti maysa a pelikula. Idi rugrugi ti historia iti panagaramid iti pelikula, nagadu ti nakaunget idi nangrugin a naipabuya iti telon ti pagsinean dagiti seksual a tema ken eksena dagiti kriminal nga aramid. Kamaudiananna, idi dekada 1930, adda linteg a naipatungpal idiay Estados Unidos a nakaro a nanglimitar iti mabalin a maipabuya kadagiti pelikula.

Sigun iti The New Encyclopædia Britannica, daytoy baro a paglintegan para kadagiti pelikula “ket nakaing-inget, a nangiparit iti panangipabuya iti dandani aniaman a nainaig kadagiti ar-aramiden dagiti normal a nataengan. Imparit dayta ti panangipabuya ‘kadagiti eksena ti kinaderrep,’ ken pannakikamalala, maiparit a panagdenna, pananggargari. Saan man la a madakamat ti panangrames malaksid no naan-anay a kasapulan iti estoria ken maipabuya a nagkaro ti pannakadusa dagiti nagaramid iti dayta inton paggibusan ti pelikula.”

No maipapan iti kinaranggas, dagiti pelikula  ket “naiparit a mangipakita wenno mangisalaysay kadagiti igam a gagangay a maus-usar, mangipakita kadagiti detalye ti maysa a krimen, mangipakita iti ipapatay dagiti opisial a mangipatpatungpal iti linteg iti ima dagiti kriminal, mangipasimudaag iti nakaro a kinauyong wenno panangpapatay, wenno mangusar iti panangpapatay wenno panagpakamatay malaksid no masapul unay iti estoria. . . . Iti sidong ti aniaman a kasasaad, saan a maipabuya a nainkalintegan ti maysa a krimen.” Kas sumario, sagudayen ti paglintegan nga “awan ti mapataud a ladawan a mangipababa iti moral a pagalagadan dagiti mangbuya iti dayta.”

Nagbalin a Panangklase ti Dati a Restriksion

Idi dekada 1950, adu nga agar-aramid iti pelikula idiay Hollywood ti di nangikankano iti paglintegan, ta impagarupda a lausen dagita. Gapuna, saanen a naipatungpal dayta a paglintegan idi 1968 ken nasukatan iti sistema ti panangklase. * Babaen ti sistema ti panangklase, ti pelikula ket mabalin nga adda naalas a linaonna, ngem maklasipikar babaen iti maysa a simbolo tapno nasaksakbay a mapakdaaran ti publiko a “pang-adulto” ti linaonna. Sigun ken ni Jack Valenti, a nagpresidente iti Motion Picture Association of America iti dandani uppat a dekada, ti kalat ket “mangpakdaar kadagiti nagannak tapno makapagdesisionda no ania dagiti pelikula a rumbeng ken di rumbeng a buyaen ti annakda.”

Idi nangrugi dagiti sistema ti panangklase, naikkat ti lapped. Ti panagdenna, kinaranggas, ken naalas a panagsasao ket gagangay a nagsaknapen kadagiti pelikula a maaramid iti Hollywood. Saanen a malapdan ti pannakaaramid dagiti naalas a pelikula gapu iti baro a wayawaya dagiti agar-aramid iti pelikula. Nupay kasta, babaen iti panangklase, mapakdaaran ti publiko. Ngem ipalgak kadi ti panangklase ti amin a rumbeng a maammuam?

Ti Saan nga Ipalgak ti Panangklase

Pagarupen ti dadduma nga iti panaglabas dagiti tawen, limmukay ti sistema ti panangklase. Ti panagadal ti Harvard School of Public Health ti mangsuportar iti kasta a pagarup ta natakuatanna a dagiti pelikula a naibilang a mabalin itan a buyaen dagiti tin-edyer ket addaan iti ad-adu a kinaranggas ken panagdenna ngem kadagidiay mabuya maysa a dekadan ti napalabas. Ti konklusion ti panagadal ket dagiti “pelikula nga addaan iti isu met la a pannakaklase ket mabalin a naiduma iti kaadu ken kita ti naalas a linaonda,” ken ti “naibasar iti edad a panangklase saanda a mangipaay iti umdas nga impormasion maipapan iti pannakaipabuya ti kinaranggas, panagdenna, naalas a sasao ken dadduma pay a linaonna.” *

Dagiti nagannak a basta mangpalubos iti annakda nga agbuya iti sine mabalin a dida ammo ti maibilang a maitutop a buyaen kadagitoy nga aldaw. Kas pagarigan, ti maysa nga analista iti sine dineskribirna ti kangrunaan a karakter iti sine a naklase idiay Estados Unidos a maitutop kadagiti agtutubo. Isu ket “agtawen iti 17 a saan unay a maing-ingetan ken maragragsakan nga uminum iti kada aldaw, agdroga, aglablabes a makidaya ken narugso a makidenna iti lalaki a kaam-ammona laeng.” Gagangay ti kastoy a pabuya. Kinapudnona, kinuna ti The Washington Post Magazine a dagiti natukoy a sekso babaen iti ngiwat ket kasla “gagangay a maakseptar” kadagiti sine a naklase a maitutop kadagiti tin-edyer. Nalawag a ti panangklase ket saan koma a ti kakaisuna a pangtingiting iti linaon ti maysa a pelikula. Adda aya nasaysayaat a giya?

“Guraenyo ti Dakes”

Ti maysa a sistema ti panangklase ket saan a maisandi iti konsiensia a nasanay iti Biblia. Iti amin a desisionda​—agraman kadagiti nainaig iti panaglinglingay​—ikagkagumaan dagiti Kristiano nga iyaplikar ti pammagbaga a masarakan iti Biblia idiay Salmo 97:10: “Guraenyo ti dakes.” Ti tao a manggura iti dakes ibilangna a dakes a manglinglingay kenkuana dagiti banag a kagura ti Dios.

Dagiti nagannak ti nangruna a rumbeng nga agannad maipapan iti kita dagiti pelikula nga ipalubosda a buyaen ti annakda. Saan a nainkalintegan a didan usigen a naimbag ti pannakaklase dayta. Mabalin a ti pelikula a naklase a maitutop iti edad ti anakmo ket mangitandudo kadagiti prinsipio a saanmo nga itandudo kas maysa nga ama wenno ina. Saan a nakaskasdaaw daytoy kadagiti Kristiano agsipud ta ti lubong ket siraragsak a nangakseptar iti  panagpampanunot ken panagtigtignay a maikontra kadagiti nadiosan a pagalagadan. *​—Efeso 4:17, 18; 1 Juan 2:15-17.

Ngem di kayat a sawen daytoy a dakes ti amin a pelikula. Rumbeng laeng nga agannadtayo. Maipapan iti dayta, kastoy ti kinuna ti Mayo 22, 1997 a ruar ti Agriingkayo!: “Rumbeng a tingitingen a naimbag ti tunggal indibidual ket mangaramid kadagiti pangngeddeng a mangipaay kenkuana iti nadalus a konsiensia iti imatang ti Dios ken iti tao.”​—1 Corinto 10:31-33.

Panangsapul iti Maitutop a Paglinglingayan

Kasano a makapili dagiti nagannak no maipapan iti pelikula a buyaen ti pamiliada? Usigem ti sumaganad a komento dagiti nagannak manipud iti intero a lubong. Dagiti naibagada ti mabalin a makatulong kenka iti panagreggetmo a mangipaay iti naimbag a paglinglingayan agpaay iti pamiliam.​—Kitaem met ti kahon a “Dadduma a Kita ti Pagpalpaliwaan,” iti panid 14.

“Ni baketko wenno siak a mismo ti kanayon a mangkuyog kadagiti annakmi nga agbuya iti sine idi ubbingda pay laeng,” kinuna ni Juan idiay Espania. “Saanda pulos a nagbuya nga is-isuda wenno kadua ti dadduma nga agtutubo. Ita ta tin-edyerdan, saanda a buyaen dagiti damo ti pannakaipabuyada a pelikula; imbes ketdi, kaykayatmi nga urayen agingga a mabasami dagiti repaso wenno madamagmi ti komento ti dadduma a pagtalkanmi maipapan iti maysa a kita ti pelikula. Kalpasanna, agdesisionkami a sangapamiliaan no buyaenmi dayta.”

Ni Mark a taga-South Africa parparegtaenna ti baritona a makisarita maipapan iti maipabpabuya kadagiti pagsinean. “Dakami ken ni baketko ti mangirugi iti saritaan, ket damagenmi ti makunana iti pelikula,” kinuna ni Mark. “Iti kasta, maammuanmi ti kapanunotanna ken mabalinmi ti makirinnason kenkuana. Pagbanaganna, makapilikami kadagiti pelikula a matagiragsakmi a sangsangkamaysa.”

Ni Rogerio a taga-Brazil ti mangkadua met kadagiti annakna a mangusig kadagiti pelikula a kayatda a buyaen. “Kaduak ida a mangbasa  kadagiti ibagbaga dagiti analista,” kinunana. “Kaduaek ida a mapan iti tiendaan ti video ket isurok no kasano a makitada kadagiti akkub dagiti pamalatpatan a saan a maitutop ti maysa a pelikula.”

Ni Matthew a taga-Britania ket napaneknekanna a makatulong ti pannakisaritana kadagiti annakna maipapan kadagiti pelikula a kayatda a buyaen. “Sipud pay kinaubingda,” kinunana, “karaman dagiti annakmi iti panagsasarita maipapan iti linaon dagiti pelikula a paginteresanmi a sangapamiliaan. No ikeddengmi a saanmi a buyaen ti maysa a pelikula, ilawlawagmi ken ni baketko no apay, imbes a paritanmi laeng ida a mangbuya iti dayta.”

Kanayonanna, dadduma a nagannak ti nakaamiris a makatulong ti panagsirarak kadagiti pelikula iti Internet. Adu dagiti Web site a mangted iti detalyado a report maipapan iti linaon dagiti pelikula. Mabalin a mausar dagitoy tapno nalawlawag ti pannakaawatyo kadagiti prinsipio nga itandudo ti maysa a pelikula.

Dagiti Pagimbagan ti Nasanay a Konsiensia

Saritaen ti Biblia dagidiay “nasanay dagiti pannakabalin ti pannakaawatda a mangilasin agpadpada iti umiso ken di umiso.” (Hebreo 5:14) No kasta, ti kalat ti nagannak ket ipasagepsepda koma dagiti prinsipio kadagiti annakda a makatulong kadakuada nga agaramid kadagiti nainsiriban a desision no nawayadan nga agpili iti bukodda a paglinglingayan.

Adu nga agtutubo kadagiti Saksi ni Jehova ti sinanay a naimbag dagiti dadakkelda maipapan iti daytoy a banag. Kas pagarigan, da Bill ken Cherie idiay Estados Unidos tagtagiragsakenda ti agbuya iti sine a kadua ti dua a babbaritoda. “Inton rummuarkami iti pagsinean,” kinuna ni Bill, “masansan a pagsasaritaanmi a sangapamiliaan ti maipapan iti nabuyami​—no ania dagiti prinsipio nga insurona ken no anamonganmi dagidiay a prinsipio wenno saan.” Siempre, ammo da Bill ken Cherie a rumbeng nga agbalinda a napili. “Agbasakami a nasaksakbay maipapan iti maysa a pelikula, ket saankami a mabain a rummuar no adda naalas a linaon ti pelikula a saanmi a ninamnama,” kinuna ni Bill. Babaen ti panangiramanda kadagiti annakda iti responsable a panangaramid iti desision, patien da Bill ken Cherie a matultulongan dagiti annakda a makapatanor iti nalawag a pannakaawat iti umiso ken di  umiso. “Ad-addan a nainsiriban a desision ti ar-aramidenda no maipapan iti panagpilida kadagiti pelikula a kayatda a buyaen,” kinuna ni Bill.

Kas kada Bill ken Cherie, adu a nagannak ti timmulong kadagiti annakda a mangsanay iti pannakabalin ti pannakaawatda maipapan iti paglinglingayan. Ipapantayon a kaaduan a pelikula nga aramiden ti industria ket saan a maitutop. Iti sabali a bangir, no agpaiwanwan dagiti Kristiano kadagiti prinsipio ti Biblia, matagiragsakda ti naimbag a paglinglingayan a makagunggona ken makapabang-ar.

[Footnotes]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 12]

“AGDESISIONKAMI A SANGAPAMILIAAN”

“Idi ubingak pay, agbuyakami iti sine a sangapamiliaan. Ita ta natataenganakon, maipalubos nga agbuyaakon uray no awan ti dadakkelko. Ngem sakbay a palubosandak, kayat a maammuan ti dadakkelko ti paulo ti sine ken no ania ti estoria dayta. No dida pay ammo ti aniaman maipapan iti sine, basaenda ti pannakarepaso dayta wenno buyaenda ti trailer-na iti TV. Sukimatenda met iti Internet ti impormasion maipapan iti pelikula. No pagarupenda a naalas ti sine, ilawlawagda ti makagapu. Palubosandak met a mangyebkas iti opinionko. Nawaya ti saritaanmi isu a makapagdesisionkami a sangapamiliaan.”​—Héloïse, 19, Francia.

[Kahon/Ladawan iti panid 13]

PAGSASARITAANYO DAYTA!

“No adda iparit dagiti nagannak ket awan met ti aniaman a naimbag nga isukatda iti dayta, mabalin a padasen dagiti annak a sililimed a penken ti tarigagayda. No kasta, no kayat dagiti annak nga ipakita a kayatda ti agbuya iti di makaay-ayo a paglinglingayan, saan a dagus nga ipawil dayta ti dadduma a nagannak, wenno saanda met a dagus nga ipalubos dayta. Imbes ketdi, pagkalmaenda pay laeng ti kasasaad. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, pagsasaritaanda dayta nga isyu a dida makaunget. Damagenda iti annakda no apay nga ibilangda a nasayaat dayta a kita ti paglinglingayan. No pagsasaritaanda dayta, masansan a balbaliwan dagiti agtutubo ti panunotda isu nga umannugotda iti dadakkelda ken agyamanda pay ketdi kadakuada. Kalpasanna, babaen ti panangidaulo dagiti nagannak, agpilida iti dadduma a paglinglingayan a mabalinda a tagiragsaken a sangsangkamaysa.”​—Masaaki, agdaldaliasat a manangaywan idiay Japan.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 14]

DADDUMA A KITA TI PAGPALPALIWAAN

▪ “Gagangay a kayat dagiti agtutubo ti makikadua kadagiti kapatadanda, isu a kanayon nga iyurnosmi nga adda dagiti naimbag a makalangen ti balasangmi. Yantangay adu ti mapagulidanan nga agtutubo iti kongregasionmi, pinaregtami ti balasangmi a makigayyem kadakuada.”​—Elisa, Italia.

▪ “Maseknankami unay iti panaglinglingay ti annakmi. Mangyurnoskami kadagiti aktibidad a makaduami ida kas iti panagpasiarmi iti napintas a luglugar, panagbarbekiu, panagpiknik, ken panagtataripnong a kadua dagiti padami a Kristiano a nagduduma ti edadda. Iti kasta, saan a marikna ti annakmi a matagiragsakda laeng ti panagpalpaliwa no kaduada dagiti kapatadanda.”​—John, Britania.

▪ “Natakuatanmi a makagunggona ti panagtataripnong a kadua dagiti padami a Kristiano. Kaay-ayo met ti annakko ti agay-ayam iti soccer, isu a pasaray iyurnosmi a makiay-ayamkami kadagiti sabsabali.”​—Juan, Espania.

▪ “Parparegtaenmi ti annakmi a tagiragsakenda ti agtokar kadagiti instrumento ti musika. Makipasetkami met iti adu a pagesman, kas iti panag-tennis, panag-volleyball, panagbisikleta, panagbasa, ken panagtataripnong a kadua ti gagayyemmi.”​—Mark, Britania.

▪ “Kanayon nga ag-bowling-kami a sangapamiliaan ken kadua ti gagayyemmi. Ikagumaanmi met ti mangyeskediul iti espesial nga ar-aramid a pagkakaduaanmi maminsan iti kada bulan. Rumbeng nga agbalin a nasiput dagiti nagannak tapno maliklikan dagiti parikut.”​—Danilo, Pilipinas.

▪ “Ad-adda a makaparagsak ti panagbuya kadagiti aktual a pabuya ngem iti panagbuya iti sine. Sipsiputanmi no adda pabuya iti lugarmi kas kadagiti eksibit ti arte, eksibit ti kotse, wenno programa ti musika. Masansan nga agsasaritakami maipapan kadagitoy a kita ti pabuya. Agannadkami met a saankami unay nga aglablabes nga aglinglingay. Saan laeng nga adu ti masayang a tiempo no di ket makauma ken saan unay a makaparagsak ti aglablabes a panaglinglingay.”​—Judith, South Africa.

▪ “Saan a maitutop iti annakko ti amin nga aramiden ti dadduma nga ubbing, isu nga ikagkagumaak nga ipaawat dayta. Ikagkagumaanmi met ken ni lakayko ti mangipaay kadakuada iti makagunggona a paglinglingayan tapno awan ti panggapuanda a mangibaga iti: ‘Awan man la ti pagpasiarantayo. Awan man laeng ti aniaman nga aramidentayo.’ Kas maysa a pamilia, mapankami kadagiti parke ken iyurnosmi nga agtataripnongkami iti balaymi a kadua ti dadduma a kakongregasionmi.” *​—Maria, Brazil.

[Footnote]

[Credit Line]

James Hall Museum of Transport, Johannesburg, South Africa

[Ladawan iti panid 11]

Sukimatem dagiti pannakarepaso ti sine SAKBAY nga agdesisionka

[Ladawan iti panid 12, 13]

Nagannak, suruanyo ti annakyo nga agbalin a napili