Dagiti Nagpayak ken Napipintas  a Parsua iti Tropiko

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Espania

MABALIN a madismaya ti dadduma a biahero a damoda ti agpasiar iti napuskol a kabakiran iti tropiko. Segseggaanda ti makakita kadagiti karkarna nga animal ken tumatayab; ngem rabii ti panagdakiwas ti kaaduan nga animal ken adu a tumatayab ti saan a makita no addada iti kangatuan a paset ti kabakiran.

“Nagadu ti pagilasinan nga aglaplapusanan dagiti parsua nga agnanaed iti kabakiran​—mangngegmo ti nadumaduma nga uni,” inlawlawag ti The Mighty Rain Forest. Nupay kasta, kinuna pay ti libro: “Malaksid no kayat dagiti agpasiar ti aguray iti nabayag ken agsukisok, mabalin a dagiti kulibangbang laeng ti makitada.” Makaparagsak ta para kadagiti agpasiar, nadumaduma ti maris ken kinapintas ti kulibangbang iti tropiko isu a saanda a pulos a malipatan ti panagpasiarda iti napuskol a kabakiran.

Naisangsangayan ti kulibangbang iti tropiko gapu iti kadakkel, kita, ken marisna. Ti berde a kabakiran ket nagsayaat nga aglawlaw agpaay iti natayengteng nga asul, nalabaga, ken duyaw a kulibangbang nga agtaytayab iti dayta a nalawa a disso. Malaksid kadagitoy gagangay a maris, mabalin a makakitaka met idiay Abagatan nga America iti kulibangbang nga aragaag dagiti payakna. Ti dadduma a kita ket addaan iti payak a napimpintas ti unegda ngem iti rabawda. Dagiti dull owl butterfly adda labangda a kasla mata ti kullaaw a mangpapintas iti kimmayumanggi a marisda. Ngem sumagmamano a kulibangbang ti saan unay a madlaw, ket ti laeng nasiput unay ti makaamiris nga insekto gayam ti kitkitaenna saan ket a nagango a bulong.

Masansan a ti dakkel a kulibangbang iti tropiko ti mangatrakar iti agpasiar. Daddadakkel ti dadduma ngem iti babassit a tumatayab ken agtayab wenno agalindayagda a kas kadagiti tumatayab. Naisangsangayan met ti kaadu ti nadumaduma a kulibangbang nga agnanaed iti napuskol a kabakiran. Ti tropiko iti Malaysia ti ayan ti dandani sangaribu a kita, ket ti Peru ti pagnanaedan ti uppat a ribu a kita​—20 a porsiento iti dagupda iti intero a lubong.

Nupay mabalin a namaris ti payak ti kulibangbang, kaaduanna saan nga agpannuray ti adu a marisda kadagitoy a kolor. Ti payak ket buklen ti aragaag a kulapot nga ayan ti rinibu a babassit a siksik ket tunggal siksik kadawyanna nga addaan iti maysa laeng a kolor. Ngem ti nadumaduma a maris dagiti siksik no ragup dagitoy ti pangipagarupan ti agbuybuya nga adda manen sabali a maris, a kas kadagiti namaris nga elemento iti telebision.

Nalabit pampanunotem a ti kasayaatan a panangbuyam kadagitoy napintas a parsua ket no agtaytayabda iti ngatuen ti adu a sabong, ngem masansan a saan a kasta iti napuskol a kabakiran. Kaaduan a sabong ket adda iti kangatuan a paset ti kabakiran ket dagita ti pagpiestaan dagiti kulibangbang, isu a saan a makita dagiti agpasiar. Naimbag laengen ta ti kalakian a kulibangbang ket agdisso iti  daga tapno mangan iti asin. Maipagarup nga iti tiempo ti panagpaaduda, maibusanda kadagiti napateg a mineral, a mapasublida babaen ti panagsusopda iti nabasa a daga. Isu a ti nadam-eg a desdes iti kabakiran wenno iti igid ti bassit a waig ti nagsayaat a pangbuyaan kadagiti kulibangbang iti napuskol a kabakiran.

Mabalin met a makakitaka iti sangapangen a kulibangbang nga agdisso a sangsangkamaysa iti paginanaanda. Nakairuaman dagiti kulibangbang iti tropiko ti aginana a sangsangkamaysa. Ipalubos pay ketdi ti dadduma nga asitgam ida bayat nga aginanada iti bulong tapno agpainit iti agsapa. Ngem nupay adda dadduma a kita a kasla manmano nga agdisso iti sadinoman, ti panagbuya laengen iti namaris a panagtayabda ket mabalin nga ad-adda a mangparagsak iti panagpasiarmo iti napuskol a kabakiran.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 18]

Nagadu a Kita ti Kulibangbang ken Simotsimot

Nupay narigat nga ilasin no ania ti kapintasan a kulibangbang wenno simotsimot, sigurado nga adda sumagmamano a grupo a nagpaiduma ti langada. *

Dagiti swallowtail butterfly (Papilionidae)

Maysa a dakkel a pamilia dagiti namaris a kulibangbang, nga adu kadakuada ti addaan iti bassit nga “ipus” iti kamaudi ti payakda. Napartak ti panagtayabda ken masansan a susopenda dagiti sabong iti kangatuan a paset ti kabakiran.

Dagiti morpho butterfly (Morphidae)

Masarakan laeng dagitoy a kulibangbang iti Abagatan ken Sentral America. Natayengteng ken aggilapgilap nga asul ti payakda. Ti aggilapgilap a kolorda ket agpannuray iti lawag. Bayat ti nabannayat a panagtayabda, agbaliwbaliw ti kinatayengteng ti asul a kolorda sigun iti turongen ti lawag.

Dagiti bird-wing butterfly (Ornithoptera)

Dagitoy a kulibangbang ket naggapu iti Abagatan a daya nga Asia ken iti tropikal nga Australia. Kas ipasimudaag ti naganda, nagdadakkel dagitoy a kulibangbang ta dakdakkel pay ti payakda ngem iti adu a tumatayab. Balitok ti nginada gapu iti kinapintas ken iti manmano a bilangda.

Dagiti uraniid moth (Uraniidae)

Naklasipikar dagitoy kas simotsimot imbes a kulibangbang. Iti aldaw ti panagtayab dagitoy a nagdadakkel nga insekto. Ti Chrysiridia madagascariensis iti Madagascar, a dagiti payakna ket addaan iti maris ti amin a kolor ti bullalayaw, ti nadeskribir kas “ti kapintasan nga insekto iti lubong.”

[Footnote]

[Credit Lines]

Morpho: Zoo, Santillana del Mar, Cantabria, España; amin a dadduma pay nga adda iti kahon: Faunia, Madrid

[Ladawan iti panid 16]

Dagiti aragaag a payak ti “Hypoleria oto”

[Ladawan iti panid 16]

Ti hewitson’s blue hairstreak butterfly. Ti makimbaba a paset dagiti payakna (kannigid) ket naisangsangayan kas kadagiti makinngato a paset (ngato)

[Ladawan iti panid 16, 17]

Ti goliath birdwing butterfly (aktual a kadakkelna)

[Ladawan iti panid 17]

Dagiti makimbaba a paset ti payak dagiti owl butterfly

[Ladawan iti panid 17]

Ti dry-leaf butterfly

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti kulibangbang iti tropiko nga agsussusop iti naapgad nga agneb iti daga

[Picture Credit Lines iti panid 16]

Hypoleria oto: Zoo, Santillana del Mar, Cantabria, España; amin a dadduma pay a retrato: Faunia, Madrid

[Picture Credit Lines iti panid 17]

Dagiti dry-leaf ken yellow butterfly: Zoo, Santillana del Mar, Cantabria, España; amin a dadduma pay a retrato: Faunia, Madrid