“Dagiti Kabalio nga Agsalsala iti Angin”

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ESPANIA

“Siasino ti di maragsakan a makakita kadagiti lung-aymo, ti nasin-aw, awan pilawna nga estilom, ti kinatimbengmo, ken ti geometriam?”​—RAFAEL ALBERTI, ESPANIOL A DUMADANIW.

NAIDDEPEN dagiti silaw, ket nangrugin ti musika. Iti makinlikud a paset ti pagpabuyaan, agparang ti nakasakay iti puraw a kabalio nga agsalsala a maibansag iti musika. Idi kuan, timmipon ti maysa a grupo dagiti kabaliero, a nakaan-annayas ti panagtignay ken panaglikko dagiti kabalioda sada naggigiddan a nangbaliw iti posisionda ken agpapada ti kaaddayoda. Nasdaaw unay dagiti agbuybuya a makakita kadagitoy makaay-ayo nga animal nga agsala iti kasta a kapintas.

Ti Royal Andalusian School of Equestrian Art iti Jerez de la Frontera, Espania ket limmatak iti intero a lubong gapu kadagiti agsalsala a kabaliona. Ti pabuya ket talaga a maysa a ballet dagiti nakakabalio, “a mangipabuya iti kinaurnos a naibasar iti tradisional a panangsanay kadagiti kabalio. Dagiti kabaliero iturongda dagiti kabalio babaen iti panangikutida bassit kadagiti ima ken sakada wenno panangbaliwbaliwda iti posisionda nga agtugaw.” Ad-adda pay a pumintas ti pabuya gapu iti tradisional a tokar dagiti Espaniol ken ti aruat dagiti kabaliero a kaasping idi maika-18 a siglo.

Ti Puro a Puli ti Kabalio iti Espania

Dagiti kabalio a mausar iti pabuya ket puro a puli iti Espania, a maawagan met iti kabalio ti Andalusia. Ti kabalio ti Espania ket maysa a nagkauna a puli a nagbiag iti rinibu a tawenen ti napalabas iti kabambantayan ti Iberian Peninsula. Pagaammo unay dagiti Romano daytoy a puli kas nagsayaat a kabalio a pakigubat.

 Naisangsangayan ti kapigsa, kapartak, kinatangar, ken kinatulnog ti kabalio ti Andalusia. Napategda gapu iti naidumduma a ganaygay ken kinatulnogda. Gapu iti kapigsa ken kapartakda, kabaelan dagitoy a kabalio uray dagiti nagrigat nga addang ken lagto. Nupay kasta, talaga a nagrigat a pagbalinen a nalaing a sumasala daytoy nangayed nga animal.

Panangsanay iti Nangayed nga Animal

Impasdek ni Álvaro Domecq ti The Royal Andalusian School of Equestrian Art idi 1972. Ti eskuelaan ti mangisagana kadagiti kabalio babaen iti naannad a panangsanay kadakuada iti ehersisio a mangpatibker kadagiti maselda. Kamaudiananna, maaramiddanton dagiti narigat nga ehersisio a naan-anay ti panagtutunosda. Daytoy a kita ti panangsanay ti maipatpatungpal iti dua a mabigbigbig nga eskuelaan: ti Spanish Riding School of Vienna, idiay Austria, ken ti Royal School idiay Espania. Kadagitoy nga eskuelaan, ti kasta a buya ket magustuan dagiti bisita ken uray pay ti kaestriktuan a manangsanay kadagiti kabalio.

Masapul ti agsakay ken ti kabalio ti adu a panagsanay tapno maragpat ti kasta a kinalaing. Kadawyanna, aggiddan a masanay ti agsakay ken ti kabalio iti pito nga oras iti agmalem iti uneg ti lima nga aldaw kada lawas nga agpaut iti uppat a tawen. Iti rugi ti panangsanay, ti agsakay isurona ti kabalio nga agtungpal iti bilinna nga umabante. Inton kabesadon ti kabalio daytoy damo nga addang, masapul a masursurona ti agatras a ti dagsenna ket adda iti makinlikud a paset ti bagina. Daytoy a panangehersisio ti mangsanay iti kabalio a mangipamaysa iti pigsana iti maysa kadagiti kamaudina. Dayta ket maysa a napateg a pamay-an iti panangaramidna kadagiti narigrigat a maniobra.

Dagiti gunay wenno panagmaniobra a maadal ti kabalio ket maklasipikar iti dua a grupo: ti natural ken ti artipisial. Iti umuna a panagmaniobra, masapul a pasayaaten ti kabalio dagiti natural a panaggarawna​—ti pannagna, panagtaltag, ken panagtarayna. Dagiti met artipisial a panagmaniobra nga isuro ti Royal School kalikagumanna ti nakasingsinged a singgalut ti kabalio ken ti agsakay kenkuana. Ramanen dagitoy ti eksakto a panagtignay ken kasta unay a pigsa.​—Kitaem “Dagiti Kangrunaan a Panagmaniobra ti Agpabuya a Nakakabalio.”

“Tapno maaramidan dagiti narigat nga ehersisio iti Royal School, rumbeng nga agkatunosan unay ti kabalio ken ti agsakay,” kuna ni José María Sánchez Cobos, direktor ti eksibision idiay Royal School. “Maibilang ti kabalio ti Andalusia a maysa kadagiti kasayaatan iti amin a nadumaduma a puli dagiti kabalio, ken dadduma kadagitoy ti pudno nga agbalin a nasinged a gayyem ti agsakay kenkuana. Nupay kasta, pasaray di agkatunosan ti maysa a kabalio ken ti agsakay kenkuana, isu a masapul a masukatan ti kaparehada.”

Idi napagsaludsodan maipapan iti reaksion dagiti kabalio iti musika, inlawlawag ni José María: “Saan a maawatan dagiti kabalio ti musika a kas kadatayo, ngem nalawag nga adda epektona kadakuada ti musika a mangngegda bayat ti pabuya. Nalawag a danggayanda ti tradisional a musika a mangbukel iti kangrunaan a paset ti pabuya, ken kasla adda reaksionda iti panagpalakpak dagiti agbuybuya.”

Subadan met dagiti kabalio ti naan-anay nga atension a maipapaay kadakuada iti eskuelaan. Siaannad a mapapintasda para iti eksibision, ken inaldaw a mapadigusda kalpasan ti panagsanayda tapno maikkat ti ling-etda ken tapno mabang-aranda. Tangay mas sensitibo ti kudilda ngem kadagiti tattao, agkasapulan dayta iti espesial a pannakaaywan.

“Adda pagsasao dagiti Espaniol,” kinuna ni José María, “a kabayatan ti umuna a 7 a tawen, ti kabalio ket sanayen ti gayyemmo, manipud 7 ingganat’ 14 a tawen, kukuam dayta tapno matagiragsakmo, ket kalpasan ti 14 a tawen, awan serserbinan. Ngem ditoy eskuelaanmi, saan nga agpayso dayta. Ni Zamorano a maysa kadagiti kabaliomi ket agpabpabuya pay laeng uray no agtawenen iti 22!”

Amin daytoy nakaan-annad a pannakaaywan ken pannakasanay ket agresulta iti panangipabuya dagiti kabalio kadagiti naidumduma a paglaingan a nasursuroda. Ditoy a maimatangan dagiti agbuybuya no kasano a nagsayaat ti panagkadua ti kabalio ken ti agsaksakay kenkuana ken no kasano a danggayan dagitoy nakaay-ayat ngem napipigsa a kabalio ti tradisional a musika dagiti Espaniol. Di ngarud pakasdaawan nga iti maudi a sasao ti daniwna a nadakamat itay, inladawan ni Alberti dagitoy nga animal kas “dagiti kabalio nga agsalsala iti angin.”

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 17]

Dagiti Kangrunaan a Panagmaniobra ti Agpabuya a Nakakabalio

Ti termino a “panagmaniobra” kaipapananna ti nagduduma a panaggunay dagiti kabalio. Adtoy ti sumagmamano kadagiti kangrunaan a panagmaniobra.

Piaffe: Agtakder ti kabalio iti maysa a disso bayat nga agtaltag a mangdanggay iti musika, a kasla agtartaray ngem di umal-alis iti ayanna.

Passage: Ti kabalio ket siiinayad nga agtaltag bayat nga ingatngatona dagiti sakana, a kasla agsalsala.

Levade: Ingato ti kabalio ti kamaunana ken agtalinaed iti kasta a posision iti 45 a degree nga anggulo manipud iti suelo. Masapul a napigsa dagiti maselna ken naan-anay a mabalansena ti bagina.

Curvet: Babaen iti kamaudina, lumagto ti kabalio iti mamin-adu a di sumagid dagiti kamaunana iti daga.

Capriole: Lumagto iti nakangatngato, nga iyasidegna dagiti kamaunana iti barukongna no nadanonnan ti kangatuan a lagtona, bayat nga ikugtarna dagiti kamaudina.

Dagiti Nakasangol a Pangkarera a Kabalio

Ti enganche ti sabali pay a mangsanay a panangisuro a karaman iti pabuya. Naan-anay nga aggigiddan ti panangiguyod dagiti kabalio kadagiti adu a tradisional a karitela. Gapu iti daytoy, rumbeng a masanayda iti adu a tawen. Babaen kadagiti kapintasan a kawesda, iparang dagiti kabalio ken dagiti nakasakay kadakuada ti pabuya a mangipalagip kadagiti agbuybuya iti tiempo a karitela pay laeng ti kangrunaan a pagluganan.

[Credit Lines]

Piaffe, passage, ken capriole: Fotografía cedida por la Real Escuela Andaluza; curvet, levade, ken karitela: Fundación Real Escuela Andaluza del Arte Ecuestre

[Picture Credit Line iti panid 15]

Fotografía cedida por la Real Escuela Andaluza