Kasano a Sumingising ti Init iti Tengnga ti Rabii?

“KASANO a di pulos lumnek ti init?” Kas maysa a misionero a Pinlandes nga agserserbi iti Papua New Guinea, masansan a mangngegko dagiti saludsod a kas iti dayta. Iti Tropiko, ti kaatiddog ti aldaw ket dandani agpapada iti tunggal bulan. Isu a narigat a mailadawan dagiti agnanaed iti Tropiko no kasano nga idiay Arctic, ti init ket di pulos lumnek iti sumagmamano a bulan. Lalo pay a nasdaawda idi inlawlawagko a no tiempo ti lam-ek, pulos a di sumingising ti init.

Kasano ngarud a sumingising ti init iti tengnga ti rabii? Daytoy nakaskasdaaw a pasamak ket mainaig iti kinapudno a bayat ti tinawen a pananglikmut ti daga iti init, ti axis-na ket agtalinaed a nakalikig iti 23.5 a degree. Isu a kabayatan ti kalgaw iti Makin-amianan a Hemispero, ti North Pole wenno ti kaamiananan a paset ti daga ket nakalikig a sumango iti init, bayat nga iti panawen ti lam-ek, nakalikig nga umadayo iti init. Tangay maminsan iti kada aldaw nga agrikus ti daga iti axis-na, maysa a rabii iti maminsan iti kada tawen​—agarup Hunio 21​—saan a lumnek ti init idiay Arctic Circle. Umasping iti dayta, iti maysa nga aldaw iti kada tawen​—agarup Disiembre 21​—saan a sumingising ti init, nupay aglawag bassit iti tengnga ti aldaw a kas iti sakbay nga agbannawag.

Kinapudnona, no agpapaamiananka pay iti ngatuen ti Arctic Circle, ad-adu ti rabii no kalgaw a di pulos lumnek ti init ken ad-adu nga aldaw iti lam-ek a saan a sumingising ti init. Kadagiti kaamiananan ken kaabagatanan a paset ti daga, agpada nga innem a bulan nga aginit ken innem a bulan a kanayon a rabii. *

No kalgaw, kasano a makaturog dagiti agnanaed kadagiti kaamiananan ken kaabagatanan a paset ti daga, ken kasanoda a maanduran dagiti naunday a rabii bayat ti tiempo ti lam-ek? Kadagiti naglabas a tiempo iti dadduma a kultura, nasurok a mamindua nga ad-adu nga oras ti pannaturog dagiti tattao bayat iti rabii no panawen iti lam-ek no idilig iti oras a pannaturogda bayat ti kalgaw. Gapu ta mas moderno ti panagbiag ti adun a tattao, maturogda a kas iti kapaut met laeng a pannaturog ti kaaduan. Ngem kabayatan dagiti atiddog nga aldaw ti kalgaw, masansan a siririing latta dagiti agnanaed iti Northland. “Diak makaturog no nakalawlawag iti alas onse ti rabii,” kinuna ni Patrick, a taga-Alaska. “No dadduma, mapanak agpatpat iti ruot wenno adda pay sabali nga aramidek.”

Iti sabali a bangir, mabalin a makabannog​—iti man bagi ken iti panunot​—ti adu a bulan a kanayon nga aginit wenno kanayon a rabii. Isu a no kalgaw, ti dadduma ikagumaanda nga abbongan dagiti pagserkan ti lawag iti kuartoda ken agsilawda iti nalawag no tiempo ti lam-ek tapno mabalanse ti mekanismo ti pannaturogda ken maliklikanda ti pannakapaksuy ken depression. Ngem agpapan pay kadagiti pakarigatan, umanamong dagiti umili ken sangaili a nakallalagip ti kapadasan ti isisingising ti init iti tengnga ti rabii.​—Naipatulod.

[Footnote]

[Diagram/Dagiti Ladawan iti panid 31]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Gapu iti nakalikig nga axis ti daga, kanayon nga aginit no kalgaw ken kanayon a nasipnget no tiempo ti lam-ek kadagiti kaamiananan ken kaabagatanan a paset ti daga (Ti naipakita a pagarigan ket para iti Makin-amianan a Hemispero)

Otonio ←

● ● ● ● ●

Tiempo ti lam-ek ● ◯ ●

→ Primavera

● ● ● ● ●

Kalgaw

Agrikus ti daga iti axis-na iti maminsan kada aldaw

[Ladawan iti panid 31]

Ladawan ti nabannayat a pannakai-video ti init iti tengnga ti rabii

[Credit Line]

© Paul Souders/WorldFoto