Panangmatmat iti Lubong

“Pamutbuteng Babaen iti Internet”?

Para iti adu nga agtutubo, napateg dagiti cell phone ken ti Internet iti pannakirelasionda iti sabsabali. “Mabalin met a dagita ti mangdadael iti relasionda iti dadduma,” kinuna ti magasin a Maclean’s ti Canada, tangay “dagiti mamutbuteng iti Internet” mabalinda nga usaren ti E-mail, instant messaging, ken panag-text iti cell phone tapno riribukenda dagiti biktimada. Kinuna ti Maclean’s nga “impulong ti kakapat kadagiti agtutubo idiay Canada nga agus-usar iti Internet a nakaawatda iti material a nagdakes ti ibagbagana maipapan iti sabsabali.” Ti kasta nga elektroniko a pamutbuteng tinignayna ti polisia a mangiruar kadagiti palagip a maibilang a krimen dagiti nakasurat a pangta ti panangpapatay. Binalakadan ti Maclean’s dagiti nagannak a kasaritada ti annakda maipapan kadagiti tattao a pakikomunikaranda ken web site a suksukimatenda iti Internet sa ikabilda dagiti computer iti lugar a nalakada a makita ti mensahe a basbasaen ken ipatpatulod ti annakda. Namakdaar ti report kadagiti ubbing a pulos a “dida sungsungbatan ti mensahe dagiti mamutbuteng ken ilimedda dagiti log-in code wenno password-da iti sabsabali uray kadagiti kasingedan a gagayyemda,” tapno di maiwaras ti pribado nga impormasion maipapan iti kinataoda.

 Ad-adu a Lugan​—Ad-adu a Parikut

Kuna ti pagiwarnak a China Daily: “Imbes a bisikleta, lugan itan ti us-usaren dagiti umili ti China.” Adda itan 20 a lugan iti kada 1,000 a tattao iti China, no idilig iti 120 iti kada 1,000 a tattao iti intero a lubong. Naipakpakauna nga umadu iti kasta unay ti bilang dagiti lugan idiay China. Patien ni Chen Qingtai, diputado a direktor ti Development Research Centre of the State Council, a bayat nga umad-adu a tattao ti maaddaan iti lugan, sumaysayaat met ti kasasaad ti biagda. Ngem addada parikut nga impakpakauna ni Chen: “No awan ti epektibo a pangkontroltayo iti asuk dagiti lugan, daytanto ti kangrunaan a pagtaudan ti polusion kadagiti siudad, imbes a ti karbon.” Iti dadduma a siudad iti China, dagiti lugan ti kangrunaanen a mangipugpugso iti kaaduan a carbon monoxide ken nitrogen oxide. Maar-aramiden ti adu a panagregget tapno maksayan ti polusion sakbay a maangay ti Olimpiada idiay Beijing inton 2008.

Inaallilaw a Pannakiasawa

Inreport ti diario a Sowetan iti Johannesburg a nasurok a 3,000 a babbai iti South Africa ti naallilaw a “makiasawa.” Iti maysa a panangallilaw, nagpirma dagiti babbai iti impagarupda a kontrata ti trabaho, ngem sertipiko ti kasar gayam ti aktual a pirpirmaanda. Ti sertipiko patalgedanna ti permanente a panagnaed ti ganggannaet a “nobio” iti pagilian. Mabalin a maduktalan laeng ti “nobia” ti pannakaallilawna inton agpaaramid iti kasukat dagiti napukaw a dokumento a pakabigbigan ti kinataona. Dita a makitana a sabalin ti nakasurat nga apelyidona wenno inton agpasolisitud wenno iparehistrona ti aldaw ti aktual a kasarna maduktalanna a nailista gayamen kas naasawaanen! Mabalin a narikut ti panangwaswas iti kasta a “panagasawa.” Nupay kasta, agarup 2,000 kadagiti babbai ti sibaballigi a nangwaswas iti dida implano a pannakiasawa. Tapno malapdan dayta a panangallilaw, nairuar ti baro a linteg a mangkalikagum kadagiti ganggannaet nga assawa nga agurayda iti lima a tawen sakbay nga agaplayda para iti permanente a pannakipagili.

Manmano a Takuat ti Arkeolohia

Dagiti arkeologo a mangad-adal kadagiti kueba iti asideg ti Natay a Baybay natakuatanda dagiti alahas ken dadduma pay nga alikamen a patienda a napetsaan iti agarup 2,500 a tawen, idi a nagsubli dagiti Judio iti dagada manipud iti pannakaidestieroda idiay Babilonia. Dagiti arkeologo manipud iti Hebrew University iti Jerusalem ken iti Bar Ilan University iti Ramat Gan, nakitada dagiti alikamen babaen kadagiti metal detector. Ipadamag ti Associated Press a karaman kadagiti nasarakan a gameng ti bassit a bronse a sarming, pabitin a pirak, balitok a kuentas ken napateg a babassit a batbato, agata a medalion iti Babilonia ken selio a mangiladawan iti maysa a padi ti Babilonia nga agrukrukbab iti bulan. “Talaga a manmano daytoy a takuat. Karkarna unay ti kasta a kinabaknang para iti dayta a tiempo,” kuna ni Tsvika Tsuk, kangrunaan nga arkeologo iti Israel Nature and National Parks Protection Authority.

Mabalin a Maistrok Dagiti Ubbing

Ipadamag ti pagiwarnak a Vancouver Sun nga “iti kada aldaw idiay Canada, di kumurang a maysa nga ubing ti maistrok.” Kuna ti neurologo a ni Gabrielle deVeber, direktor ti Canadian Pediatric Ischemic Stroke Registry, a rumbeng a maipaagas a dagus dagiti ubbing a naistrok, ta no saan, ‘nakarkaronto ti pannakaistrokda ken ad-adu ti madangran iti sistema ti nerbioda.’ Sigun iti pagiwarnak, “rumbeng a maikkanda a dagus iti agas a pangrunaw iti nagbalay a dara iti uneg ti tallo nga oras apaman a naistrokda.” Ngem “masansan a mapagkamalian kas kissiw wenno migraine” ti pannakaistrok dagiti ubbing. Kinuna ti pagiwarnak a dagiti sintoma ti pannakaistrok “iramanna ti panagbibineg wenno panagkakapsut, nangruna ti bangbangir a paset ti bagi, pannakatikaw, adda depektona a panagsao, pannakabulsek, panagulaw ken kellaat a nakaro a panagsakit ti ulo.” Ti dadduma nga agas para iti sakit ti puso ken kanser ket mabalin a pakaigapuan ti pannakaistrok dagiti ubbing, ken atapen ti dadduma nga eksperto a mabalin met a maigapu dayta iti “sobra a kinalukmeg ti ubbing ken dagiti nataba a taraon.”

Kontaminado a Taraon

Ipadamag ti pagiwarnak ti India a The Hindu a sigun iti panagadal ti organisasion para iti aglawlaw a Toxics Link, agipapauneg dagiti taga-Abagatan nga Asia kadagiti napeggad a rugit a nailaok kadagiti regular a taraonda. Natakuatan iti panagadal a dagiti taraon a kas iti karne, rekado, ken manteka ket nalaokan kadagiti substansia a maiparit wenno adda limitasion ti pakausaranda. Sigun iti damag, dagiti napeggad nga organiko a rugit kas iti polychlorinated biphenyls (PCBs) ket nakastrek iti aglawlawtayo “posible a babaen iti di naannad a pannakaibelleng dagiti daan a transformer ken capacitor a naangkat sakbay pay a naiparit” ti PCBs wenno gapu ta nairuar dagita kadagiti paglasangan iti barko. Natakuatan ti dadduma a panagadal a kontaminado iti DDT dagiti nateng ken daing. Agpapan pay kadagiti internasional a tulagan a nairanta a mangkontrol kadagita a peggad, ‘ti gatas ti ina, agraman ti sampol ti taba ken dara ti tao ket kontaminado iti DDT, HCB, Aldrin, Dieldrin, [Dioxin], Furan ken PCB,’ kuna ti damag.

Dagiti Pumegpeggad a Komunidad Gapu Kadagiti Paltog

“Nasaknap unay ti iyaadu dagiti igam nangruna dagiti babassit nga armas a pakatayan ti maysa a tao iti kada minuto ken pakaigapuan ti nasurok a 500,000 a panangpapatay iti uneg ti makatawen [iti intero a lubong],” kinuna ti pagiwarnak a The Independent ti London. “Idi 2001, naaramid ti 16 a bilion a yunit nga armas ti militar, nga umanay a mangpaltog iti amin a tattao iti intero a lubong.” Kada tawen, dandani walo a milion a paltog ti maar-aramid, a ti kaaduan ket usaren dagiti sibilian. Kas impatuldo ti panagsirarak ti Amnesty International, Oxfam, ken ti International Action Network on Small Arms, “ti paltog ti naisukat kadagiti gemgem ken imuko a dati a pangrisut iti adu a riri kadagiti komunidad a dati a natalna.” Iti maysa a pagilian, maus-usar kas kuarta dagiti pangraut a riple. Iti sabali, granada met ti intangdan ti maysa a baket iti mannursurona iti Ingles. Ken iti sabali pay a pagilian, kinuna ti pagiwarnak a “panagananda iti ‘Uzi’ ken ‘AK’ dagiti maladaga kas panangtulad iti nagan ti paltog a paborito dagiti tatangda.”