Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Talaga Kadi a Napeggad ti Pannakideyt Babaen iti Internet?

“Iti Internet, mabalin a saanmo a talaga nga am-ammo no asino ti kalanglangenmo.”​—Dan, 17. *

“Mabalin nga agulbod dagiti tattao babaen iti Internet. Nalaka laeng nga ilimed ti kinataom.”​—George, 26.

ITI intero a lubong, agtultuloy a lumatlatak ti pannakideyt babaen iti Internet. Kas insalaysay ti immun-una a serye, mabalin a nagbiit a tumanor ti ayan-ayat babaen iti Internet, ngem masansan a maguped dayta apaman a maduktalan ti kinapudno. * Nupay kasta, adda dakdakkel a makagapu iti pannakaseknantayo ngem iti basta pannakapaay. Mabalin nga iluodnaka ti kastoy a wagas ti pannakideyt​—iti man pisikal, emosional, wenno naespirituan.

Kasano koma a ti banag a kasla awan dakesna ken natalged​—ti computer a mismo nga adda iti pagtaenganyo​—ket aktual a mamagpeggad kenka? Dadduma kadagiti peggad ket mainaig iti napateg a prinsipio ti Biblia. Insurat ni apostol Pablo: “Kayatmi ti agbiag a mapagtalkan iti amin a bambanag.” (Hebreo 13:18) Saan met ketdi nga ipamatmat daytoy a mangallilaw ti panagusar iti Internet wenno agbalinka a manangallilaw no agus-usarka iti dayta. Nupay kasta, masapul nga aminentayo a masansan nga agulbod ti dadduma a tattao ken kas naadaw iti rugrugi daytoy nga artikulo, agparang a pagbalinen ti Internet a nalaklaka nga aramiden ti sumagmamano a kita ti panangallilaw ken narigrigat  a maduktalan dagita. Ken no maipapan iti romantiko a kinasinged, ti panangallilaw ket mangyeg kadagiti nakaro a peggad.

Kas pagarigan, usigem ti kita ti panangallilaw a nailadawan iti daytoy a bersikulo ti Biblia: “Saanak a nakikatugaw kadagiti tattao ti di kinapudno; ket saanak a sumrek a kadua dagidiay mangilemmeng iti kinasiasinoda.” (Salmo 26:4) Ania ti kaipapanan ti “dagidiay mangilemmeng iti kinasiasinoda”? Dadduma a patarus ti Biblia inusarda ti sao a “managinsisingpet.” Sigun iti maysa a reperensia, daytoy a sao mabalin a tumukoy kadagidiay “mangilimed kadagiti panggep wenno planoda iti sabsabali, wenno dagidiay mangilimed iti pudno a kinatao wenno intensionda.” Kasano a maar-aramid ti kasta a panangallilaw iti Internet? Ken ania dagiti pagpeggadanna kadagiti agsapsapul iti kaayan-ayat babaen iti Internet?

Dagiti Lobo nga Agpampammarang a Karnero

Nagdanag ti maysa nga ama nga agnagan Michael idi naammuanna iti maysa a seminar a kaaduan nga annak supringenda dagiti bilin ti nagannakda a mangiparit kadakuada nga agsukisok kadagiti napeggad a Web site. Kinunana: “Ad-adda pay a mariribukanak idi naammuak a dagiti pedopilia ar-aramatenda gayam ti Internet a mangallilaw kadagiti ubbing iti nalulok a seksual nga ar-aramid.” No makiam-ammo dagiti agtutubo babaen iti Internet, mabalin a napegpeggad ti kasasaadda ngem iti maamirisda.

Kinapudnona, adda dagiti naipadamag a natataengan nga agpammarang nga agtutubo bayat nga agsapsapulda iti Internet kadagiti agtutubo a biktimaenda tapno gundawayanda iti seksual a pamay-an. Sigun iti maysa a panagadal, “maysa iti kada lima nga ubbing nga agus-usar iti Internet ti naallukoy a makidenna.” Kinuna pay ti maysa a diario a maysa iti tunggal 33 nga ubbing nga agtawen iti 10 agingga iti 17 ti “kanayon nga adda mangipaay iti di maitutop nga atension” kadakuada no makikomunikarda babaen iti computer.

Nasdaaw ti dadduma nga agtutubo iti natakuatanda, a ti nagpammarang nga “agtutubo” a nagbalin a kaayan-ayatda babaen iti Internet ket maysa gayam a nataengan a balud. Ti dadduma pay nga agtutubo dida napupuotan a nabiktima ida dagiti mananggundaway iti sekso. Dagitoy nagdakes a tattao “isaganada” nga umuna ti mainanama a biktima, a gun-odenda ti panagtalekna babaen ti nainggayyeman a pannakikomunikarda babaen iti Internet. Ngem inton agangay, kiddawendan nga aktual nga agkitada iti biktimaenda tapno isayangkatda dagiti nalulok a tarigagayda. Nakalkaldaang ta nagresulta dayta iti pannakakabil, pannakarames, ken pannakapapatay pay ketdi dagiti agtutubo a biktima.

Talaga nga ‘ilemmeng dagiti nadangkes a tattao ti kinasiasinoda,’ tapno makasapulda iti biktimaenda babaen iti Internet. Dagita a mananggundaway mabalin nga ipalagipna kenka ti ilustrasion ni Jesus maipapan kadagiti ulbod a mammadto nga “umay kadakayo iti kawes ti karnero,” ngem iti kinaagpaysuanna, kayariganda dagiti ‘lobo a narawet.’ (Mateo 7:15) Mabalin nga ilemmeng ti maysa ti kinataona bayat ti pannakikomunikarna babaen iti Internet, isu a dandani imposible a mailasin ti kasta a panangallilaw. Kinuna ti nadakamat itay a ni George: “No aktual a makitungtongka iti maysa a tao, mabalin a maawatam ti kayatna a sawen babaen kadagiti ekspresion ti rupana ken iti tono ti panagsaona. Ngem iti Internet, awan a pulos ti kasta a pamalatpatam. Naglaka ti maallilaw.”

Talaga a nainsiriban ti balakad ti Biblia: “Nasaldet daydiay nakakita iti didigra ket rugianna ti aglemmeng, ngem daydiay awanan kapadasan limmasat ket masapul a sagabaenna ti pannusa.” (Proverbio 22:3) Ipapantayon a saan nga amin a maam-ammom babaen iti Internet ket napeggad a mananggundaway. Nupay kasta, adda pay dagiti pamay-an a ‘mailemmeng dagiti tattao ti kinasiasinoda.’

Dagiti Peggad ti Panangallilaw ken Panagilimed

Di pakasdaawan a gagangay kadagiti agsapsapul iti kaayan-ayatda babaen iti Internet a lablabsen wenno agimbentoda kadagiti nasasayaat a galadda sa pabassiten wenno ilimedda dagiti nakaro a pakapilawanda. Kasta met nga inadaw ti The Washington Post ti maysa nga autor a nagkuna: “Mabalin a dakes ti pannakideyt babaen iti Internet gapu ta dita a maallilaw dagiti tattao.” Innayonna: “Masansan nga agpammarang dagiti tattao a sabali ti seksoda. . . . Ti kadakkel wenno kabassit ti mateggedanda, . . . puli, kriminal a rekord, kasasaad ti salun-at ti isipda ken no naasawaandan wenno saan pay ket masansan a mabayag a mailimedda kadagiti pakirelasionanda.” Tapno mapakdaaran ti sabsabali, adu ti nangipadamag kadagiti nasaem a kapadasanda iti pannakaallilawda gapu kadagiti pannakideytda babaen iti Internet.

 Mailibak kadi dagiti tattao ti banag a kas kapateg ti naespirituan a kasasaadda? Nakalkaldaang ta wen​—ibaga ti dadduma a pudnoda a Kristiano uray no saan met. Apay a mangallilawda? Ti maysa manen a makagapu ket nalaka laeng ngamin nga aramiden dayta iti Internet. Inamin ti maysa a baro a taga-Ireland nga agnagan iti Sean: “Naglaka ti aginkukuna no addaka iti sanguanan ti computer.”

Adu a tattao ti mangtagtagilag-an kadagitoy a panangallilaw. Irasrasonanda pay ketdi a gagangay laeng kano ti agulbod bassit no pangpanggepem ti makiayan-ayat. Nupay kasta, laglagipem a kagura ti Dios ti panagulbod. (Proverbio 6:16-19) Ken adda nasayaat a makagapu iti dayta. Ti panagulbod ti puon ti kaaduan kadagiti saem ken ladingit iti daytoy a lubong. (Juan 8:44) Ti panangallilaw ti kadaksan a pakaibatayan ti aniaman a relasion, nangruna no naisangrat dayta nga ingganat’ tungpal biag. Dakdakes pay, ti panangallilaw ket napeggad iti naespirituan; dadaelenna ti relasion ti managulbod ken ni Jehova a Dios.

Nakalkaldaang ta dadduma nga agtutubo ti natnag iti sabali pay a kita ti panangallilaw. Nakirelasionda babaen iti Internet sada inlimed dayta kadagiti nagannakda. Kas pagarigan, nakigtot dagiti nagannak ti maysa nga agtutubo a lalaki idi a maysa nga aldaw, di ninamnama a simmangpet iti balayda ti maysa a dida kapammatian a balasang, kalpasan a nagbiahe iti 1,500 a kilometro. Babaen iti Internet, innem a bulan gayamen a kadedeyt ti baroda dayta a balasang ngem sada la a naammuan iti daydi a kanito!

“Kasano a napasamak daytoy?” insaludsod dagiti nagannak. Pinampanunotda, ‘Imposible a nagayat ti baromi iti dina pay pulos nakitkita.’ Kinapudnona, inallilaw ida ti baroda​—gapu ta inlemmengna ti agpayso a kinasiasinona. Umanamongka kadi a dagiti kasta a panangallilaw ket nakapuy a pundasion iti panaginnarem?

Aktual a Pannakilangen Imbes a Babaen iti Internet

Ti pannakideyt babaen iti Internet ket mabalin nga agbanag iti dadduma pay a peggad. Iti sumagmamano a kasasaad, ti maysa a gayyem iti Internet ket agbalin a kasla napaypayso ngem kadagiti tattao a makitkitam iti inaldaw. Ti pamilia, gagayyem, ken dagiti responsabilidad agbalindan a segundario. Kinuna ti maysa a balasang idiay Austria nga agnagan Monika: “Nangrugin a nabaybay-ak dagiti napapateg a relasion agsipud ta binusbosko ti kaaduan a tiempok iti computer a makikomunikar kadagiti tattao a naam-ammok babaen iti Internet.” Gapu ta naburibor iti daytoy a kasasaad, insardengnan nga inusar ti Internet iti kasta a pamay-an.

Siempre, nabaelan ti adu nga usaren ti Internet buyogen ti kinatimbeng. Ti komunikasion babaen iti E-mail ket mabalin a makatulong unay iti pannakikomunikar kadagiti gagayyem ken ipatpategtay iti biag. Ngem sigurado nga umanamongka nga awan ti kaasping ti aktual a pannakisarita iti maysa a tao. No addakan iti “labes ti kinalasbang ti kinaagtutubo”​—ti tiempo a narasuk unay dagiti seksual a tarigagay​—ken kayatmon ti makiasawa, sangsanguem ti maysa kadagiti kapatgan a desisionmo iti biag. (1 Corinto 7:36) Sigurado ngarud nga agaramidka iti nainsiriban a desision.

Ibalakad ti Biblia: “Ti asinoman nga awanan kapadasan maaddaan pammati iti tunggal sao, ngem daydiay nasaldet utobenna dagiti addangna.” (Proverbio 14:15) Imbes a patiem ti amin nga insurat kenka ti dimo pay nakitkita, panunotem a siaannad dagiti ar-aramidem. Ad-adda a nainsiriban no ipakpakaunam nga aktual nga agkitakayo tapno makapagginnayyemkayo. Ammuem no talaga nga agkatunosankayo, nangruna no maipanggep kadagiti naespirituan a kalat ken prinsipioyo. Ti kasta a panaginnarem ket mabalin nga agbanag iti pudpudno a naragsak a panagasawa.

[Footnotes]

[Dagiti Ladawan iti panid 12]

Talaga kadi nga am-ammom no siasino ti mangipatpatulod kenka kadagiti mensahe babaen iti Internet?

[Ladawan iti panid 14]

No maipapan iti panaginnarem, ti aktual a panagkita ti kasayaatan