Panangmatmat iti Lubong

Kabayaganen nga Unibersidad iti Lubong?

Nakabakab ti maysa a timpuyog dagiti Polako ken Egipcio nga arkeologo ti ayan idi ti nagkauna nga unibersidad ti Alexandria, Egipto. Sigun iti Los Angeles Times, ti timpuyog ket nakakabakab iti 13 a pagadalan nga agpapada ti kadakkelda a no mapagmaymaysa ket makalaon iti ingganat’ 5,000 nga estudiante. Dagitoy a pagadalan, kinuna ti periodiko, “ket addaan iti naintar ken natukantukad a tugtugaw a nagkakamang kadagiti diding ti tallo a sikigan ti siled, no dadduma agkakamang iti maysa a pungto tapno agbalin a kasla sukog ‘U.’” Iti tengnga, adda nangato a tugaw, a nalabit agpaay iti mannursuro. “Ita pay laeng nga adda dagiti nakabakab a kasta a komplikado a pagadalan iti sadinoman a sakup ti Grecia-Roma iti intero a Mediteraneo,” kinuna ti arkeologo a ni Zahi Hawass, presidente ti Supreme Council of Antiquities iti Egipto. Dineskribir dayta ni Hawass kas “nalabit ti kabayaganen nga unibersidad iti lubong.”

 Sorbetes a Bawang?

Nabayagen a maidaydayaw ti bawang gapu ta makaagas. Ita, impadamag ti periodiko a Philippine Star a nakaaramiden ti Mariano Marcos State University iti makin-amianan a Pilipinas iti “makapasalun-at” a sorbetes a bawang. Mainanama a ti baro a produkto ket makatulong kadagidiay addaan iti an-annayen a maep-ep kano ti bawang. Karaman kadagitoy ti panateng, gurigor, alta presion, sakit iti aangsan, reuma, kagat ti uleg, sakit ti ngipen, angkit, kelkelen nga uyek, sugat, ken uray pay panagkalbo. Kayatmo kadi a ramanan ti sorbetes a bawang?

Ti Arctic​—Subtropikal Idi ti Paniempona

Imbaga ti maysa nga internasional a timpuyog dagiti sientista nga agab-abut iti lansad ti Arctic Ocean iti nagbaetan ti Siberia ken Greenland a subtropikal idi ti paniempo dayta a lugar. Nagusar ti Arctic Coring Expedition iti tallo nga icebreaker, wenno barko a nadisenio a mangaramid ken mangmantener iti dalan iti kaniebian kabayatan ti trabaho. Nagalada iti sampol ti lan-ak iti agarup 400 a metro iti uneg ti tukok ti baybay. Ipasimudaag dagiti nagbabassit a fossil dagiti mula ken animal iti baybay a nasarakan kadagidiay a sampol a ti temperatura idi ti taaw ket agarup 20 degree Celsius, imbes a ti agdama a ​—1.5 a degree Celsius. Sigun ken ni Propesor Jan Backman iti Stockholm University, nga inadaw ti BBC News, “mausigto manen ti kadaanan a historia ti Arctic Basin sigun kadagiti nasientipikuan a resulta a naurnong iti daytoy nga ekspedision.”

Ti Digital nga Iskrin Addan iti Eskuelaan

Iti nasurok a 21,000 a siled ti elementaria iti Mexico, ti elektroniko a pisara a naikonektar iti maysa a computer ti naisukaten iti gagangay a berde a pisara, tisa, ken borador, impadamag ti El Universal ti Mexico City. Ita, maus-usaren ti pisara a dandani dua a metro ti kaakabana ken maysa a metro ti kangatona kadagiti adda iti maikalima ken maikanem a grado. Ti pito a libro a naurnos iti digital a kita ket magun-odan a pangisuro iti history, siensia, matematika, geograpia, ken dadduma pay nga asignatura. Mabalin met a maipabuya dagiti video iti dayta a pisara. Nagbanaganna, dagiti estudiante iti maysa a klase ti mannursuro ti “nakapasiaren kadagiti piramid ti Tikal ken Palenque, nakakitan kadagiti tradision dagiti Maya, ken nakangngegen kadagiti musika[da].” Ania dagiti pagimbaganna? “Ad-adda a dumngeg, agsursuro, ken makipaset dagiti ubbing,” kinuna ti mannursuro.

Maysa a Milion ti Agpakamatay iti Kada Tawen

Ti panagpakamatay ti makagapu iti dandani kagudua iti amin a naranggas nga ipapatay iti intero a lubong. Iti kada tawen agingga iti maysa a milion ti agpakamatay, maysa a bilang a nalab-awanna ti dagup dagiti natay idi 2001 gapu iti panangpapatay ken gubat. Iti tunggal panagpakamatay, adda iti nagbaetan ti 10 ken 20 ti napaay iti gandatda. Dagiti bilang ket impablaak ti World Health Organization (WHO), a nakabase idiay Geneva, Switzerland. Impatuldo ti WHO nga iti tunggal ipapatay, “madangran ti emosional, sosial, ken ekonomikal a panagbiag ti nagadu a pamilia ken gagayyem.” Sigun iti damag, dagiti makatulong a manglapped iti panagpakamatay ket pakairamanan ti “nauneg a panagraem iti bagi,” panangandingay ti gagayyem ken pamilia, natalged a relasion, ken narelihiosuan wenno naespirituan a pannakaikumit.

Dagiti Pakdaar Maipapan iti Bagyo a Tapuk

Ti panagusar kadagiti de dual a lugan kadagiti desierto “ti nakaigapuan ti maminsangapulo nga iyaadu dagiti bagyo a tapuk iti intero a lubong. Dayta met ti mangdangdangran iti aglawlaw ken iti salun-at ti tao,” kinuna ti The Times iti London. Dagiti lugan ti arigna mangarado iti sensitibo a rabaw ti desierto isu a mayangin ti tapuk. “Nagadu kadagitoy a lugan ti lumaslasat kadagiti desierto ita,” imbaga ni Propesor Andrew Goudie, iti Oxford University. “Iti Makintengnga a Daya, dagiti agakar-akar a tattao nga addaan kadagiti taraken a kamelio ti mangay-aywan itan kadagiti pangenda babaen kadagiti de dual a lugan.” Malaksid iti tapuk manipud iti desierto, mamakdaar ni Goudie, a “dagiti bagyo a tapuk ti mangikkat kadagiti kemikal a pagpatay iti ruot ken pestisidio manipud iti talon ken pamagaenna ti tukok ti dan-aw ket dagitoy ti maipugso iti atmospera.” Dagiti mayangin a partikulo ket addaan met kadagiti allergen ken semilia, a pakaigapuan ti nakaro a sakit. Madanagan dagiti mangay-aywan iti aglawlaw nga addanto dagiti paset ti Africa a mabalin nga agsagaba iti karkarna ti kapautna a tikag ken bagyo a tapuk nga umasping iti napasamak idi dekada 1930, gapu iti aglablabes a panagarado ken tikag a nangdadael kadagiti tay-ak ti Estados Unidos.

Apiten Dagiti Umuuli iti Bantay Dagiti Epekto ti Kinaliwayda

Iti kada tawen, ginasut ti matay bayat nga umul-ulida iti bantay. Dadduma ti natinnagan kadagiti bato wenno dadduma a di napakpakadaan a sakit kas iti pannakaatake ti puso. Ngem sigun iti Aleman a periodiko a Leipziger Volkszeitung, ti di panagannad ti maysa kadagiti kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay iti kabambantayan. Saan laeng a parikut dayta dagiti agtutubo ken bassit pay la ti kapadasanda. Sigun ken ni Miggi Biner, presidente ti Mountain Guides’ Association of Zermatt, Switzerland, “gapu iti kinaadu wenno bassit a kapadasan​—masansan a nalabes ti panangkarkular ti maysa a tao iti abilidadna wenno dina inkankano ti paniempo ken dagiti kasasaad.” Agtalek unay ti dadduma a nangitugot kadagiti cell phone a kanayon nga adda helikopter a sidadaan a mangarayat kadakuada no adda aniaman nga emerhensia.

Dagiti Di Mapakpakadaan a Nagdadakkel nga Allon

Naikuna nga adda promedio a dua a dadakkel a barko a lumned iti maysa a paset ti daga iti kada lawas. Limned uray dagiti nagdadakkel a tangker a napno iti langis ken dagiti nagdadakkel a bapor a mangibiahe kadagiti nagdadakkel a kargamento a nasurok a 200 a metro ti kangatoda. Adu kadagitoy a didigra ti maipagarup a gapuanan dagiti makadadael nga allon. Nabayagen a maipagarup nga aglablabes a sarsarita laeng dagiti marino ti damdamag maipapan kadagiti nagdadakkel nga allon iti taaw a makaipalned kadagiti dadakkel a barko. Nupay kasta, ti maysa a proyekto a panagsirarak ti European Union ti nangpatalged iti kinaagpayso dagita a sarsarita. Nasukimat dagiti ladawan ti taaw a naala babaen iti radar ti satellite ket naammuan a nagdadakkel dagitoy nga allon. Sigun iti Süddeutsche Zeitung, ti lider ti proyekto a ni Wolfgang Rosenthal kinunana: “Napaneknekanmi a dagiti nagdadakkel nga allon ket gagangay unayen ngem iti ipagarup ti siasinoman.” Kabayatan ti tallo a lawas, nailasin ti timpuyogna ti di kumurang a sangapulo kadagita nga allon. Dandani nakatakder dagitoy ken mabalin nga inggana iti 40 a metro ti kangatoda, ken mangrebba iti barko isu a madadael wenno lumned dayta. Manmano a barko ti makadaer kadagitoy. “Ita masapul nga usigenmi no mabalin a maipakpakauna ti isasangbay dagitoy nga allon,” kinuna ni Rosenthal.