Ti Virus a Rumbeng a Pakaseknan ti Babbai

KALPASAN ti maysa ket kagudua a tawen a pannakiasawana, idi pay laeng ti damo a panagpaeksamen ni Cristina * iti gynecologist, a pakairamanan ti eksaminasion a Pap smear. Adda natakuatan ti gynecologist a nagdanaganna isu nga inrekomendarna a masapul a maeksamen ni Cristina babaen iti colposcopy wenno panangeksamen iti mabagbagi ken iti lengnges ti matris, a mausar dagiti kabaruanan nga instrumento. Nakita ti doktor a nasugat ti paset ti lengnges ti matris isu a nangala iti paset ti nadadael a tisyu tapno maeksamenna ket maammuanna ti sakit.

“Dua a lawas kalpasanna,” kinuna ni Cristina, “ti doktor inayabannakami nga agassawa tapno maammuanmi dagiti resulta. Imbagana kadakami a ti nasugat a paset ket impeksion maigapu iti human papillomavirus, ket nakaron dayta. Inlawlawagna a nalabit agbalin a kanser ti impeksion iti lengnges ti matris isu a rumbeng a maagasan a dagus.

“Idi nangngegko ti dayagnosis, nagsangitakon. Nakigtotkami nga agassawa. Nayeskediul ti apagbiit nga operasion iti simmaganad nga aldaw. Malidayanak unay ken madanaganak iti daydi a malem. Inimtuodko ti bagik, ‘Apay a siak pay?’”

Tangay nabasana a ti virus ket mayakar babaen iti pannakidenna, di maawatan ni Cristina no kasano a naakaran. Kanayon nga al-alagadenda a dua ken ni lakayna dagiti natan-ok a moral a prinsipio ti Biblia.

Gagangay nga Impeksion

Kinapudnona, minilion a babbai iti lubong ti maakaran iti human papillomavirus (HPV)​—a maibilang a kadawyan unay a sakit iti lubong a mayakar babaen iti pannakidenna. Sigun iti World Health Organization (WHO),  daytoy nga impeksion ti kangrunaan a pakaigapuan ti kanser iti lengnges ti matris. *

Iti kada tawen, nagadu ti matakuatan nga addaan iti HPV iti lubong, ket kada tawen rinibu ti matay iti kanser iti lengnges ti matris gapu iti impeksion. Ti HPV ti kangrunaan a pakaigapuan ti kanser a pakatayan ti babbai kadagiti napanglaw a pagilian. Iti intero a lubong, ti kanser iti lengnges ti matris ti maikadua a kadawyan unay a kita ti kanser iti matris. Awan duadua a kuna ti WHO a ti HPV “ti sangalubongan a parikut maipapan iti salun-at”! Ania pay ti rumbeng a maammuantayo maipapan iti daytoy a virus?

Ti human papillomavirus ti pakaigapuan dagiti tukaktukak kadagiti lallaki ken babbai, agraman dagiti tukaktukak iti mabagbagi, a maawagan iti condyloma acuminata. Kaaduanna, dagitoy ket saan a mamagpeggad iti biag, wenno saan a makapakanser. Nupay adda nasurok a sangagasut a kita ti HPV, sumagmamano laeng ti makapakanser. Ti laeng naynay a pannakaimpeksion iti HPV ti mangpakanser iti lengnges ti matris. Ngem dagus a mapukaw ti kaaduan nga impeksion nga HPV ta abakenton ti resistensia ti bagi.

Dagiti Risgo

Dagiti babbai a nasapa a makidenna ken agduduma ti pakidennaanda ti kangrunaan nga agpeggad, wenno dagidiay makidenna iti lalaki nga agduduma idi ti nakadennana. Masansan a ti lalaki nga awanan kadagiti makita a sintoma ti mangyakar iti impeksion nga HPV iti asawana.

Ngem iti dadduma a kasasaad, maakaran dagiti nasingpet wenno di pay pulos nakidendenna a babbai. Kas pagarigan, ipamatmat dagiti nabiit pay a panagadal a ti virus ket mabalin a mayakar ti ina iti ipasngayna, wenno ti maysa a tao ket mabalin nga inakaran ti sabali malaksid ti inana. Madlawto ti sakit uray pay adu a tawenen kalpasan a naakaran ti tao.

No Kasano a Maammuam a Naakaranka

No maysaka a babai, mabalin nga imtuodem ti bagim, ‘Kasano a maammuak no naakaranak iti HPV?’ Napateg daytoy a saludsod ta kaaduanna awan dagiti sintoma. Isu a kas iti kaso ni Cristina a nadakamat itay, ti panagpaeksamen iti lengnges ti matris, a maawagan met iti Pap smear, wenno Papanicolaou smear, * ti umuna a pamay-an.

Tapno masukimat, agusar ti doktor iti pagkarus, bras, wenno gisigis tapno maala ti sumagmamano a selula iti lengnges ti matris sa ipasukimatna dagita iti laboratorio. Ti panagsukimat ti mangipakita no adda impeksion, imbal, wenno abnormal a kasasaad dagiti selula. Naipadamag a ti Pap smear pinabassitna ti bilang dagiti matay ken maaddaan iti kanser iti lengnges ti matris.

Kinuna ti WHO: “Ti nasapa a pannakatakuat iti makapakanser nga impeksion babaen iti panangeksamen iti lengnges ti matris ti nagtalinaed ken, nalabit agtalinaed a kangrunaan a pamay-an a mangkontrol iti daytoy a sakit iti intero a lubong.” No di nasayaat ti resulta daytoy a panangeksamen, maaramid ti colposcopy a mangusar iti aparato nga addaan iti mangpadakkel a lente tapno masukimat ti paset a naimpeksion. Babaen iti dayta, maikeddeng no adda nasugat a paset. No adda, ma-biopsy, sa mangrugin a maagasan.

Iti kaaldawantayo, addan dagiti adelantado unay a panangsukimat iti laboratorio. Dagitoy ti mangipasigurado no adda nasugat a paset.

Panangagas ken Pananglapped

Adda sumagmamano a panangagas a mangkontrol iti impeksion ti HPV. Agusar dagiti espesialista  iti agas a maitapal a mismo iti paset a naimpeksion. Dadduma kadagitoy dadaelenda dagiti selula nga addaan iti virus, ket dadduma ti mangpapigsa iti sistema ti imiunidad. Dadduma pay a pamay-an ramanenna ti pannakaikkat ti nadadael wenno naimpeksion babaen iti panangusar iti alikamen a mangputed iti tisyu wenno electrosurgery, operasion babaen iti laser, wenno cryosurgery, wenno panangdadael iti tisyu a naimpeksion babaen iti panangpatangken iti dayta. Ngem imbes nga agasan ti impeksion, nasaysayaat no maliklikan. Kasano?

Sumagmamano a tawenen ti napalabas, adda simposium a naaramid idiay siudad ti Mexico maipapan iti tema a “Kanser iti Lengnges ti Matris ken ti HPV iti Baro a Milenio.” Kastoy ti imbalakad ni Dr. V. Cecil Wright, ti nagpalawag ken eksperto maipapan iti HPV a taga-Canada: “Makidennaka laeng inton kasadokan.” Kinuna met ni Dr. Alex Ferenczy, a propesor iti pathology idiay McGill University iti Montreal, Canada: “Tapno malapdan ti panagkanser iti lengnges ti matris . . . , masapul a naan-anay a matalek ti agassawa iti maysa ken maysa.”

Dagiti ngarud mangal-alagad kadagiti moral a prinsipio ti Biblia manmano a maakaranda iti makapakanser a kita ti HPV. Ngamin, kondenaren ti Biblia ti panagdenna ti di agassawa, iparegtana ti kinamatalek ti agassawa, ken bagbagaanna dagiti Kristiano a makiasawada laeng iti mangan-annurot kadagitoy a prinsipio.​—1 Corinto 7:39; Hebreo 13:4.

Nupay kasta, kasapulan ti pannakaammo, tangay kadawyanna, mabalin a malapdan ti impeksion iti HPV. Kasta met, mabalin a sibaballigi a maagasan uray no nagparang ken kimmaron ti impeksion. Kinapudnona, kinuna ti WHO: “No masapa a matakuatan ti kanser iti lengnges ti matris dandani kanayon a maagasan dayta.”

Malaksid iti moral a pannakaammo, nasken nga adda ammo dagiti babbai maipapan iti daytoy a sakit ken maawatanda ti pateg dagiti panagpaeksamen kas iti kanayon a panagpa-Pap smear. * No adda matakuatan a parikut, mabalin a maagasan ti babai. Kinuna ni Dr. Montserrat Flores, nga espesialista iti colposcopy maipapan iti umno a kababalin maipapan kadagita: “No ammo ti babai a nakaro ti sakitna, maliklikanna ti dua a napeggad a panaglablabes: ti maysa ket dina ikankano ti sakit ken di agpaagas, isu a mabalin nga agkanser. Ti sabali ket maamak unay nga agkanser isu nga agpaopera uray no di kasapulan.”

Itultuloy dagiti sientista ti agsapul kadagiti nasamsamay ken nalaklaka a pamay-an ti panangilasin iti HPV. Maysa pay, mapatpatauden dagiti bakuna a manglapped ken mangagas iti daytoy nga impeksion.

Nupay nasayaat dagiti resulta ti naudi nga eksaminasion ni Cristina, kada innem a bulan, maag-agasan pay laeng babaen iti colposcopy. Kinunana idi adun ti naammuanna maipapan iti sakitna: “Uray no addaanka iti HPV, nagadu ti maaramidantayo tapno agtalinaedtayo a nasalun-at.”

[Footnotes]

[Kahon iti panid 22]

Dagiti Nainsiriban nga Aramiden ti Babbai

Kanayon koma nga agpa-Pap smear-da, saanda nga agsigarilio, ken manganda iti nasustansia. Aduan koma dayta iti nateng, prutas, ken cereal. Sigun iti dadduma a panagadal maksayan ti risgo a maaddaanka iti kanser iti lengnges ti matris no manganka iti adu a carotene, bitamina A, C, E, ken folic acid.

[Kahon/Ladawan iti panid 23]

Makapapatay a Virus

Ti human papillomavirus (HPV), a maibilang a gagangay unay a sakit iti lubong a mayakar babaen iti panagdenna, ti kangrunaan a pakaigapuan iti kanser iti lengnges ti matris kadagiti napanglaw a pagilian. Iti intero a lubong, ti kanser iti lengnges ti matris ti maikadua kadagiti gagangay unay a kanser ti matris.

[Credit Line]

© Science VU/NCI/Visuals Unlimited

[Ladawan iti panid 23]

Ni Dr. George Papanicolaou, a nangpartuat iti pangeksamen a Pap smear