Kimchi​—Nagasang a Taraon Dagiti Koreano

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Korea

Magustuan dagiti Koreano ti nagasang a taraon, ket nalabit ti kimchi ti paboritoda. Kaaduan kadakuada ket saan a kompleto ti pannanganda no awan ti kimchi, ken dida pay ketdi makapangan no awan dayta. Ngem ania ngamin aya ti kimchi?

Ti kimchi ket paset ti internasional a pamilia dagiti naartem wenno naatsara a nateng. Kaasping dayta ti sauerkraut iti Alemania, ti paocai iti China, ti tsukemono iti Japan, ti achar iti India, ken dagiti artem iti dadduma a rehion. Iti amin a klasena, mangipaay ti kimchi kadagiti Koreano iti napapateg a bitamina agraman ti nagpaiduma a ramanna, a mabalin a kanayon a mangpataud iti nadumaduma a reaksion iti agdadamo a mangraman iti dayta. Adda dagiti masuron iti angot ken ramanna gapu iti rekadona a bawang ken sili ti sairo. Ngem kadagiti makinpaborito iti dayta, kaay-ayoda ti kinagasangna isu a masansan a magustuanda dayta.

Lumatlatak ti kimchi iti intero a lubong bayat nga agsapsapul ti tattao iti pangpaimas iti pannanganda. Dagiti soldado manipud iti Laud, dagiti imigrante a trabahador, ken rinibu a napan gapu iti Seoul Olympics idi 1988 ti nakaramanen iti dayta. Nagbanaganna, iti dadduma a pagilian, ti kimchi ket mailaklakon kadagiti paglakuan iti taraon a nabiit nga isagana, malaksid kadagiti taraon a magusgustuan ti nadumaduma a paset ti lubong a kas kadagiti hamburger, tacos, pansit, sushi, ken hot dog. Dadduma nga eroplano a saan a kukua dagiti Koreano ti mangilagum iti dayta iti idasarda a taraon. Kadagiti supermarket idiay Japan, mapattapatta a pinullo a milion a babassit a tasa ti kimchi a naaramid idiay Korea ti nailako iti nasurok a tallo a tawen. Ngem kasano ti pannakaisagana ti kimchi?

Naartem a Taraon

Yantangay mapreserba dagiti nateng babaen iti asin, agbalinda a nasarsarangsang. Ti asin lapdanna ti iyaadu ti kaaduan kadagiti makadangran a nagbabassit nga organismo ken papartakenna ti iyaadu dagiti makatulong nga organismo. Ti kasta a panangartem wenno panangatsara ti mangpataud kadagiti amino acid ken lactic acid, isu a naisalsalumina ti raman ti kimchi a naiduma unay manipud iti orihinal a raman dagiti nateng.

Kalpasanna, marekaduan dagiti ramen. Saan la a bawang ken nalabaga a sili ti mailaok iti kimchi. Adu pay ti rekadona, manipud iti gagangay agingga iti karkarna​—dagiti naganus a sibuyas, carrot, kutsay, laya, lengnga, peras, tirem, aramang, chestnut, abalone, nuez ti saleng, ken mula iti baybay.

Laglagipenyo a ti kimchi ket nayon laeng ti maidasar a kakuyog ti kangrunaan a putahe. Uray no paborito dayta ti maysa a tao, manmano a maalunos ti kimchi. Nairanta a maipangan dayta iti dadduma a taraon, nangruna ti innapuy. Kadagiti Koreano, agkabagay ti kimchi ken innapuy no kasano nga agkabagay ti tinapay ken mantekilia wenno bacon ken itlog iti dadduma a kultura. Agkabagay ti neutral a raman ti innapuy ken ti nagasang ken naapgad a kimchi.

Nabaknang Kadagiti Bitamina ken Mineral

Limmatak ti kimchi gapu ta umad-adu ti mayat kadagiti ad-adda a makapasalun-at a taraon. Iti napalabas, saan unay a naikankano ti sustansia ti kimchi gapu iti ramanna. Nupay kasta, gapu ta maipagpaganetget itan ti pannangan iti ad-adu a nateng, maitantandudon ti kimchi gapu iti sustansiana. Kas pagarigan, ti maysa a kita ti petsay a maawagan iti umbok, wombok,  wenno Chinese cabbage, rabanos, ken sili ti sairo ket nabaknang iti bitamina A. Ti napulbos a sili ti sairo ket aduan iti bitamina C. Ti berde a paset dagiti kutsay ket aglaon kadagiti bitamina A ken C. Malaksid iti dayta, ti gunnot iti wombok ket makatulong iti panagtunaw.

Ti nadumaduma a napagbalin a napalet nga artem a nagtaud iti baybay a mainayon iti kimchi ket nabaknang a gubuayan iti protina ken amino acid, a gagangay nga awan kadagiti nateng. Ti tirem​—ti taraon iti baybay a kanayon a mausar iti kimchi​—ket addaan iti kalkalainganna a kaadu ti calcium, iron, glycogen, adu a bitamina, ken napapateg nga amino acid.

Maipagarup nga adda nasurok a 100 a kita ti kimchi. Ti nagdudumaan ket mabalin a ti kangrunaan wenno sumegunda a ramenna, ti rehion a kangrunaan a nangisagana iti partikular a kimchi, kapaut ti pannakaartemna wenno pannakaatsarana, ken ti temperatura ken agneb a nakaaramidanna. Dagiti sekreto iti panagaramid iti naimas a kimchi ket mabalin nga ipatawid ti ina iti balasangna ken pagpannakkel ti adu a pamilia. Kinapudnona, ti kinasigo nga agaramid iti kimchi ket masansan a pakabigbigan ti nalaing a kosinero.

Kimchi Para iti Baro nga Estilo ti Panagbiag

Kadagitoy nga aldaw, saanen a masapul nga aramidentayo ti kimchi iti pagtaengan. Gapu kadagiti greenhouse, adda maapit a natnateng iti intero a makatawen. Magatangen dagiti kimchi  a naaramid iti paktoria iti dandani aniaman a groseria iti lugaryo. Kadagiti moderno nga apartment iti siudad, saan a maitutop wenno praktikal ti agaramid iti adu a kimchi. Nupay kasta, nalaka laeng nga ipreserba ti sangkabassit a kimchi iti refrigerator imbes a kadagiti burnay.

Mabayag a madadael ti kimchi. Saan laeng nga agpaut no tiempo ti lam-ek no di ket agpaut pay uray no agbaliwbaliw ti estilo ti panagbiag, a kas iti napasamak iti adun a siglo. Kayatyo kadi a ramanan? Saankay koma a masuron iti kinasangerna. Posible a makasarakkayo iti maysa iti nasurok a 100 a kita ti kimchi a makaay-ayo iti panagramanyo. No kasta ti mapasamak, “Mat-itkae duseyo!”​—dayta ti Koreano para iti “Imasenyo ti mangan!”

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 22]

Panangisagana iti Kimchi Para iti Tiempo ti Lam-ek

Idi awan pay ti refrigerator, ti napaut a tiempo ti lam-ek ditoy Korea​—a makapaketter unay​—ti makagapu a masapul a maisagana ti taraon a mabalin nga agpaut. Ti kimchi ti solusion. Maawagan iti kimjang ti panagaramid iti adu a kimchi. Dayta ket manipud iti agarup agtapus ti Nobiembre agingga iti ngalay ti Disiembre.

No agkakabbalay dagiti asideg nga agkakabagian, mabalin a mausar ti agarup 100 a wombok iti kimjang! Mabalin a nakaad-adu met ti dadduma pay a ramen, no panunotentayo ti nadumaduma a kita ti kimchi. No dadduma, ti pamilia, gagayyem, ken kaarruba ti agtataripnong tapno tumulong iti kimjang iti partikular a sangakabbalayan sada umakar amin iti sumaganad a balay ti pamilia tapno tumulong sadiay. Adu a kompania ti mangmangted pay laeng kadagiti empleadoda iti ‘bonus a kimchi’ iti dayta a tiempo ti tawen tapno masupusopan ti dakkel a gatad a kasapulan tapno magatang ti amin a ramen ti kimchi agpaay iti tiempo ti lam-ek.

Pakaipempenan ngay ti adu a kimchi? Kadagiti burnay. Makabulan sakbay ti kimjang, dagiti burnay a nakaikargaan ti artem wenno atsara ket maikali iti daga. Kalpasan ti naurnos a pannakaipisok dagiti naisagana a kimchi a naaramid iti wombok kadagitoy a burnay, masedsed dagita babaen iti patad a bato sa makaluban. Gapu ta makastrek ti angin kadagiti damili a burnay, agpaut ti kimchi.

[Ladawan]

Panangaon iti kimchi manipud iti burnay

[Kahon/Ladawan iti panid 23]

Nagasang a Kimchi Dagiti Koreano

DAGITI KANGRUNAAN A RAMEN

1⁄2 a kilo a wombok wenno Chinese cabbage

2 a kutsara nga asin

4 a tasa a nalamiis a danum

2 a tasa a nagpudot a danum

DAGITI REKADO

1 a kutsara a pino ti pannakatadtadna a bawang

1 a kutsara a pino ti pannakatadtadna a naganus a laya

1 a kutsara a pino ti pannakatadtadna a lasona

2 a kutsarita a pino ti pannakatadtadna a nabilag a sili ti sairo

2 a kutsarita nga asukar

1 a kutsara nga asin

PANANGISAGANA: Pagsisinaem dagiti bulong ti wombok, sa warakiwakam iti asin. Bukbokam iti nalamiis a danum, ket pagtalinaedem iti nalamiis a disso iti walo nga oras wenno agpatnag. Bugguam a naimbag ti wombok ken pespesem ti nabati a danum. Bukbokam iti nagpudot a danum dagiti rekado ken kiwarem a naimbag. Ilaokmo ti bulbulong ti wombok. Ikabilmo amin dagitoy iti dakkel a kristal a malukong. Mabalinmo a putden dagiti bulong tapno umanay. Akkubam iti plastik, sa ikabilmo iti nalamiis a disso iti agarup dua nga aldaw. Paaruyotam dagiti bulong, ken iwaem dagitoy iti babassit tapno nalaka a maisakmol. Ikargam dagitoy iti garapon agingga a mabalinen nga idasar. Mabalin a kagudua a kilo ti pagbalinanna.

[Ladawan iti panid 23]

Ti naiwa a rabanos, sibubukel a rabanos, pipino, ken wombok dagiti kangrunaan a ramen ti kimchi