Panangmatmat iti Lubong

Ti Di Umiso a Pagarup Maipapan iti Panagtubo ti Buok

“Uray no agpapukis wenno agibarbaska, di maapektaran ti kapartak ti panagtubo, kinalamuyot, wenno kinabengbeng ti buok ken imingmo,” kinuna ti maysa nga artikulo iti The New York Times maipapan iti kinasalun-at. Nabayagen a sarsarita ti pagarup a nabibiit nga agtubo ken pumuskol ti buok ken imingmo no agpukis wenno agibarbaska. Nupay kasta, impakita dagiti maulit-ulit a panagadal sipud idi dekada 1920 a “ti kaatiddog, kinalamuyot, ken kinakersang ti barbasmo ket ikeddeng ti natawidmo ken kaadu ti hormone-mo, saan a no kasano kasansan ti panagibarbasmo,” kinuna ti artikulo. Apay nga adda pay laeng ti kasta a pagarup? Ngamin, adu ti agibarbasen uray no tin-edyerda pay laeng, no saan pay nga atiddog unay ken nakusnaw pay ti buok. Kasta met a “nangisngisit ken napuspuskol ti linabag ti puonna, isu a kasla napuspuskol ti buok no maputdan dagiti murdongna,” kinuna ti Times. “Ad-adda met a nakadkadlaw a napuspuskol ti agtubo kalpasan a napukisan ngem ti tubo iti datin nga atiddog a buok.”

 Agannadkayo Kadagiti Naarimbangaw nga Ay-ayam

“Dagiti naarimbangaw nga ay-ayam dadaelenda ti panagdengngeg ti ubbing,” kinuna ti periodiko a Toronto Star. Kalpasan ti panangusigda iti “40 nga ay-ayam nga agpaay kadagiti ubbing nga awan pay tallo ti tawenda,” natakuatan ti maysa a timpuyog dagiti taga-Canada nga eksperto iti panagdengngeg a “di kumurang a 25 ti naarimbangaw unay a makadangran kadagiti lapayag dagiti ubbing pay unay,” kinuna ti periodiko. Ti ay-ayam a cell phone ti naammuan nga addaan iti kapigsaan nga uni a 115 a decibel. Sigun iti eksperto iti uni a ni Richard Larocque, dayta a kapigsa ti uni ket “nakapkapuy ngem iti uni ti jet ngem naar-arimbangaw ngem kadagiti disco.” Ti agdama a pagannurotan nga ipalubos ti Health Canada ket 100 a decibel. Sigun iti panagadal, “ad-adda pay a makasalaknib iti panagdengngeg ti pangkaaduan a 87 a decibel iti 30 a minuto,” kinuna ti artikulo.

Panangdaer iti Rigat Kadagiti Miting

Patien ti adu a kompania ti negosio a nasken nga apagbiit laeng ti panagmimiting ken dida payen angayen dagiti di kasapulan a miting, impadamag ti The New York Times. Isu a tapno saan a masayang ti oras kadagiti miting, agus-usaren ti dadduma nga ehekutibo kadagiti napateg nga alikamen a kas kadagiti stopwatch, pito, ken saan a komportable a tugaw, agraman ti panangikalikagum nga agtakder dagiti makimiting imbes nga agtugawda. Agparang a saan laeng a dagiti ehekutibo ti addaan iti kastoy a kapanunotan. Idi napagsaludsodan ti nasurok nga 600 a trabahador, “dagiti nabayag unay a miting” ti umuna iti listaan dagiti mangsayang iti oras. Insingasing ni Patti Hathaway, autor ti libro a mamalakad no kasano a tamingen dagiti kasasaad iti panggedan, a kitaen nga umuna dagiti ehekutibo ti mapagsasaritaan iti miting tapno maikeddeng no talaga a kasapulan ti maysa a miting. No mangipakaammo laeng ti panggep ti naisingasing a miting, mausig ngarud no mabalin a maiwaras dayta nga impormasion babaen iti e-mail.

Pagpaaduan iti Mula iti Uneg ti Daga

“Ti naagneb a pagminasan ti kasayaatan a pagpatubuan iti kayo. Kadagiti agdadamo, ti uneg ti daga ket kanayon a naagneb ken 25C [77 a degree Fahrenheit] ti kabarana iti intero a makatawen,” kinuna ti periodiko a Toronto Star. Sipud idi 1986, ti Inco Limited, a pagminasan ken kompania dagiti metal, inlimedna a tartarawidwidanna ti pagpapaduan iti mulmula iti uneg ti daga. Iti 1,400 a metro ti kaunegna a pagminasan idiay Creighton, nga adda iti asideg ti Sudbury, Canada, maay-aywanan ti 50,000 a palakay iti tunggal tiempo. Dagiti tangke ti danum nga addaan kadagiti pagorasan ti mangsibug kadagiti palakay babaen iti 2,000 a litro a danum ken abuno iti kada aldaw. Tapno kasla agin-init, tallopulo a bombilia a sagsasa-1,000 a watt “ti nakasindi iti 24 nga oras iti kada aldaw ti umuna a lawas, ken nakasindi iti 18 nga oras sa maiddep iti 6 nga oras iti tallo a lawas ken kalpasanna, 12 nga oras a nakasindi sa maiddep​—kas iti kasasaad iti ruar​—iti sumagmamano pay a bulan,” kinuna ti periodiko. Arinunos ti Enero ti panagrugi ti panagpalakay ket iti arinunos ti Mayo, dagiti palakay a red pine ken jack pine nakasaganadan a maimula iti aglawlaw ti daga ti kompania ti pagminasan. Dadduma kadagiti babassit a kayo ti naidonar met kadagiti komunidad.

Ti Panaghardin Kissayanna Dagiti Epekto ti Pannakaistrok

“Kalpasan a naistrok dagiti tattao, makatulong kadakuada ti panaghardin tapno agbalin a makapnek unay ti panagbiagda,” impadamag ti Aleman a periodiko a Gießener Allgemeine. Innem a bulan kalpasan ti pannakapagawidda manipud iti rehabilitasion, 70 a pasiente a naistrok ti napagsaludsodan no ania kadagiti inaramidda ti nakapnekanda. Dagiti nadakamat ket panagtagibalay, pannakitienda, panagluto, panagbasa, pannagna, panagmaneho, ken panagtrabaho kadagiti panggedanda, ken ti adu a sosial a pasken. Ngem ti panaghardin laeng ti trabaho a nainaganan a mangparayray iti pannakapnek iti biag. Sigun iti occupational therapist a ni Brigitte Oberauer, no aghardinda, “nalaklaka nga ipamaysa dagiti naistrok ti sumagmamano a banag ken maitultuloyda a maipamaysa ti panunotda. Dayta ti mangpakumikom kadagiti sentidoda, ken mangipaawat nga agtultuloy dagiti baro a bambanag ken ti biag a mismo. Napateg daytoy a mensahe kalpasan ti nakaro a panagsakit.” No agtrabaho iti ruar maliklikanna met ti panagtalinaed a kanayon iti uneg ti balay, mangpaalibtak, ken mangsanay iti kinatimbeng ti maysa a tao.

Asidegen ti Krisis iti Panangaywan Kadagiti Lallakay ken Babbaket

“No ditay pangatuen ita ti kasasaad ti panagbiag ken ditay rugian ti agaramid iti pangsalaknib kadagiti lallakay ken babbaket no dumteng ti rigat, inton 2030 wenno 2040, makitatayto ti nagdakkel a krisis iti panangsaranay iti pada a tao,” impakdaar ni Richard Jackson, direktor ti Global Aging Initiative idiay Washington, D.C. Sigun iti internasional nga edision ti The Miami Herald, ti iyaatiddog ti biag ken ibabassit ti bilang dagiti agsikog ti nakaigapuan ti “kellaat nga iyaadu dagiti lallakay ken babbaket” iti intero a lubong. Kas pagarigan, ti bilang dagiti lallakay ken babbaket idiay Mexico ket mainanama nga umadu manipud iti 5 a porsiento agingga iti 20 a porsiento inton 2050. Kasta met la ti kapartak ti iyaadu dagiti lallakay ken babbaket iti adu a napanglaw a pagilian, kas iti China. Manamnama a ti 332 a milion a lallakay ken babbaket ti sibibiag inton ngalay ti siglo. “Limitadon ti tiempo” a panangipaay iti “nagdadakkel a serbisio iti kagimongan” a kasapulan dagiti lallakay ken babbaket, kinuna ti artikulo.

Agas Para Kadagiti Ubbing?

Nakayugalian dagiti taga-Brazil ken dadduma a pagilian ti kanayon nga agusar iti agas para kadagiti ubbing, impadamag ti Folha Online. Adu a pamilia ti kanayon nga agidulin iti adu nga agas kadagiti pagtaenganda. Ngem “maisupadi iti pampanunoten ti adu a tattao, uray dagiti agas a mabalin a gatangen nga awan reseta ket mabalin a pakaigapuan ti din maagasan a sakit ti ubing​—no di umiso ti pannakausarna wenno di kasapulan dayta.” Adu a sakit ti ubbing, kas iti gagangay a panateng ti umimbagto met laeng uray no saan a maagasan. “Pagaruptayo nga agas ti solusion ti aniaman a sakit,” kinuna ni Lúcia Ferro Bricks, a doktor ti ubbing idiay Children’s Institute of the Clinics’ Hospital idiay São Paulo. Nalablabes met ti panagtomar kadagiti suplemento a taraon, nupay kaaduanna, umdasen ti umiso a taraon para iti kasapulan ti ubing. “No kiddawen dagiti nagannak a mangiresetaak iti bitamina, ibagak kadakuada a mangalada iti sumagmamano a prutas ket aramidenda a makapasalun-at nga inumen ti anakda,” kinuna ni Bricks.