Idi Naibukbok ti Dara iti Nagan ni Kristo

I-PLAY

Idi Naibukbok ti Dara iti Nagan ni Kristo

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Mexico

“Iti Misa, kastoy ti ipukkaw ti papadi manipud kadagiti pulpito: ‘Annak ti nasantuan nga Iglesia Katolika, makigubatkayo! Kayat ti gobierno nga iturayan dagiti relihion!’”—Pedro Rosales Vargas, maysa a nakasaksi.

APAY a makirupak dagiti relihioso a tattao tapno maidepensa ti pammatida? Ania ti mapasamak no makigubat dagiti tattao tapno maidepensa ti relihionda? Ti Iyaalsa Dagiti Cristero iti Mexico a naawagan met iti Cristeros—a naipasurot iti nagan dagiti nakipaset iti dayta—ti manglawlawag kadagitoy a saludsod.

Kastoy ti ilawlawag ti Enciclopedia Hispánica: “Cristeros ti naipanagan kadagiti Katoliko a Mexicano nga immalsa a maibusor ken Presidente Plutarco Elías Calles idi 1926 gapu kadagiti inaramidna a maibusor iti Iglesia Katolika, kas iti panangiserrana kadagiti narelihiosuan a pasdek ken simbaan.” Ti gobierno ti immuna a nangbirngas kadagiti rebelde iti Cristeros gapu iti sasao nga “Agbiag ni Kristo nga Ari!” a pinangsugsogda kadagiti tattao tapno makigubat. Ngem nakarkaro pay dagiti ramut ti dangadang.

Dagiti Ramut ti Dangadang

Kamaudiananna idi 1917, napatalgedan dagiti linteg ti Reporma, a damo a naipaulog idi dekada 1850. Ti “panangtagikua ti gobierno iti amin a daga ken pasdek a kukua ti simbaan” ti maysa kadagiti panggep dagiti linteg. (Historia de México) Impaulog ti gobierno dagitoy a linteg tapno lapdanna ti Iglesia Katolika nga agurnong iti kinabaknang ken maaddaan iti nalawa a daga. Dagus a nagprotesta dagiti klero idi napatalgedan dagiti linteg. Gapu iti dayta, inaresto ti gobierno ti sumagmamano a papadi.

Maysa kadagiti panggep ti Rebolusion Dagiti Mexicano (1910-20) ket mangipaay iti daga kadagiti napanglaw. Isu a dagiti baro a linteg impaulogda ti panangkompiskar iti daga kadagiti addaan iti nalawa a daga ken ited kadagiti napanglaw. Inawaganda daytoy iti reporma iti agrikultura. Kayat ti kaaduan kadagiti klero ti makibiang iti daytoy. Ngamin, dagiti baro a linteg apektaranda dagiti dadakkel ti impluensiada a klero nga addaan iti nalawa a daga. Kuna ti simbaan a dina busoren ti pannakaiwaras manen ti daga, no di ket itantandudona ti panggep a naiduma iti singasing ti gobierno.

Nupay kasta, dadduma a tattao ti mamati a salsalakniban laeng ti simbaan ti pagimbagan dagiti addaan iti nalawa a daga, agraman dagiti nabaknang a klero. Iti kasumbangirna, adda sumagmamano a papadi a pabor iti pannakaiwaras ti daga kadagiti napanglaw. Gapu iti di panagtutunos iti uneg ti simbaan, kimmaro ti di panagkinnaawatan ti simbaan ken ti gobierno.

Idi rugrugi ti 1925, ni Plutarco Elías Calles, a katugtugawna a presidente iti Republika ti Mexico, siiinget nga impaalagadna dagiti mainaig iti simbaan a paset ti baro a konstitusion. Kas pagarigan, pinapanawna ti adu a ganggannaet a Katoliko a papadi iti Mexico. Maysa pay, naaresto ti arsobispo iti Mexico kalpasan nga inwaragawagna a supiatenda dagiti paset ti konstitusion a maibusor kadagiti klero. Nakompiskar met ti sumagmamano a pasdek a kukua ti simbaan. Adu ti namati a ti panggep dagitoy a tignay ket tapno saan a mapan idiay Roma ti adu a kuarta ti Mexico.

Idi Hulio 1926, imbilin dagiti obispo iti Mexico a maisardeng dagiti misa kadagiti simbaan. Daytoy nga addang ket imbilang ti gobierno a maysa a napolitikaan a taktika a nairanta a mangsugsog kadagiti ordinario a tattao a bumusor iti gobierno. Nupay kasta, ti pannakaisardeng dagiti misa ti mitsa ti nakalkaldaang unay nga Iyaalsa Dagiti Cristero.

Bimtak ti Gubat

Gapu ta sinugsogan dagiti papadida, rinibu a Katoliko ti nakigubat a mangidepensa iti relihionda. Kas banderada, intugotda ti rebulto ti Birhen iti Guadalupe. Nupay ninamnama ti sumagmamano a Cristeros a lumaban dagiti klero a mangidepensa iti simbaan, adu nga obispo ken papadi ti di nakiraman iti dangadang ta maamakda a dusaen ida ti gobierno. Kaaduan kadakuada ti nagkamang ketdi iti pagtaengan dagiti nabaknang a pamilia. Saanda a nakipaset iti dangadang bayat a nakiraman dagiti ordinario a tattao iti naranggas a narelihiosuan nga iyaalsa.

Ngem dadduma a papadi ti aktibo a nangsuportar iti agsumbangir a dasig. Sigun iti libro a The Cristiada, (Tomo 1, The War of the Cristeros), adda 100 a papadi a Katoliko a bimmusor kadagiti Cristero, idinto ta 40 ti aktibo a nakidangadang. Nakigubat pay ketdi ti lima a papadi.

Nakalkaldaang unay dagiti nagbanagan ti iyaalsa. Pimmanglaw ti adu a lugar. Adu met nga agtutubo a lallaki ti naipadamag a pinilit dagiti Cristero a makidangadang. Adda met dagiti damag maipapan kadagiti pamilia a kanayon a sarungkaran dagiti Cristero ken buyot ti gobierno tapno dumawatda iti taraon, ket adda met dagiti rinames ken pinapatayda nga ay-ayaten dagitoy a pamilia.

Agpada dagiti Cristero ken ti buyot ti gobierno a mapabasol kadagiti nakaam-amak ken naranggas nga aramid, agraman ti pannakapapatay ti adu a tattao a saan a nairaman iti dangadang. Idi agangay, di kumurang a 70,000 ti napapatay bayat ti tallo a tawen a rinnupak.

Naisardeng ti Gubat

Idi pormal a nagnumo ti Iglesia Katolika ken ti gobierno idi Hunio 1929, naisardeng ti panaglalaban, ket idi Agosto nagpatinggan ti gubat. Ngem dagiti mannakigubat a Cristero saanda a nairaman iti negosasion, isu a dida maawatan no apay a ti simbaan nga ibilang ti adu a naggapu iti Dios ti autoridadna ket agpasakup iti kabusor. Nupay napaayda, nagtulnogda latta kadagiti bilin dagiti klero, isu a simmuko met laengen dagiti Cristero ket nagawidda kadagiti pagtaenganda. Inkari ti gobierno nga ad-addan a mangpanuynoy ken ipalubosna ti pannakaangay manen dagiti Misa. Nupay kasta, saan a nagbalbaliw dagiti linteg a manglimitar kadagiti relihion.

No dadduma, ti Iyaalsa Dagiti Cristero ket madeskribir kas gandat ti dadduma iti Iglesia Katolika a mangisubli iti pannakabalin idi ti simbaan sakbay a naipaulog dagiti linteg iti Reporma. Nupay adda rinnupak, nagtultuloy a naipaalagad dagitoy a linteg idiay Mexico agingga idi 1992, idi naipaulog ti linteg a mangapektar kadagiti narelihiosuan nga asosasion. Nakaro pay laeng ti di panagtalek kadagiti narelihiosuan nga asosasion. Ngem maparitan latta dagiti papadi ken ministro ti relihion a makipaset iti politika. Nupay dagiti narelihiosuan nga organisasion mabalin a maaddaandan iti sanikua, dagiti sanikua ti simbaan a nagun-odan sakbay ti 1992 ket kaskasdi a kukua ti gobierno. Nupay kasta, ti linteg dina nalapdan ti adu a papadi iti Mexico a nakiraman iti politika.

Ania ti Naibanag?

Nakaipaay aya iti napaut a pagimbagan ti pannakigubat dagiti Cristero tapno idepensa ti pammatida? Kinuna ni María Valadez, a nakalasat iti riribuk: “Para kaniak, awan ti mamaay ti amin a panangpapatay. Minamaag dayta.” Kastoy ti kinuna ni Pedro Rosales Vargas, a naadaw itay, maipapan kadagiti nakalkaldaang a nagbanagan ti gubat: “Nagpipinnatay dagiti tattao, uray dagiti agkakarelihionan. Dayta ti makagapu a nagbalinak nga ulila—pinatayda ni tatangko.”

Dagiti nasaem a leksion iti Iyaalsa Dagiti Cristero dina nalapdan dagiti narelihiosuan a sentimiento a nangrubrob iti nakarkaro a panagbibinnusor, kas iti dangadang iti Makin-amianan nga Ireland ken iti dati a Yugoslavia. Ti laeng panangalagad iti pudno a relihion ni Kristo ti makalapped iti kasta a trahedia. Binilin ni Jesus dagiti adalanna a dida makinamin iti politika, ta ‘saanda a paset ti lubong.’ (Juan 17:16; 18:36) Imbagana ken apostol Pedro a nangikagumaan a manglapped iti pannakaaresto ni Jesus: “Ipulangmo ta kampilanmo iti lugarna, ta amin dagidiay mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.”—Mateo 26:52.

Ania ti Aramiden Dagiti Kristiano no Mairurumenda?

Kaipapanan kadi daytoy nga awan a pulos ti aramiden dagiti pudno a Kristiano no agpeggad ti wayawayada nga agdayaw? Saan. Idi naidadanes dagiti Kristiano idi umuna a siglo, indepensada ti bagbagida iti sumagmamano nga okasion babaen kadagiti magun-odanda a pamuspusan a maitunos iti linteg. Nagapelarda kadagiti korte. Nupay naibaludda no dadduma, saanda nga insuko ti pammatida wenno nakinamin iti politika.—Aramid 5:27-42.

Uray iti aniaman a kasasaad, dagiti immuna a Kristiano saanda a makirupak tapno ipasdekda dagiti kalinteganda iti relihion babaen iti kinaranggas. Dagiti pudno a Kristiano saanda a papatayen dagiti dida karelihionan, nangnangruna dagiti mismo a kapammatianda. Imbes ketdi, surotenda ti pannursuro ti Apoda: “Babaen iti daytoy maammuanto ti isuamin a dakayo dagiti adalak, no addaankayo iti ayat iti maysa ken maysa.”—Juan 13:35.

[Ladawan iti panid 12]

Kaabay ti dua a mannakigubat a Cristero ti maysa a padi

[Credit Line]

[Ladawan iti panid 13]

Ni Presidente Plutarco E. Calles

[Credit Line]

[Ladawan iti panid 13]

Sumagmamano a panguluen dagiti Cristero

[Credit Line]

AGRIINGKAYO!