Lugar iti Ngato ti Equator a Maabbungotan iti Dadakkel a Yelo

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA

NI Johann Ludwig Krapf, maysa nga Aleman a misionero nga agtawen iti 39, ti nagkuna nga idi Disiembre 3, 1849, nasaripatpatanna ti puraw ti pantokna a bantay iti paset ti Africa nga adda iti equator. Ti padamagna ket inumsi dagiti geograpo iti Europa. Imbagada a kasla tisa laeng ti nakitana. Ni Krapf nga adda idi iti kaadayo a nasurok a 140 a kilometro manipud iti bantay, inaminna a nasaripatpatanna daytoy iti sumagmamano laeng a minuto gapu ta nagbiit a naabbungotan iti ulep.

Saan a nagsiddaawan ni Krapf ti pananglais dagiti geograpo a taga-Europa. Makatawen kasakbayanna, naipadamag nga adda nakakita iti kangatuan a bantay iti Africa, agarup 300 a kilometro iti abagatan ngem napagduaduaan met dayta. Ngem di nagbayag, napasingkedan ti kaadda ti 5,895 a metro ti kangatona a Mount Kilimanjaro. Iti kasumbangirna, sa la naalangon ti imbaga ni Krapf 34 a tawen kalpasanna​—dua a tawen kalpasan ti ipapatayna.

Idi 1883, ti taga-Scotland a managsukisok a ni Joseph Thomson pinasingkedanna ti kaadda ti bantay a naabbungotan  iti yelo a nakita idi ni Krapf​—ti 5,199 a metro a Mount Kenya​—dagiti alimpatok nga adda iti abagatan ti equator. Dayta ti maikadua a kangatuan a bantay idiay Africa. Ipagarup ti dadduma a ti Mount Kenya, a saan itan nga aktibo a bulkan ket dati a 6,000 a metro ti kangatona. Maipagarup a gapu iti panagreggaayna iti adu a tawen a nakaikkatan ti tapuk ken dapo, isu a nabatad a makitan ti dua a pantokna a nasurok a 5,100 a metro ti kangatoda ken ti maikatlo a pantokna nga 4,985 a metro ti kangatona.

Daydayawen Dagiti Katutubo

Sakbay a dimteng dagiti taga-Europa ditoy Africa, dagiti agnanaed iti nababbaba a bakras ti Mount Kenya daydayawenda ti bantay. Patien ti dadduma a ti nagaramid iti uniberso ket agnanaed iti kangatuan a pantok dayta a bantay ket sadiay idi a pinarsuana ti tao. Daytoy a namarsua ti maipagarup met a mamagtudo tapno masibugan ti nadam-eg a daga iti baba. Tapno maay-ayoda, agidatdatonda kadagiti animal. Agingga ita, kasta pay laeng ti ar-aramiden dagidiay mangan-annurot iti dayta a panamati.

Gapu iti niebe ken yelo nga adda iti asideg ti nangisit a pantok ti Mount Kenya, dagiti nagkauna nga umili pinanagananda dayta iti garitan ken puraw a bantay. Ti tallo a kangatuan a pantok iti bantay​—ti Batian, Nelion, ken Lenana​—ket naipasurot iti nagan dagiti natan-ok a panguluen iti lugarda. Ti adu a kas iti jaspe ti kinaberdena a dan-aw iti bantay nga asideg kadagiti nabato a pantok ti mangpapintas iti dayta a lugar.

Aduan iti Mulmula ken Animal

Ti bantay ket mangipaay iti adu a buya kadagiti agrayo iti nakaparsuaan. Iti panaglabas dagiti tawen, dagiti marunrunaw a yelo pinagbalinda dagiti sigud a natikag a daga a nagayusan iti lava kas nalawa ken nadam-eg a pagbiagan ti nadumaduma a mula. Dagiti nababbaba a bakras ket naabbungotan iti napuskol a kabakiran. Dagiti kayo iramanna dagiti sedro, yellowwood, ken camphor, a mangipaay kadagiti tabla nga ipatpateg dagiti agar-aramid iti muebles. Adu met ti kawayan sadiay isu nga immadu ti  kakawayanan. Dumakkel dagitoy iti nasurok nga 6 a metro ken leppesenda dagiti babassit a mula.

Nagadu met ti animal iti daytoy a rehion. Dagiti daddadakkel a mamalia iramanna dagiti leon, leopardo, Burchell’s zebra, Cape buffalo, bushbuck, ken waterbuck. Agnanaed metten dagiti elepante ken black rhino iti daytoy a bantay. Dagiti babbabassit nga animal iramanna dagiti sunggo a maawagan iti Sykes ken black-and-white colobus, tree hyraxe, ken sumagmamano a kita dagiti utot.

Nadumaduma ken nagadu ti tumatayab iti dayta a disso. Dagiti agkaan kadagiti utot ken uleg ket dagiti white-backed vulture, black kite, crowned eagle, long-crested hawk eagle, mountain buzzard, ken red-tailed augur buzzard. Dagiti crimson-colored Hartlaub’s turaco, violet-colored starling, ken silvery-cheeked hornbill, agraman dagiti oriole ti mangnayon iti kinapintas iti naraber a kabakiran. Sumagmamano a kita ti sunbird agraman iti makaay-ayo a marisda ti masansan a makita iti kabakiran.

Iti ngatuen ti 3,000 a metro iti nawayang a kabakiran, makitam ti bin-ig a tanap. Ditoy, ti tussock grass ti nangabbungot iti daga a kas iti ikamen. Ti sabali pay a mula nga addaan kadagiti makapainteres a kualidad ket ti groundsel, nga agsabong maminsan iti kada 20 a tawen. Adda met ditoy dagiti tree groundsel nga addaan kadagiti akaba a bulong iti kangatuan a paset ti ungkay ken dagiti lobelia a makadanon iti kangato a nasurok nga 6 a metro. Dagitoy amin agraman ti giant heather, ti mangpappapintas iti kabambantayan iti daytoy nalawa a lugar.

Manmano nga animal ti agnanaed iti nangato a kabambantayan ket sumagmamano a bulan laeng iti makatawen ti panagnaed ti kaaduan kadakuada sadiay. Dagiti rock hyrax laeng ti kanayon nga adda sadiay. Nangatngato a disso ti pagnanaedanda ngem iti aniaman a sabali nga animal iti kabambantayan. Addada iti kangato a dandani 4,300 a metro. Ti pammagida ket maibagay nga agnaed iti kasta a kangato​—iti nagbabaetan dagiti bato, kas ipasimudaag ti naganda. Mulmula ti kangrunaan a kanenda. Gapu ta saanda a mabuteng kadagiti tattao, dagitoy a mamalia a kas kadakkel dagiti koneho ti naammuan nga agtakaw iti taraon kadagiti nabannog ken saan a nasiput nga umuuli iti bantay!

Iti Aglawlaw Dagiti Nangayed a Bantay

Maisupsupadi kadagiti nababbaba a paset ti bantay ket dagiti nagpintas a natirad a pantokna. Dagiti kangatuan a pantok ti Batian (5,199 a metro) ken Nelion (nababbaba iti 11 a metro) ket kasla dua a dadakkel a sara ti sukogda. Dagitoy a pantok ket buklen ti nagdadakkel a nangisit a bato ti bulkan a kasla tumtumpaw iti ngatuen dagiti ulep. Iti baba daytoy, ti 11 a dadakkel a yelo ket kasla di marunaw iti nabara nga init iti equator. Awan duadua a daytoy ti nakaigapuan ti pannakapukaw ti di kumurang a 7 kadagitoy. Ti kadakkelan a yelo ket kagudua laengen iti sigud a kadakkelna idi sangagasut a tawen ti napalabasen. Dadduma kadagitoy nagdadakkel a yelo ket makita manipud iti Nairobi a kabesera a siudad ti Kenya, 130 a kilometro ti kaadayona.

Daytoy nangato a bantay ti nakaallukoyan dagiti naayat nga umuuli manipud iti intero a lubong. Ni Halford Mackinder ti kaunaan iti Europa a nairekord a nakadanon iti pantok ti Batian, nga inaramidna dayta idi Setiembre 13, 1899. Tallopulo pay a tawen ti napalabas sakbay a naipadamag nga adda sabali pay a tao a nakadanon iti pantok. Natay ti kaaduan kadagiti natured a nangpadas a nangdanon iti pantok ti bantay. Idi 1987, nasurok nga 60 ti natay bayat nga umul-ulida.

Adu nga umuuli ti naaddaanen iti nadumaduma a kita ti sakit gapu iti iyuulida iti nangato a disso. Kinapudnona, ti kagudua iti bilang dagiti tattao iti lubong nga addaan iti sakit a kas iti pulmonary edema a rumsua no addada iti nangato a disso ket gapu kano iti iyuuli iti bantay. Kinuna ti libro nga On God’s Mountain​—The Story of Mount Kenya: “Para kadagidiay saan a maaddaan iti daytoy a sakit [a nainaig iti iyuuli iti bantay], ti panagdaliasat ken iyuuli ket mabalin a makabannog latta, ta nasken a magnaka a sibabannayat. Iti sikigam, narangkis a sumagmamano a gasut a metro ti kaunegna. Agsakit ti ulom, marurusokka, agkapuyo dagiti sakam, ken aglua dagiti matam.”

Nupay dagiti pantok ti Mount Kenya ket mabalin a nargaay gapu iti paniempo ken marunrunaw dagiti yelona, nangayed ken naranga latta daytoy nangato a bantay a narigat nga ulien. Ngem ti kinapintasna, nupay narangkis, ti agtultuloy a mangmangted iti naulimek a pammadayaw iti Namarsua iti dayta a ni Jehova a Dios.​—Salmo 148:9, 13.

[Mapa iti panid 16]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Equator

Mount Kenya

[Ladawan iti panid 16]

Maysa kadagiti adu a dan-aw iti bantay

[Ladawan iti panid 17]

Ti tallo kadagiti kangatuan a pantok ti Mount Kenya

 [Ladawan iti panid 18]

Adu nga umuuli manipud iti intero a lubong ti mayat nga umuli kadagiti nangatngato a pantok

[Ladawan iti panid 18]

Adu sadiay ti tumatayab a kas iti daytoy red-chested sunbird

[Ladawan iti panid 18]

Agnanaed dagiti rock hyrax iti kangato a dandani 4,300 a metro

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti nababbaba a bakras ket aduan iti kayo a pakairamanan daytoy a yellowwood

[Picture Credit Line iti panid 16]

Panid 16: Retrato nga Impaay ti Camerapix Ltd.

[Picture Credit Line iti panid 17]

Retrato nga Impaay ti Camerapix Ltd.

[Picture Credit Lines iti panid 18]

Amin a babassit a retrato malaksid iti umuuli: Retrato nga Impaay ti Camerapix Ltd.; makinlikud a retrato: Duncan Willetts, Camerapix