Ti Mirasol​—Napintas ken Naserbi

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Switzerland

MARAGSAKANTAYO kadagiti naraniag ken nainar nga al-aldaw. Awan duadua ngarud a dagiti tattao iti intero a lubong maragsakanda met iti sabong a mangsursurot iti init​—ti mirasol! Ti napintas a sabong ti maymaysa a mirasol iti hardin bang-aranna ti maysa a tao. Ad-adda pay ngarud ti nalawa a tay-ak a napno kadagiti duyaw a sabongda!

Ngem ammom kadi no kasano a limmatak unay dayta makaay-ayo a sabong? Agpayso aya a surotenna ti init? Ken talaga aya a naserbi?

Panagbiahe iti Intero a Lubong

Agtubtubo idin ti mirasol iti Sentral America agingga iti makin-abagatan itan a Canada. Sadiay, dagiti Indian agmulmulada idin kadagiti mirasol. Idi a dagiti managsukisok nga Espaniol intugotda dayta iti ballasiw ti Atlantico idi 1510 K.P., nagbiit a nagwaras dayta iti intero a makinlaud a Europa. Idi damo, naibilang laeng ti mirasol nga arkos dagiti minuyongan ken pribado a hardin. Ngem idi agarup ngalay ti maika-18 a siglo, dagiti bukelna ket naibilangen a naimas a kanen. Dagiti tattao idi inusarda met dagiti bulong ken sabongna a pagaramid iti tsa nga agas ti gurigor.

Idi 1716, adda Ingles a nakagun-od iti lisensia a mangala iti lana ti mirasol a mausar iti industria a panaglaga ken panagkorte. Ngem sa la limmatak ti lana ti mirasol iti dadduma pay a paset ti Europa idi dekada 1800. Agpayso a ti Ruso nga Emperador a ni Peter the Great ket nangitugot  idiay Russia kadagiti bukel ti mirasol a naggapu iti Netherlands idi 1698. Nupay kasta, nangrugi laeng idi dekada 1830 ti panagmula iti mirasol tapno mailako. Sumagmamano a tawen kalpasanna, rinibu a tonelada a lana ti mirasol ti mapatpatauden iti Voronezh a rehion ti Russia. Di nagbayag, nagsaknapen ti panagmula iti mirasol kadagiti kabangibang a Bulgaria, Romania, Hungary, Ukraine, ken iti dati a Yugoslavia.

Ngem kasla di nakappapati nga idi arinunos ti maika-19 a siglo, dagiti imigrante a naggapu iti Russia intugotda manen ti mirasol idiay Amianan nga America. Dagiti immuna a nagindeg iti kontinente saanda nga intultuloy idi ti nagmula kadagiti mirasol a kas iti inaramid dagiti Indian. Itatta, nagadun ti tay-ak a namulaan iti mirasol iti intero a lubong.

Sursurotenna ti Init

Talaga aya a ti mirasol sursurotenna ti init? Wen! Dagiti bulong ken sabongna ti agpadpada a matignay a sumurot iti silnag ti init. Dayta a mula ket agur-urnong iti auxin, maysa a hormone ti mula a mangkontrol iti panagdakkelna. No ad-adu ti auxin iti sikiganna a malingdan iti silnag ti init, agpusipos ti ungkay a sumurot iti lawag. Ngem no naan-anay a nagukraden dagiti sabong, saandan a suroten ti init no di ket kaaduanna, nakasangoda lattan iti daya.

Ti Helianthus annuus, a Latin a nagan ti mirasol, ket nagtaud iti Griego a sasao a kaipapananna ti “init,” ken “sabong” ken iti sao a Latin a “tinawen” ti kaipapananna. Kadawyan a tumayag ti sabong agingga iti agarup dua a metro, ngem dadduma ti mamindua iti dayta ti katayagda. Iti ngatuen ti nasikkil nga ungkayna agraman berde ken nakersang a bulongna, adda dakkel ken nagtimbukel a sabong nga addaan kadagiti nakaduyduyaw a petalo. Adda dagitoy iti aglawlaw ti nangisit a tengngana a buklen dagiti babbabassit a kakasla tubo a sabong. No polinaren dagiti insekto dagitoy babassit a sabong, agbalinda a bukel ti mirasol a mabalin a kanen. Mabalin a 5 agingga iti 50 a sentimetro ti diametro ti tengnga ti maysa a mirasol ket mabalin nga addaan iti 100 agingga iti 8,000 a bukel.

Adu ti kita ti Helianthus, isu a kanayon a mapatpataud dagiti baro a mestiso a kita. Kadawyan a dua laeng a kita ti maimulmula nga agpaay iti agrikultura. Maysa ti Helianthus annuus, a nangnangruna a mausar nga agpataud iti lana ti mirasol. Ti sabali, ti Helianthus tuberosus, a nalatlatak kas ti Jerusalem artichoke, ket maimula gapu kadagiti bagasna nga umarngi iti patatas. Mausar dagitoy a pagpakan kadagiti taraken ken pagaramid iti asukar ken alkohol.

Dagiti Pagimbaganna iti Ekonomia

Kaaduan a mirasol ita ti maimula gapu kadagiti bukelda, a pagtaudan ti nagsayaat a lana ken manteka. Ti manteka ti mirasol ket mausar a pagluto, sarsa ti salad, ken pagaramid iti margarina. Nakasussustansia dagiti bukelna, ta addaan iti 18 agingga iti 22 a porsiento a protina ken dadduma pay a sustansia.

Kaykayat ti adu a tattao a meriendaen ti kalkalaingan ti pannakakirogna ken naasinan a bukel ti mirasol. Ti arina a nagtaud kadagiti bukelna ket maus-usar met a pagaramid iti tinapay. Ti lana ti mirasol ket ramen met ti shampoo, agas ti agmaga a bibig, losion, ken dagiti produkto a para kadagiti maladaga. Maus-usar pay a pagaramid iti lana dagiti makina iti paktoria. Dagiti bukel ti mirasol ket mabalin met nga ipakan kadagiti tumatayab ken babassit nga animal.

Pagay-ayat dagiti uyokan ti tay-ak a namulaan iti mirasol. Ti sangaektaria a namulaan iti mirasol ket mabalin a makaipaay iti 25 agingga iti 50 a kilo a diro. No nalpasen ti panagaapit ti mirasol, adda 43 agingga iti 48 a porsiento a substansia a mabati kadagiti ungkay. Mausar dagitoy a pagaramid iti papel ken dadduma pay a produkto. Dagiti nabati a paset ti mirasol ket mabalin nga ipakan kadagiti taraken wenno mausar a ganagan.

Sigurado a ti mirasol ket maysa a nagpateg a sagut iti sangatauan. Gapu iti kinapintasna, adu nga obra ti arte ti naaramid a kas iti “Sunflower” nga impinta ni Vincent van Gogh. Sadinoman a pakaimulaanna, ti mirasol paraniagenna dagiti pagtaengan ken hardintayo. Malagiptayo ti makaay-ayo a sabongna ken ti adu a pakausaranna no mabasatayo ti imbaga ti salmista: “Adu a banag ti inaramidmo, O Jehova a Diosko, ti mismo a nakaskasdaaw nga ar-aramidmo ken ti pampanunotmo maipaay kadakami . . . Nagbalinda nga ad-adu ngem iti kabaelak nga ibinsabinsa.”​—Salmo 40:5.