Dagiti Nakaskasdaaw a Paradalus iti Baybay

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Fiji

“Aguy-uyasda a sibabannayat iti tukok ti baybay, wenno agar-areb-ebda iti kapitakan nga aduan iti organiko a banag. Addada iti amin a paset ti kosta nga agatab ken agugot agingga iti kaunggan a paset ti taaw. Kunam la no nagbabassitda a pangen dagiti wildebeest iti tukok ti taaw nga agar-arab iti nasustansia a partikulo a kaasping ti nagtinnag a niebe.”​—Philip Lambert, manangaywan iti Royal British Columbia Museum.

NALABIT masdaawka nga adda nagamanga iti kasta unay ta uray la natignay a nagsurat maipapan iti nanumo a balat wenno sea cucumber, a maawagan met iti holothurian. Agasem, daytoy a parsua ket nadeskribir nga “awan ulona ken kasla goma a soriso.” Narikrikut aya ti balat ngem iti ipasimudaag ti langana?

Nagadu ti Maaramidanda

Dagiti balat ket kabagian kano ti limalima wenno starfish ken maratangtang wenno sea urchin. Nupay kasla kataykatay wenno ilad, talaga a naidumada manipud kadagiti agpayso a kataykatay, dagiti awanan balay a bisukol iti baybay. Nasurok a 1,100 a kita ti balat ti nainagananen. Simple ken ordinario ti adu kadagitoy agraman dagiti kita a mabalin a kanen. Dadduma ket nalaka a malasin. Gapu ta adda dagiti nakatud-aw iti kudil ti adu a kita, kasda la pipino nga aduan bittig wenno tukaktukak.

Nagbabassit ti dadduma a balat, idinto ta mabalin a dumakkel agingga iti 5 a metro ti dadduma. Ngem kaaduanna, 10 agingga iti 30 a sentimetro ti kaatiddogda. Mapattapatta a balat ti nasurok a 90 a porsiento iti amin a parsua nga agnanaed iti disso a 8,000 a metro ti kaunegna, isu a dagitoy ti kaaduan a parsua iti dadduma a trensera wenno pannakakanal iti taaw. Nupay iti tukok ti baybay ti pagnanaedan ti kaaduan kadagitoy, manmano ti makalangoy kadagiti kita nga adda iti tukok ti baybay.

Adda dagiti balat iti amin a taaw iti lubong, a kanayon a mangmangan kadagiti organiko a banag. Kas adu a grupo dagiti paradalus, dalusanda ti pitak ken lan-ak iti tukok ti baybay, babaen ti panangalimonda iti adu nga ared-ed ken panangiruarda kadagiti organiko a banag, isu a nakadaldalus ti kadaratan a panawanda. Mabalin nga inggana iti 5,000 a balat ti agnanaed iti maysa nga ektaria a kadilian.

Ti taraon dagiti balat ket buklen ti nagbabassit  nga organismo ken babassit a basura a mayanud wenno adda iti tukok ti baybay. Us-usarenda a pangrikna ken pangkemmeg kadagiti taraonda ti agingga iti 30 a kakasla dutdot a gamat nga addaan iti espesial nga urat iti pungtoda. Tunggal gamat ti arigna para dilpat sakbay nga ituloyna manen ti agsawar.

Dadduma a kita ti balat ti agserbi kas “mangsangaili” nga addaan kadagiti “sangaili.” Dagiti “sangaili” ket adu a kita ti ikan ken dadduma pay nga agnanaed iti bagis ti balat a rummuar no rabii tapno mangan. Karaman kadagitoy ti 27 a kita ti pearlfish, wenno cucumber fish, iti pamilia Carapidae. No madanaganda, mabalin nga agsublida a dagus iti bagis ti balat. Adda dagiti kanito a kanenda kano ti mabagbagi ken bara ti balat. Ngem saan a maan-ano ti balat agsipud ta kabaelanna a patauden manen ti napukaw a tisyuna.

Manangipamuspusan no Agpegpeggad

Maikari dagiti balat a mausig manen no bilang makitam ida inton sumaganad nga agpasiarka iti taaw. Ngem agannadka! No madlawda nga agpegpeggadda, adu ti nasikap a pamay-an dagitoy paradalus iti baybay tapno malibasanda dagiti agkaan kadakuada. Kas pagarigan, dadduma ket agipugso iti adu, atiddog, ken napigket a pannakasinulid a mangsimbalud wenno manglapped kadagiti agkaan kadakuada. Nagbiit a tumangken ti napigket nga ipugsoda, isu nga awan ti maaramidan dagiti pimpiman a tattao a biktima no di kiskisan ti aniaman a muldot a nakaidekketan dayta a pannakasinulid.

 Dadduma a balat ket agpataud iti sabidong a maawagan iti holothurin. Daytoy a substansia ket makapapatay iti adu a kita ti ikan. Nupay makadangran kadagiti mata ken makapagagatel iti kudil, saan a makadangran iti tattao. Nabayagen nga us-usaren dagiti taga isla daytoy a substansia tapno masabidongan, mapapatay, wenno maimayeng ti ikan a sidaenda, ken nasamay dayta a pagpaksiat iti pating. Sigun kadagiti panagsirarak, dagiti sabidong a patauden dagiti balat ket mabalin a pagaramid kadagiti agas ti kanser ken impeksion. Ti nadumaduma a likido a naala iti balat ti us-usaren dagiti mangngagas iti saan a gagangay a wagas. Us-usarenda dagitoy a pagagas iti reuma, pagpataud manen iti nalukneng a tulang, ken pangpababa iti alta presion. Maproseso met dagiti balat tapno mapartuat dagiti matomar a bitamina ken mineral.

Ngem adda pangkigtot ti balat no agpegpeggad kas naisangsangayan a wagas ti panangikaluyana iti bagina. No adda mangsagid iti balat, pagammuan ta guduaenna ti bagina. Literal a magudua ken iruarna ti amin a lalaemna. Gapu ta masdaawka unay iti daytoy makapakellaat nga inaramidna, pampanunotem no ania ti inaramidmo isu a kasta ti nakalkaldaang a nagbanagan daytoy pimpiman a parsua! Ngem dika agdanag. Saanmo a pinatay dayta. Imbes ketdi, nasaksiam ti maysa a naisangsangayan a pamay-anna nga aglibas. Daytoy mannakibagay nga animal ket agpatubo iti baro a grupo ti lalaem iti las-adu ti sumagmamano a lawas!

Adu Pay Laeng ti Mayat iti Dayta

Makalkalap pay laeng dagiti balat agpadpada kadagiti baybay a kalkalainganna ti temperaturada ken iti tropiko. Kinapudnona, dadduma a bumabatok ti mangirisgo iti biag ken paset ti bagida tapno adu ti makalapanda. Ad-adu ti makalapan ti China ken dadduma a paset ti Oriente kas iti mapaspasamak iti sinigsiglon. Tapno mapindang ti balat, masapul a maipaburek daytoy iti naapgad a danum sa maikkat ti lalaemna, mapagbalin a tinapa ken maibilag tapno mailako inton agangay. Kadagitoy nga aldaw, adda metten dagiti magatang nga ilado a balat.

Kayatmo kadi a sidaen ti balat? Nalabit. Ngem nupay maawagan iti cucumber iti Ingles, saan a mabalin nga ilaok iti salad. Apaman a maluto, ti balat ket kasla gelatin ken dandani aragaag. Maus-usar dayta a mangpapalet ken mangpananam kadagiti sopas. Dagiti balat idiay Fiji ket magettaan iti pamay-an a nakairuaman iti isla, isu a naimas, kasla ikan ti ramanna, ken mayat a ngalngalen.

Nupay kasta, saan la a naimas a sidaen dagitoy di madmadlaw ken naulimek nga animal a nagadut’ maaramidanda. Talaga a dakkel ti utangtayo kadagiti balat gapu iti kanayon a panangdalusda iti baybay tapno mataginayon ti nasayaat a kasasaadna. Aniaman ti pangawagmo kadagitoy​—holothurian man wenno balat​—dagitoy nakaskasdaaw a paradalus iti baybay ti siuulimek a mangidayaw iti Daydiay nangparsua kadakuada!​—Salmo 104:24, 25.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 24]

Pamigbigan Kadagiti Balat

▪ Dakkel ti nakaidumaan ti sistema respiratorio ti balat kadagiti ibilangtayo a kadawyan. Ti danum ket sumrek iti bagisna, ken ti oksihena ti maagsep iti pannakadiding ti dua a tubo ti respiratorio. Adda sumagmamano a parsua iti kaunggan ti baybay a mangusar iti intero a rabaw ti bagida a pagurnong iti oksihena. Dadduma ti aganges pay ketdi babaen iti kudil ti sakada.

▪ Kasla pipino ti langa ti adu a balat gapu kadagiti ossicle imbes a kadagiti siitda. No makita babaen kadagiti electron microscope, dagiti naisangsangayan a disenio dagiti ossicle ket makita a kasla pilid, angkla, ken sukog banniit a kakasla lansa a naitudok iti kudilda, isu a kasla lalat amin dayta. Dagitoy komplikado ken nagbabassit a kristal ti calcium carbonate ket addaan kadagiti kalidad a naisangsangayan iti tunggal kita isu a makatulong ngarud iti panangilasin kadagitoy.

▪ Aggunay dagiti balat gapu iti bileg ti danum. Agtignay a sangsangkatunos ti ginasut a kakasla tubo a pannakasakada, a konkontrolen ti addaan balbula a sistema ti ur-urat. No lumawa ken umilet dagitoy a tubo, sumrek ti danum kadagiti pannakasakada tapno maitutop ti iyaatiddog dagitoy ken makagunayda iti kayatda a kapartak.

▪ Ti panagpaadu ket masansan a babaen iti pertilisasion iti ruar ti bagida. Kalpasan dayta, dagiti pertilisado nga itlog siwayawaya nga aglangoy ken agtalinaedda iti tukok ti baybay. Nupay kasta, naisangsangayan ti pamay-an ti dadduma a kita. Literal a bingayenda ti bagida iti agsupadi a direksion. Nakaskasdaaw ta masukatan wenno mapagtuboda ti napukaw a tisyu wenno paset ti bagida. Iti daytoy a pamay-an ti panagpaadu a di agdenna ti di agkasekso, masapul a tumaud manen dagiti tisyu iti tunggal maysa kadagiti naputed a paset.

[Credit Lines]

Manipud ngato agingga iti baba: Impaay ni Bruce Carlson, Georgia Aquarium; impaay ti UC Museum of Paleontology, www.ucmp.berkeley.edu; © Houseman/BIODIDAC; Ocean Sky Diving, Hong Kong

[Ladawan iti panid 23]

Balat a mangipugpugso iti napigket ken mangsalaknib a pannakasinulidna

[Ladawan iti panid 23]

Warty sea cucumber

[Ladawan iti panid 23]

Balat nga adda gamat iti ngiwatna a makatulong iti pannanganna

[Ladawan iti panid 25]

Nagettaan a balat a naluto iti tradisional a pamay-an ti isla

[Picture Credit Line iti panid 22]

http://www.JohnHarveyPhoto.com

[Picture Credit Lines iti panid 23]

Bassit a retrato iti ngato: © David Wrobel/Visuals Unlimited; makinlikud: © Phillip Colla/SeaPics.com; makimbaba a kannigid: © Doug Perrine/SeaPics.com