Panangmatmat iti Lubong

Ti Umdas a Pannaturog Tulongannatayo a Mangrisut Kadagiti Parikut

“Nadlaw ti adu a tattao a no agsapa, nalaklaka a risuten ti parikut a di nasolbar sakbay ti pannaturog. Ngamin iti agpatnag, kas man la ikagkagumaan ti utek a risuten dayta,” kinuna ti The Times ti London. Kinuna dagiti sientista idiay Alemania a naammuandan ti makagapu nga agpayso dayta. Impablaakda dagiti nasirarakanda iti pagiwarnak a Nature. Insuroda iti 66 a boluntario ti dua a pagannurotan a mangrisut iti parikut iti matematika ngem dida imbaga ti maikatlo a pagannurotan a panglakaan tapno maammuan ti husto a sungbat. Dadduma kadagiti boluntario ti napalubosan a maturog, idinto ta naibilin iti dadduma a saanda a maturog iti agpatnag wenno agmalem. “Nakaskasdaaw ti naaramidan ti pannaturog,” impadamag ti The Daily Telegraph ti London, iti panagkomentona iti isu met la a panagadal. Dagidiay naturog “nalaklakada a naammuan ti maikatlo a pagannurotan ngem kadagidiay nagtalinaed a siririing.” Tapno masierto a ti resulta ket saan a gapu ta nainanaan ken nabang-aran ti grupo a napalubosan a naturog, nangaramid dagiti sientista iti maikadua nga eksperimento. Iti agsapa, ti dua a grupo ti naikkan iti maikadua a parikut kalpasan a naturogda wenno iti rabii kalpasan a saanda a naturog iti agmalem. Ita, awanen ti nagdumaan iti naaramidan dagiti grupo. Dayta ti mangipakita a “ti epekto ket saan a gapu ta nainanaan ti utek no di ket gapu ta naurnosna manen ti kasasaadna kabayatan ti pannaturog,” kinuna ti The Times. “No kasta,” kinuna ti managsirarak a ni Dr. Ullrich Wagner, “ti pannaturog ket agserbi kas proseso ti panagsursuro nga agpartuat.”

 Panaggatang ken Dagiti Ubbing

“Iti pakasaritaan ti tao,” dagiti Americano nga ubbing ken agtutubo ita ti “kaputotan nga interesado unay kadagiti etiketa. Kaay-ayoda met ti gumatang ken materialistikoda pay,” kinuna ni Juliet Schor a sosiologo idiay Boston College a nangadal iti panaggatang ken ti epekto dayta kadagiti ubbing. Dagiti sintoma nga interesadoka unay iti panaggatang iramanna ti “nalabes a pannakaseknan iti langa ken kawes, napalalo a panaginteres kadagiti nalatak a tattao ken kinabaknang, pumapaut a panagbuya iti telebision, panaggasto iti ad-adu ken pumapaut a panagusar iti Internet ken panagay-ayam iti video game,” kinuna ti periodiko a Globe and Mail iti Canada. Natakuatan ni Propesor Schor a dagiti ubbing a maseknan unay maipapan kadagiti kayatda a gatangen masansan nga arapaapenda ti bumaknang. “Kumarkaro met ti panangbabalawda iti bagida ken saanda a naragsak no idiligda ti bagida kadagiti mabuybuyada iti telebision ken kadagiti anunsio.” Iti kasumbangirna, dagiti ubbing a saan a materialistiko ket natakuatan a saan unay a maldaang ken madanagan, saanda unay a madukotan, dakdakkel ti panagraemda iti bagida ken nasaysayaat ti relasionda kadagiti dadakkelda, kinuna ti Globe.

Panangipawil iti Bagi nga Agsugal

“Mapattapatta a ti bilang dagiti adikto iti panagsugal idiay Francia ket 300,000 agingga iti 500,000,” kinuna ti Pranses a periodiko iti lawlawasna a Le Figaro. Ngem umad-adu a mannugal ti makaamiris a rumbeng nga isardengdan ti bisioda. Kinuna ti periodiko a 28,000 a tattao idiay Francia ti situtulok a nangpawil iti bagida a makipaset iti legal a panagsugal babaen ti panangkiddawda kadagiti polis a lapdanda ida a sumrek kadagiti pagsusugalan iti di kumurang a lima a tawen. Impadamag ti polisia iti Francia nga iti kada tawen, makaawatda iti 2,000 inggana iti 3,000 kadagitoy a kiddaw ket namin-innem nga immadun ti bilangda iti sangapulo a tawen. Kayat ti adu a napeklan a mannugal a ti pannakaadiktoda ket maibilang “a pudno a parikut iti salun-at ti publiko a kas iti panagsigarilio, panaginum, ken panagdroga,” kinuna ti Le Figaro.

Ti Laya Lapdanna ti Panagrurusok ken Panagsarua no Bigbigat

“Ti laya lapdanna ti panagrurusok ken panagsarua no bigbigat kadagiti damo a bulan ti panagsikog,” kinuna ti periodiko nga Australian. Natakuatan ti panagsirarak ti University of South Australia a gapu iti panangipaunegda iti agarup maysa a gramo a laya iti kada aldaw, dagiti agdadamo nga agsikog manmanodan a marurusok ken agsarua no bigbigat. Iti adu a lugar, ti laya ti gagangay nga agas ti panagrurusok ken panagsarua no bigbigat. Ngem saan pay a pinasingkedan ti siensia ti kinasamayna. Natakuatan iti panagadal a ti laya ket kas iti kinasamay ti inaldaw a panagtomar iti bitamina B₆, ti sabali pay a naireseta nga agas.

Ad-adu ti Matay Gapu iti Panangyalison iti Dara

Natakuatan ti maysa a panagadal a naipablaak iti JAMA (Journal of the American Medical Association) nga ad-adda a matay dagiti pasiente nga addaan iti acute coronary syndrome a gagangay a mayalisonan iti dara no idilig kadagiti di nayalisonan. “Ad-adda a matay ti maysa a tao gapu iti panangyalison iti dara. Dayta ti naammuan kalpasan a nausig ti kinatao ken kasasaad ti pammagi dagiti nayospital gapu iti panagpadarada agraman dagiti naeksamen babaen kadagiti medikal nga instrumento a naiserrek iti bagida,” sigun iti report. Kastoy ti konklusion dagiti doktor a nangidaulo iti panagadal maipapan kadagiti nasirarakanda: “Diyo iruam ti mangyalison iti dara kadagiti pasiente nga addaan iti di umim-imbag a sakit ti puso tapno agtalinaed laeng ti pagarupenyo a kalkalainganna a kaadu ti darada.”

Di Panagtutunos Dagiti Anglicano

Ni Philip Jensen, ti Anglicano a dekano iti Sydney ken maysa kadagiti kalatakan a klero ti Australia, nabiit pay a kinondenarna ti Arsobispo ti Canterbury kas “narelihiosuan a balangkantis a mangal-ala iti sueldona iti sinasaur a wagas,” impadamag ti periodiko a The Age iti Australia. Binabalaw ni Jensen ti lider ti relihionna gapu iti nalukay a panangmatmat daytoy iti isyu a homoseksualidad. Kinuna ti The Age: “Gapu iti homoseksualidad, di agtutunos ti Iglesia Anglicano iti intero a lubong. Adu a grupoda idiay Africa ken Asia ti umik-ikkat iti iglesia. Ngamin, nadamagda nga idiay Canada, kaskasarenda dagiti homoseksual, idinto ta idiay Estados Unidos, nangdutokda iti obispo a bakla.”

Maysa a Bilion nga Ubbing ti Agsagsagaba

Sigun iti United Nations Children’s Fund, nakapangpanglaw ti nasurok a kagudua iti amin nga ubbing iti lubong a nasurok a maysa a bilion ti bilangda, kinuna ti The New York Times. Awan met la ti nagmamaayan ti kaaduan nga irarang-ay a naaramid iti napalabas a 15 a tawen gapu kadagiti gubat, AIDS, ken kinapanglaw. Sipud idi 1990, dagiti gubat​—gerra sibil ti 55 kadagitoy​—ti nangpapatay iti mapattapatta a 3.6 a milion. Ubbing ti dandani kagudua kadagitoy. Iti adu kadagitoy a dangadang, dagiti ubbing ket kinidnap dagiti rebelde, narames, wenno napagsoldado. Nasaknap ti malnutrision; masansan nga awan dagiti doktor wenno nars. Idi 2003, 15 a milionen dagiti ubbing a naulila gapu iti AIDS. Nasurok a dua a milion nga ubbing ti mapagtrabaho iti industria a mangitandudo iti seksual nga aramid tapno panguartaan dagiti amoda. Sigun pay iti damag, nupay $956 a bilion ti tinawen a gasgastosen ti militar, $40 agingga iti $70 a bilion laeng ti magastos a pangsolbar iti kinapanglaw.