Ti Cattle Egret​—Gayyem ti Tao ken Animal

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ESPANIA

AWAN duadua a maysa dayta kadagiti katalnaan a panangkolonia a napasamak. Awan ti nangngeg nga uray maysa a putok ken awan naibukbok nga uray sangatedted a dara. Saan a nagundawayan dagiti katutubo, ken awan ti pagilian a nasamsam ti kinabaknangna. Nupay kasta, dagiti nangraut nagtultuloy a sinakupda ti adu a pagilian.

Napasamak daytoy a panangraut bayat ti maika-20 a siglo. Ngem nagtultuloy daytoy di nadnadlaw a baro a panangparmek agsipud ta billit dagiti nangkolonia. Dagitoy manangipamuspusan a billit nga agnanaed itan iti lima a kontinente, ket napanaganan iti cattle egret, wenno Bubulcus ibis ti nasientipikuan a naganda.

Awan Kaaspingna a Panangkolonia

Iti adu a siglo, iti laeng nabara nga Africa ti pagnanaedan ti cattle egret. Ngem agarup maysa a siglo ti napalabasen, sibaballigi a nagnaedda iti South Africa. Sigun iti dadduma a reperensia, bayat iti dekada 1930, adu a cattle egret ti bimmallasiw iti Atlantico tapno agnaedda iti Abagatan nga America. Idi ngalay ti maika-20 a siglo, simmangpetda iti Florida, ket kalpasan ti sangapulo a tawen, sinakupda ti Canada iti amianan agingga iti Argentina iti abagatan. “No nakadanon ti cattle egret . . . iti Amianan ken Abagatan nga America babaen laeng iti panagtayabna ken iti pananggundawayna iti angin,” insurat ni Roger Tory Peterson idi 1954, “dayta pay laeng a billit iti Europa, Asia, Australia ken Africa ti nagnaed kadagiti kontinente ti America a saan nga insangpet ti tao.”

Ibagbaga itan dagiti mangad-adal kadagiti billit (ornithologist) a talaga a nakaskasdaaw daytoy a naaramidan dagiti egret. Napattapatta a babaen iti pananggundawayna iti nasaknap a kasaor, naballasiw ti maysa nga egret ti taaw a nagbaetan ti Makinlaud nga Africa ken Abagatan nga America iti agarup 40 nga oras. Ket saanda laeng a bimmallasiw iti Taaw Atlantico. Nagpadaya ti dadduma a cattle egret agingga a nakadanonda iti New Zealand. Bayat dayta met la a tiempo, nagbalindan a kadawyan a billit iti kaaduan a paset ti Europa ken Asia. Naglawa ti teritoria a sinakupda manipud iti Iberian Peninsula iti laud agingga iti Japan iti daya.

Agnanaeden ti cattle egret kadagiti pagilian a kalkalainganna ti paniempoda; ngem kadagiti lugar a nalam-ek unay, umakar kadagiti nabarbara a klima kalpasan a makatayaben dagiti sibongna. Agtultuloy pay laeng dagiti nawatiwat ken nakaskasdaaw a panagdaliasatna, ken naynay a mapan kadagiti naiputputong nga isla iti Pacifico ken uray pay iti Antarctica.

Apay a Naballigi ti Panangsakupda

Ti pannakibagay ti billit ken ti pannakikaduana iti tao, nangruna kadagiti agtartaraken iti baka, ti maysa a kangrunaan a makagapu iti iyaadu dagiti cattle egret. Nupay mangan ti kaaduan a cattle egret kadagiti animal iti danum, kaykayatda dagiti insekto. Gagangay a makikadua kadagiti baka, nupay sumurot met kadagiti elepante, kangaroo, traktora, wenno umasideg uray pay kadagiti uram iti kabakiran​—aniaman a mangkibur kadagiti insekto a kanen dagiti egret.

Siempre, makasarak dagiti egret iti bukodda a taraon uray no awan ti tumulong kadakuada, ngem dagiti baka ti mangbuak kadagiti insekto a kanen dagitoy mangnganup a billit. No magmagna  dagiti baka iti pagpastoran, rummuar dagiti lukton, ngilaw, ken abal-abal. Sikbaben dagiti nasiput nga egret, a magna a kaasibay ti baka, dagiti insekto a tumayab iti dalanda. Isu a ti baka tulonganna dagiti egret nga agsapul ken agtiliw iti taraonda​—a mabalin a dua wenno tallo nga insekto iti kada minuto, sigun iti maysa a pattapatta. Kuna dagiti mangad-adal iti billit a gapu iti pannakikaduana iti baka, basbassit iti 30 a porsiento ti pigsa a busbosen dagiti egret ngem umadu iti 50 a porsiento ti bilang ti matiliwna a kanenna.

Ti naballigi a panangsakup dagiti cattle egret iti lubong ket saan laeng a gapu iti kaadda ti naserbi a kaduana nga aganup. Naandur dagiti egret. Narigrigat ti panagtayabda no idilig iti diretso ken napigsa a panagtayab dagiti pato wenno kalapati. Ngem dagiti egret makaballasiwda iti Sahara, ken kas nadakamat itay, tinayabda ti 4,000 a kilometro a nagbaetan ti Makinlaud nga Africa ken Abagatan nga America.

Kadawyan met nga agakar-akar dagiti cattle egret, isu nga ad-adda nga umaduda. Adda pay aya sabali a billit a mangan iti insekto, a mapan iti adayo nga abagatan kas iti langalang nga Antarctica, gapu laeng iti panagusiuso?

Iti ipapanda iti sabali a pagilian, nakasarak dagiti cattle egret iti nasayaat a pagtaenganda iti dandani amin a lugar. Iti tunggal kontinente a nakadanonanda, mabalin a dagiti agtartaraken pinagbalindan a rantso ti nalalawa a daga wenno mapadpadanuman a kataltalonan nga aduan kadagiti insekto. Isu nga immakar dagiti egret ket immaduda.

Dagiti Maitulongda iti Tao ken Animal

Nakadkadlaw dagiti egret gapu iti puraw a kolorda, mannakilangen a kababalinda, ken gapu ta pagay-ayatda ti makikadua kadagiti baka. Dagiti puraw a cattle egret a tumayab nga agsasaruno iti ngatuen dagiti kapatagan saanda laeng a papintasen ti aglawlaw no di ket makatulongda met a mangkontrol iti peste. Adda maysa a pangen ti agarup 40,000 nga egret idiay Tanzania a nakita a mangmangan iti umariwekwek a lukton. Dagiti mannalon ibilangda dagiti egret a naserbi a billit ta intugotda dagitoy kadagiti talonda tapno bumassit dagiti insekto a mangdadael kadagiti mulada. Kabaelan ti tunggal billit a kanen ti nasurok nga 600 a lukton ken kuriat iti maysa nga aldaw.

Dagiti baka ket magunggonaan met iti kaadda ti maysa a pangen dagiti egret. Ngamin, mangan dagitoy iti ngilaw ken dadduma pay nga insekto a naynay a mangriribuk kadagiti baka. Kasla ammo dagiti baka a gagayyemda ida ta maanusanda dagiti natured nga egret a masansan nga aglugan iti bukotda.

Agaaripunoda

Kaay-ayo dagiti cattle egret ti makikadua, agpapaaduda man, agap-aponda, wenno mangmanganda. No agpapaaduda, agumokda iti dakkel a kayo a kadua ti dadduma a kita ti kannaway wenno dagiti tikbabuy. Mabalin a ti panagkakaduada nga agumok ti manglapped kadagiti agkaan, ket matulongan met ti dadduma a kita iti kasta a panagkakaduada nga agumok. Talaga nga okupado ken naarimbangaw ti pangen dagiti agum-umok. Kayat dagiti egret a takawen dagiti ruting kadagiti umok nga adda iti asidegda, isu a masansan nga adda panagsususik. Dadduma nga egret ti agkul-ob kadagiti umokda, idinto ta okupado ti dadduma nga agsawsawar iti sirok ti kayo kadagiti ruting a natnag a mabalinda nga usaren. Dagiti tikbabuy ken kannaway a kasinsinda, a nalaklaka a makita dagiti dadakkel nga umokda, masansan a dida ikankano dagiti panagaapa a mapaspasamak iti aglawlawda.

Bayat nga agpapaaduda, karaman iti makaawis a panagarem ti egret ti panangipasindayaw ti kalakian iti nagpintas a duyaw a dutdotna, panaginat, ken panagtinnuktok. No sumangpet iti umok ti maysa kadagiti nagannak a billit, pasangbayen ti asawana babaen iti “panangkablaaw” a ramanen ti panangipasindayaw kadagiti lawina. Nalaka a madlaw dagitoy a pabuya, ta nakaam-amo dagitoy a billit kadagiti tattao.

Agpaspasiarka man idiay Africa, wenno lumablabas iti pagilian nga aduan iti baka iti Amianan nga America, wenno addaka iti kataltalonan iti Daya, mabalin a masaripatpatam dagitoy nagpipintas a billit. Mabalin a magmagnada iti sakaanan dagiti elepante, situtured nga aglugan iti bukot ti kapon a baka, wenno tumaytayab nga agapon bayat a lumlumnek ti init. Sadinoman ti pakakitaam kadakuada, sigurado a dagitoy ti mangpapintas iti away, bayat nga agbalinda met a naserbi iti tao ken animal. Sigurado ti nakaskasdaaw a panangsakupda ti maysa kadagiti katalnaan pay laeng a naammuan iti lubong.

[Dagiti Ladawan iti panid 14, 15]

 Sinakup dagiti cattle egret ti lima a kontinente, ket agpadpada a naamoda kadagiti elepante ken baka

Guyana

Australia

Kenya

Estados Unidos

Espania

[Credit Line]

© Joe McDonald