Panagbartek ken Salun-at

“Santé!” “Salute!” “Za vashe zdorovye!” “Chuc suc khoe!” Addaka man idiay Francia, Italia, Russia, wenno Vietnam, mangngegmo dagitoy met la a sasao sakbay nga agiinum ti aggagayyem: “Nasalun-atkayo koma!” Ngem, nakaskasdaaw ta minilion iti intero a lubong ti matay gapu iti panagin-inumda.

TI PANAGBARTEK ket maysa a narikut a parikut a pakairamanan ti napeggad a panaginum, makadangran a panaginum, ken pannakaadikto iti arak. Depinaren ti World Health Organization, ti napeggad a panaginum, kas “kanayon a panaginum ti arak a mangdangran” iti bagi, isip, wenno kagimongan. Dayta ti pakairamanan ti panaginum iti nalablabes ngem iti inrekomendar dagiti doktor wenno impaulog ti linteg. Ti makadangran a panaginum a makuna met a nalabes a  panaginum iti arak, ramanenna ti panaginum a pakaigapuanen iti sakit ti bagi ken isip ngem saan pay nga agtungpal iti pannakaadikto. Naadikto ti maysa a tao no “di makateppel a di uminum.” Ti tao nga adikto iti arak tarigagayanna ti arak, itultuloyna ti uminum nupay adu ti parikutna a maigapu iti arak, ken kasla agsakit no di makainum iti arak.

Aniaman ti edadmo, seksom, wenno nasionalidadmo, agpeggadka latta no makadangran ti panagin-inummo. Ania aya ti aramiden ti arak iti bagim? Ania dagiti pagpeggadan iti salun-at ti nalabes a panaginum iti salun-at? Ken ania ti pangkaaduan a maibilang a natalged a kaadu ti inumen nga arak?

Makadangran iti Isip

Ti ethanol ti kemikal a kombinasion nga adda iti kaaduan a nasanger nga inumen. Dayta ti aglalaok a substansia a makasabidong iti utek, duri, ken amin nga uratmo. Kinapudnona, ti nabartek ket agsagsagaba iti maysa a kita ti pannakasabidong. Mangpukaw iti puot ken makapapatay ti panangipauneg iti adu nga ethanol. Kas pagarigan, kadagiti estudiante iti Japan, ti kaugalian nga ikkinomi, wenno panangitangguap (panangitangad nga uminum iti arak), ti pakaigapuan iti ipapatay iti kada tawen. Kabaelan ti bagi a pagbalinen ti ethanol a di makadangran a substansia, ngem saanna a maaramid a dagus dayta. No naparpartak ti panaginum iti arak ngem iti kapartak ti panangkontrol ti bagi iti dayta, maurnong ti ethanol iti bagi ket mangrugin a madlaw ti panangdadaelna iti panagandar ti utek. Kasano?

Ti panagsao, panagkita, ti panagtutunos dagiti paset ti bagi, panagpanunot, ken kababalin nainaigda amin iti agsasaruno a nakarikrikut a kemikal a panagandar dagiti neuron ti utek, wenno dagiti kangrunaan a selula. Mabalbaliwan dagita a panagandar no adda ethanol iti bagi. Mabalin a lapdan wenno pasayaatenna ti panagandar ti dadduma a neurotransmitter wenno dagiti kemikal a mangyallatiw iti impormasion iti nadumaduma a neuron. Mabaliwan ngarud ti pannakayallatiw ti impormasion  iti utek, isu a saan a normal ti panagandar ti utek. Isu a no nalabes ti inumen ti maysa a tao, agbeddal, kumapuy ti panagkitana, kumapsut nga aggunay, ken kumapuy ti panagteppelna​—nga amin dagitoy ket gagangay a pakailasinan ti pannakabartek.

No kanayonen nga uminum ti maysa a tao, makibagayen ti kemistria ti utekna tapno masumra ti panangsabidong ti ethanol ket mataginayon ti normal a panagandar dagiti urat. Agtungpal daytoy iti pannakairuam, agsipud ta ti kasta met la a kaadu ti mainum nga arak basbassiten ti epektona ngem iti dati. Mangrugin ti pannakaadikto no nairuamen ti utek a makibagay iti arak ket saanen a normal ti panagandarna no saan a nakainum. Tarigagayan ti bagi ti arak tapno mataginayonna ti kinabalanse dagiti kemikal. No di uminum ti maysa a tao iti arak, naan-anay a di nasayaat ti panagandar ti kemistria ti utekna ket mariknana dagiti epekto ti panangisardengna iti bisiona, kas iti panagdanag, panagpigerger, wenno maawanan pay ketdi iti puot.

Malaksid iti panangbalbaliwna iti kemistria ti utek, ti nalabes a panaginum ket mabalin met a mangpabassit, mangpakapuy, ken mangdadael kadagiti selula, isu a mabaliwan ti mismo a pakabuklan ti utek. Nupay posible a maimbagan no saanen nga uminum, dadduma kadagitoy a pannakadadael ti kasla saanen a maimbagan, isu nga ad-adda pay a kumapuy ti memoria ken nabumbuntogen nga agandar. Ti pannakadadael ti utek ket saan laeng a resulta ti nabayagen a panagin-inum. Ipakita dagiti panagsukisok a makadangran ti uray apagbiit a nalabes a panaginum.

Sakit ti Dalem ken Kanser

Nakapatpateg ti maaramidan ti dalem iti pannakarunaw ti taraon, pananglaban iti impeksion, nasayaat a panagtaray ti dara kadagiti urat, ken pannakaikkat dagiti makasabidong a substansia iti bagi, agraman ti arak. Tallo ti kakaro ti panangdadael ti arak iti dalem no nabayagen nga umin-inumka. Umuna, no masinasinan ti ethanol, bumannayat ti pannakarunaw dagiti taba, isu a maurnongda iti dalem. Maawagan daytoy iti steatohepatitis, wenno dalem a nabalkut iti taba. Inton agangay, lumtegen iti nakaro ti dalem, wenno mangrugin ti hepatitis. Nupay ti arak ti direkta a pagtaudan ti hepatitis, agparang met a pakapuyenna ti resistansia ti bagi kadagiti virus iti  hepatitis B ken C. * No di malapdan dagiti pakaigapuan ti lumteg a dalem, bumtak ken matay dagiti selula. Ti mangpakaro pay iti daytoy a pannakadadael ket ti arak ti kasla pakaigapuan ti tignayen dagiti gene a pannakadadael dagiti selula a naawagan iti apoptosis.

Ti kakaruanna ket cirrhosis. Ti agtultuloy a panagebbal ti dalem ken pannakadadael dagiti selula ti pakaigapuan ti din maagasan a pannakadangran. Inton agangay, rutongrutonganen, imbes a nalukneng a kasla espongha. Kalpasanna, saanen a nasayaat ti panagtaray ti dara kadagiti urat gapu kadagiti nadadael a tisyu, isu nga agpalia ti dalem ken matay ti tao.

Adda pay sabali a di madmadlaw a dakes nga epekto ti arak iti dalem​—saan unayen a makasalaknib ti dalem kadagiti substansia a mangpataud iti kanser. Malaksid a nabibiit a pagkanserenna ti dalem, ti arak ti ad-adda pay a mangpakanser iti ngiwat, dawatdawat, karabukob, ken esophagus. Maysa pay, gapu iti arak, nalaklaka a sumlep dagiti makapakanser a substansia ti tabako iti pannakaap-ap ti ngiwat, isu a nakarkaro ti panagpeggad dagiti mannigarilio. Ad-adda nga agkanser ti suso dagiti babbai nga inaldaw nga uminum iti arak. Sigun iti maysa a panagadal, 69 a porsiento kadagiti babbai nga uminum iti mamitlo wenno ad-adu pay iti maysa nga aldaw ti ad-adda nga agkanser iti suso ngem kadagiti saan nga uminum.

Dagiti Nasabidongan a Maladaga

Ti epektona iti sikog ti nangnangruna a nakalkaldaang nga epekto ti nalabes a panaginum. “Dakdakes pay ti arak iti dumakdakkel a sikog ngem iti panagdroga,” impadamag ti International Herald Tribune. No uminum ti masikog, makainum met ti dumakdakkel a sikogna, isu a ti makasabidong nga epekto ti arak ket nangnangruna a makadangran iti daytoy a tiempo ti panagdakkel ti sikog. Ti arak ket makapataud iti din maimbagan a pannakadadael ti utek ken duri. Saan a nasayaat ti itatanor dagiti neuron. Matay dagiti selula. Dadduma a selula ti mabalin a mapan iti di umiso a lugar.

Kas resultana, tumaud ti fetal alcohol syndrome (FAS) nga isu ti kangrunaan a pakaigapuan ti pannakatiltil ti isip kadagiti kappasngay. Dagiti rigat a sagabaen dagiti ubbing nga addaan iti FAS ket pakairamanan ti kinakapuy ti isipda, marigatanda nga agsao, nabuntog ti itatanorda, adda depekto ti kababalinda, nabannayatda a dumakkel, naalikuteg, ken adda depekto ti panagdengngeg ken panagkitada. Naipasngay met nga adda depekto ti rupa ti adu a maladaga nga addaan iti FAS.

 Mainayon pay, dagiti annak ti inna nga imminum uray saggabassit laeng bayat a masikog, mabalin a maaddaanda kadagiti sumagmamano a permanente nga an-annayen, agraman diperensia iti kababalin ken nakapuyda nga agsursuro. Kastoy ti kinuna ni Propesor Ann Streissguth, a kameng ti grupo dagiti mamalbalakad kadagiti masikog maipapan iti arak ken droga idiay University of Washington: “Uray no saanka a mangnginum, madangram ti anakmo no uminumka bayat a masikogka.” Kuna ti report ti French National Institute of Health and Medical Research, Alcool​—Effets sur la santé: “Makadangran unay ti uminum iti arak bayat ti intero a panagsikog, ket awan ti uray sangkabassit laeng nga inumem nga arak a napaneknekan a di makadangran.” Ti ngarud kasayaatan nga aramiden dagiti masikog wenno agpangpanggep nga agsikog ket dida uminum iti aniaman nga arak bayat a masikogda. *

Natalged a Panaginum

Saan pay a kompleto ti listaan dagiti peggad a nadakamaten. Iti maysa nga artikulo iti magasin a Nature idi 2004, naipatuldo nga “uray ti sangkabassit nga arak pakaruenna ti pannakadangran ken dakdakkel ti posibilidad a makapataudka iti agarup 60 a kita ti sakit.” Gapuna, ania ti makuna a natalged a panaginum? Iti intero a lubong itatta, tagtagiragsaken ti adu a tattao ti sagpaminsan a panaginum. Ti kalkalainganna a panaginum ti kasayaatan tapno nasalun-atka. Ngem ania ti makuna a kalkalainganna? Ibaga ti kaaduan a tattao a kalkalainganna ti panaginumda. Nalabit kunaenda nga awan ti problema no la ket ta saanda a mabartek wenno maadikto iti arak. Nupay kasta, maibilang a napeggad ti panaginum ti 1 iti kada 4 a lallaki idiay Europa.

Ti nadumaduma a grupo kunaenda a kalkalainganna ti panaginum iti 20 a gramo a puro nga alkohol iti inaldaw, wenno dua a kalkalainganna a tagay para kadagiti lallaki ken 10 a gramo, wenno sangatagay para kadagiti babbai. Dagiti doktor iti Francia ken Britania isingasingda “dagiti nainkalintegan a limitasion” a tallo a tagay iti inaldaw para kadagiti lallaki ken dua para kadagiti babbai. Irekomendar pay ti National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism ti Estados Unidos a “sangatagay laeng nga arak iti kada aldaw ti inumen dagiti agtawen iti 65 ken natataengan pay.” * Nupay kasta, nagduduma ti epekto ti arak iti amin. No dadduma, uray ti sangkabassit ket mabalin nga aglablabesen. Kas pagarigan, “ti kalkalainganna nga arak mabalin a makadangran kadagiti tattao nga addaan iti mood disorder wenno agbaliwbaliw a rikna,” kuna ti 10th Special Report to the U.S. Congress on Alcohol and Health. Masapul met nga usigen ti edad, medikal a rekord, ken pammagi.​—Kitaem ti kahon a “Pananglimitar iti Risgo.”

Ania a tulong ti magun-odan dagidiay aglablabes nga uminum iti arak? Sungbatan ti sumaganad nga artikulo daytoy a saludsod.

[Footnotes]

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 5]

UMINUMKA AYA SAKBAY NGA AGMANEHOKA?

Dandani kas iti kinabayagen ti kaadda dagiti lugan ti kabayagen dagiti paglintegan maipapan iti panagmaneho ti maysa a tao no nakainum. Ti Denmark ti kaunaan a pagilian a nangipaulog iti kasta a linteg idi 1903.

No imminumka nga awan pay kinnanmo, agarup kagudua nga oras kalpasan a nakainumka a sumamay ti ingel ti arak iti daram. Maisupadi iti pagarup ti kaaduan a tattao, saan a makatulong ti panagkape, pananglang-ab iti presko nga angin, ken panagehersisio tapno maunawanka. Kumapuy laeng ti epekto ti arak iti bagim no mapalabasen ti sumagmamano nga oras. Dimo met liplipatan a no uminumka iti sangatagay nga arak, serbesa, wenno naingel nga inumen, agpapada ti linaonda nga alkohol. *

Madadael ti abilidadmo nga agmaneho uray no bassit la nga alkohol ti ininummo. Apektaran ti alkohol ti panagkitam. Kasla babbabassit dagiti mamakdaar a karatula iti kalsada. Saanmo unay a madlaw ti adda iti sikigam ken marigatanka a manganag ken mangkita iti kaadayo wenno kaasideg dagiti bambanag. Saan a dagus nga agandar ti utekmo kadagiti impormasion a maawatna, ken saan unay nga agtunos ti isipmo ken ti dadduma pay a paset ti bagim.

No maaksidenteka kalpasan nga imminumka, mabalin a nakarkaro ti pannakadunormo ngem no saanka a nakainum. Basbassit met ti gundawaymo a makalasat gapu iti epekto ti alkohol iti pusom ken sirkulasion ti daram. “Isu a maisupadi iti kaaduan a kapanunotan, dagiti nakainum nga agmaneho ti kaaduan a matay kadagiti mainaig iti arak nga ipapatay,” kuna ti report ti French National Institute of Health and Medical Research. Gapu kadagiti peggad, adtoy dagiti isingasing ti report:

▪ Dika uminum saka agmaneho.

▪ Dika makilugan iti nakainum a drayber.

▪ Dimo palubosan ti gagayyem wenno nagannak kenka nga agmaneho no nakainumda.

[Footnote]

[Dagiti Ladawan]

Dagitoy nga inumen agarup agpapada ti linaonda nga alkohol

Sangabote a kalkalainganna ti kadakkelna a serbesa (330 ml nga addaan iti 5% nga alkohol)

Sangatagay a naingel nga inumen (whiskey, gin, vodka) (40 ml nga addaan iti 40% nga alkohol)

Sangatagay nga arak (140 ml nga addaan iti 12% nga alkohol)

Sangatagay a nasanger nga arak (70 ml nga addaan iti 25% nga alkohol)

[Kahon iti panid 6]

PANNAKAADIKTO ITI ARAK​—GAPU AYA KADAGITI GENE?

Iti panangikagumaan dagiti sientista nga agsapul iti pangagas iti kinamangnginum, pinagreggetanda a tarusan ti pakainaigan dagiti gene iti panangrugi ken ikakarona. Sipud idi, natakuatanen dagiti sientista ti sumagmamano a gene a kasla makaimpluensia iti epekto ti arak iti maysa a tao. Nupay kasta, saan laeng a dagiti gene ti pakaigapuan ti kinamangnginum. Uray no agpayso nga adda dadduma a tattao a nakatawid, mabalinda a lapdan ti pannakaadiktoda. Makaimpluensia met dagiti bambanag iti aglawlaw. Ti di umiso a panangpadakkel ti nagannak, nalabes a panaginum iti pagtaengan wenno dagiti kapatadan, panagaapa, pannakaburibor ti isip, panagleddaang, kinaagresibo, panagsapul iti kellaat ken napalaus a ragsak, di unay pannakabartek iti arak, wenno pannakaadikto iti dadduma pay a substansia dagiti naibaga a pakaigapuanna. Dagitoy ken dadduma pay a banag dagiti pangrugian ti pannakaadikto iti arak.

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

FRANCIA:

Pattapattaen dagiti panagadal nga agarup lima a riwriw ti nalabes ti panagin-inumda iti arak, ken nagbaetan ti dua ken tallo a riwriw ti adikto iti arak

NIGERIA:

Sigun iti periodiko iti Lagos a Daily Champion, “alkoholiko ti nasurok a 15 a riwriw a taga-Nigeria”​—dandani 12 a porsiento dayta iti populasion

PORTUGAL:

Daytoy a pagilian ti maysa kadagiti kaaduan iti makonsumo a puro nga alkohol iti tunggal tao. Ti Público a pagiwarnak iti Lisbon impadamagna a 10 a porsiento iti populasion ti agsagsagaba “kadagiti nakaro a sakit a maigapu iti arak”

ESTADOS UNIDOS:

Sigun iti 10th Special Report to the U.S. Congress on Alcohol and Health, “agarup 14 a riwriw nga Americano​—7.4 a porsiento iti populasion​—ti maibilang a nalabes ti panaginumda iti arak wenno alkoholiko”

[Kahon iti panid 8]

PANANGLIMITAR ITI RISGO

Dagiti limitasion a naibaga ditoy tapno basbassit ti risgo ket impablaak ti Department of Mental Health and Substance Dependence iti World Health Organization. Ti basbassit a risgo dina kaipapanan a saanen a napeggad. Agduduma ti epekto ti arak iti kada tao.

▪ Di nasursurok ngem dua a tagay iti maysa nga aldaw *

▪ Iti di kumurang a dua nga aldaw iti makalawas, dika uminum.

Kadagiti sumaganad a kasasaad, mabalin a nalabesen ti uray sangatagay wenno dua laeng a tagay:

▪ No agmanmaneho wenno agpapaandarka iti makinaria

▪ No masikog wenno agpaspasusoka

▪ No agtomtomarka iti agas

▪ No adda an-annayem

▪ No dimo makontrol ti panaginummo

[Footnote]

[Credit Line]

Reperensia: Brief Intervention for Hazardous and Harmful Drinking

[Kahon/Ladawan iti panid 9]

ARAK​—PAGIMBAGAN TI PUSO?

Mamati dagiti sientista a dagiti kemikal iti nalabaga nga arak (dagiti polyphenol) malapdanda ti maysa a kemikal a pakaigapuan ti iyiilet dagiti urat.

Kasta met a kaaduanna, ti arak ket nainaig iti iyaadu ti naimbag a kolesterol. Pabassitenna met dagiti substansia a mamagbalay iti dara.

Aniaman a pagimbagan ti arak ket kasla maigapu iti iyiinum iti sangkabassit iti tunggal aldaw ti lawas imbes nga iti mamimpinsan nga iyiinum iti maysa a rabii. Ti ad-adu ngem dua a tagay iti maysa nga aldaw pangatuenna ti presion ti dara, ken ti nalabes a panaginum pakaruenna ti pannakaistrok ken padakkelenna ti puso agraman ti saan a regular a panagpitik dayta. No uminumka iti aglablabes, awan ti mamaay dagiti pagimbagan ti arak iti puso ken ur-urat. Uray nasayaat ti maysa a banag, makadangran no aglablabes.

[Diagram/Ladawan iti panid 7]

NO KASANO A MADANGRANNAKA TI ARAK

Utek

Matay dagiti selula, agbalin a mananglilipat, rumsua ti depression, agresibo a kababalin

Depekto ti panagkita, panagsao, ken panagandar dagiti paset ti bagi

Kanser iti karabukob, ngiwat, suso, dalem

Puso

Kumapuy ti masel, mabalin nga agsakit ti puso

Dalem

Nabalkut iti taba, dumakkel, kalpasanna agrurutong (cirrhosis)

Dadduma pay a risgo

Kumapuy ti resistensia, ulser, lumteg ti ballaibi

Dagiti masikog

Agpeggad nga abnormal wenno matiltil dagiti maipasngayda

[Ladawan iti panid 8]

“Dakdakes pay ti arak para iti dumakdakkel a sikog ngem iti panagdroga”