No Kasano a Magunggonaanka iti Pagiwarnak

“Maag daydiay di pulos agbasa iti pagiwarnak; ngem nakarkaro ti kinamaag daydiay mamati iti nabasana gapu laeng ta adda iti pagiwarnak.”​—August von Schlözer, Aleman a historiador ken periodista idi arinunos ti maika-18 a siglo.

ITI maysa a surbey, napagsaludsodan ti rinibu a tattao idiay Britania ken Francia no kasano kadakkel ti panagtalekda iti tunggal maysa kadagiti 13 nga institusion. Ti pagiwarnak ti kaudian, kalpasan ti politika ken dagiti dadakkel a negosio. Idiay Estados Unidos, kaaduan nga agbasbasa ti mangibaga a patienda latta ti basbasaenda a pagiwarnak. Ngem ipakita dagiti surbey ti Pew Research Center a bimmaba ti porsiento dagiti mamati.

Masansan a nainkalintegan ti panagduadua, nangruna no ti naibaga ket mainaig iti pagimbagan ti pagilian a nakaimalditan ti pagiwarnak. Ania ngarud ti mapasamaken? Masansan a mabaybay-an ti kinapudno. Kas kinuna ti Ingles a ni Arthur Ponsonby a nalatak ken mararaem a politiko idi maika-20 a siglo: “No maideklara ti gubat, ti Kinapudno ti umuna a madadael.”

Uray pay no saan a naideklara ti gubat, nainsiriban nga usigen ti damag buyogen ti naimbag a panagduadua. “Asinoman nga awanan kapadasan maaddaan pammati iti tunggal sao,” kinuna ti maysa a proverbio ti Biblia, “ngem daydiay nasaldet utobenna dagiti addangna.” (Proverbio 14:15) No umiso ti panagannadmo, kaaduanna mapennek ti pagiwarnak ti damag a kayatmo a maammuan.

Ti Kinapateg ti Damdamag

Napateg ti warnakan itatta agsipud ta mapakaammuantayo kadagiti mapaspasamak iti lubong. Ket nasken dayta. Apay? Agsipud ta adu kadagiti mapaspasamak itatta ti impadto ni Jesu-Kristo, ti katan-okan a mammadto. Idi napagsaludsodan maipapan iti daytoy a sistema ti bambanag, imbagana a dagiti gubat, iyaadu ti kinakillo, kinakirang ti taraon, angol, ginggined, ken dadduma  pay a mainaig a paspasamak dagiti pagilasinan ti panawen ti panungpalan.​—Mateo 24:3-14; Lucas 21:7-11.

Kuna pay ti Biblia: “Kadagiti maudi nga aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” Innayon pay daytoy a padto a bayat dagitoy “maudi nga aldaw,” dagiti tattao “managayatdanto iti bagbagida, managayat iti kuarta,” ken “nasukir kadagiti nagannak.” Dagitoy ‘awananda iti nainkasigudan a panagayat’ ken “awanan panagteppel, narungsot, awanan panagayat iti kinaimbag, mangliliput, natangken ti uloda, natangsit gapu iti panagpannakkel, managayat iti ragragsak imbes a managayat iti Dios.”​—2 Timoteo 3:1-5.

Awan duadua a makitam a matungtungpal daytoy a padto ti Biblia iti lugarmo. Ket ti mapaspasamak iti intero a lubong​—kas naipadamag kadagiti pagiwarnak​—patalgedanna laeng ti kinaagpayso dagiti padto ti Biblia. Kayatna kadi a sawen daytoy a patientayo ti amin a mabasatayo iti pagiwarnak? Saan, uray pay dagidiay agnegnegosio iti pagiwarnak ibagada a masapul nga agannadtayo.

Panunotem Dagiti Karit

Agbiddut ti amin, uray pay dagiti mapagpiaran unay ken nalaing a propesional. “Iti tallo a tawen a panagtrabahok kas awanan amo a parasukimat iti kinaagpayso dagiti naisurat,” insurat ni Ariel Hart iti Columbia Journalism Review, “awan pay a pulos ti nasukimatko a sinurat nga awanan biddut, uray iti lima a panid ti kaatiddogna wenno dua laeng a parapo.” Dinakamatna dagiti pagarigan kas iti “saan a husto a naibaga a tawen; daanen ti impormasion; di umiso nga ispeling; di umiso nga impormasion nga impadamag dagiti nakadamag iti dayta.”

Dagiti periodista masapul a sarangtenda dagiti di mapagtalkan a gubuayan ti damdamag. No maminsan, maipaay dagiti palso nga impormasion iti warnakan. Idi 1999, adda pilio a nangipadamag maipapan iti “maysa a parke a pagay-ayaman a kasla sementerio ti langana.” Pinagparang ti manangallilaw a kasla agpaypayso dayta babaen iti makaallukoy a parparbo a Web site ti kompania a mangaramid iti dayta. Nangusar met iti maysa a linia ti telepono a mabalin nga awagan dagiti agdamag, sa usarenna a manglimo a kas pannakangiwat ti kompania. Ti ahensia ti damdamag nga Associated Press saanna a nadlaw a parbo dayta a damag. Nagbanaganna adu nga inaldaw a pagiwarnak idiay Estados Unidos ti nangipablaak iti dayta a damag. Ti makagapu nga agkurri dagiti parbo a damag ket “masapul a mapagbalin a makaallukoy  ti estoria a mapakuyogan ti nagpipintas a ladawan a mabalin a karkarna ngem nakappapati.”

Uray dagiti napudno a periodista saanda a kanayon a magun-odan ti umiso a damag. “Kadawyanen a sipapartak nga agtrabaho dagiti periodista,” inlawlawag ti mannurat ti damdamag iti Poland. “Agkikinnompetensia dagiti pagiwarnak. Kayat ti tunggal maysa nga isu ti umuna a mangipadamag. Gapu iti dayta, nupay kayat ti adu kadakami ti makaisurat iti nasukimat a naimbag nga artikulo, dimi maaramid dayta.”

Pannakapilit a Makitunos

Ti Freedom of the Press 2003​—A Global Survey of Media Independence imbilangna ti 115 kadagiti 193 a pagilian a kas saan a siwayawaya wenno limitado ti wayawayada. Nupay kasta, ti nasikap a panangkontrol iti damag ket mabalin a mapasamak uray kadagiti pagilian nga addaan iti wayawaya nga agiwarnak.

No maminsan, saan a maited dagiti napateg nga impormasion iti dadduma a periodista, idinto ta ti dadduma a maibilang a makitunos ti kapanunotanda ti mapatgan nga eksklusibo a manginterbiu kadagiti politiko ken maawis a kumuyog kadagiti biaheda. Ti mabirokan dagiti para anunsio mabalin nga adda met epektona iti panangipadamag. Kastoy ti imbaga ti maysa a taga-Poland a periodista: “Mabalin a mamutbuteng ti para anunsio a babawyendan ti pannakaipablaak dagiti anunsio a makapastrek iti dakkel no adda aniaman a di nasayaat nga ipablaak ti editor maipapan iti para anunsio.” Ket namakdaar ti maysa nga editor iti Hapones a pagiwarnak, “Laglagipenyo a nagrigat ti agsurat iti napudno a padamag.”

‘No kasta,’ mabalin nga imtuodem, ‘no sarangten dagiti propesional a periodista dagita a problema tapno makaisuratda kadagiti makapainteres a damag, kasano a maammuan ti agbasbasa no ania ti patienna?’

Nasken ti Balanse a Panangmatmat

Nalawag ngarud a nasken ti pannakaawat. “Saan aya a ti met laeng lapayag subokenna ti sasao?” inyimtuod ni patriarka a Job. (Job 12:11) Masapul nga amirisen a naimbag ti agbasbasa no agpayso met laeng ti naisurat. Nainsiriban a suboken ken pilienna no ania ti pudno. Kinomendaran ti maysa nga adalan ni Jesu-Kristo  idi umuna a siglo dagidiay dimngeg ken apostol Pablo ngem sinukimatda dagiti gubuayan ti ibagbaga ni Pablo tapno masiertoda no husto met laeng ti insurona.​—Aramid 17:11; 1 Tesalonica 5:21.

Umasping iti dayta, ti agbasbasa iti pagiwarnak mabalin nga imtuodenna iti bagina dagiti saludsod a kas iti: Ania ti kabibiag ti nagsurat? Ania dagiti idumdumana? Ibagbaga kadi ti damag dagiti agpaypayso a napasamak a mabalin a sukimaten ti sabsabali? Siasino dagiti aginteres a mangtiritir iti kinapudno? Mabalin a nainsiriban a sukimaten ti agbasbasa ti nadumaduma a gubuayan tapno maammuanna ti kinapudno. Mabalin met nga isarsaritana ti nabasana iti sabsabali. “Daydiay makipagna kadagiti masirib a tattao agbalinto a masirib,” kinuna ti maysa a proverbio ti Biblia.​—Proverbio 13:20.

Saanka met nga agbalin a perpeksionista. Kas nakitatayon, addada nadumaduma a manglapped kadagiti pagiwarnak tapno agbalinda a naan-anay a napudno. Ngem makatulongda kenka tapno maammuam dagiti mapaspasamak iti lubong. Napateg nga ammuem dagiti baro nga impormasion, ta indagadag ni Jesus idi sarsaritaenna maipapan iti tiempo a pagbibiagantayo, “Agtultuloykayo a siririing.” (Marcos 13:33) Matulongannaka ti pagiwarnak a mangaramid iti kasta, nupay masapul nga anusam dagiti limitasionna.

[Kahon/Ladawan iti panid 10]

NO MANGPADAKES TI WARNAKAN

Ti di umiso a padamag ket masansan a maigapu iti apurado a panangipadamag wenno palso nga impormasion. Kaskasdi, dagiti kasta nga awanan dakes a panggep nga estoria ket nagbiit a mangiwaras kadagiti makadangran a kinaulbod. Ngem no dadduma, adda dagiti mangigagara a mangisaknap iti kinaulbod maipapan iti tattao ti dadduma a puli wenno relihion a kas iti napasamak idiay Alemania idi inturayan dagiti Nazi.

Amirisem ti epekto ti nabiit pay a nakadkadlaw a panangdadael iti reputasion [dagiti Saksi ni Jehova] bayat a mabisbista ti maysa a kaso maipapan kadagiti kalintegan ti tao idiay Moscow, Russia. “Idi adda tallo a babbalasitang a nagpakamatay idiay Moscow,” impadamag ti pagiwarnak a The Globe and Mail iti Toronto, Canada, “dagus nga imbaga ti media iti Russia a dagitoy ket panatiko a pasurot dagiti Saksi ni Jehova.”

Nagparang dagita a damag idi Pebrero 9, 1999, ti aldaw a pannakaituloy ti bista a nairanta a mangiparit kadagiti Saksi ni Jehova iti siudad ti Moscow. Kastoy ti impadamag ni Geoffrey York iti The Globe and Mail Moscow Bureau: “Idi agangay, inamin dagiti polis a dagita a babbalasitang ket saan a miembro dayta a relihioso a sekta. Ngem rinugianen ti maysa nga estasion ti telebision idiay Moscow ti baro a panangpadakes iti daytoy a sekta. Ibagbagana a nakikumplot dagiti Saksi ni Jehova ken Adolf Hitler iti Alemania nga inturayan idi dagiti Nazi​—nupay adu ti historikal nga ebidensia a rinibu kadagiti miembroda ti napapatay iti kampo dagiti Nazi.”

Nagbanaganna, dagiti nakadamag kadagitoy palso nga impormasion ken nalabit dagiti mabutbuteng a tattao pagarupenda a dagiti Saksi ni Jehova ti mabalin a kulto dagiti agpakpakamatay wenno grupo a nakikumplot idi kadagiti Nazi!

[Ladawan iti panid 7]

Adu kadagiti impadto ni Jesu-Kristo ti makitkitatayo ita a maipadpadamag kadagiti pagiwarnak

[Dagiti Ladawan iti panid 8]

Ti damdamag kadagiti pagiwarnak patalgedanda dagiti padto ti Biblia

[Credit Line]

FAO photo/B. Imevbore

[Ladawan iti panid 8, 9]

Nakomendaran dagidiay nangsukimat iti gubuayan dagiti pannursuro ni apostol Pablo. Nainsiriban met a kasta ti aramidentayo no agbasbasatayo kadagiti karkarna a damag