Ti Impluensia Dagiti Pagiwarnak

Idi impatingga ti Gubat Sangalubongan I ti monarkia idiay Alemania, nagturay idiay Berlin ti maysa a gobierno a social-democratic wenno demokrasia a nalaokan iti sosialismo. Karaman kadagiti napolitikaan nga ideolohia daytoy a gobierno dagiti prinsipio a kas iti panagtagikua kadagiti pribado a sanikua ken gundaway nga agtakem iti nadumaduma a saad iti gobierno. Kalpasanna, inkagumaan dagiti Komunista nga ituang daytoy baro a gobierno. Impagarup dagiti Komunista ken ti gobierno a no makontrolda ti warnakan, makontrolda met dagiti tattao ken uray ti opinionda. Gapuna, nangrugi ti nakaro a dangadang maipapan iti impluensia ti warnakan.

ITI napalabas a sumagmamano a siglo, dagiti pagiwarnak tinubayda ti kultura, inimpluensiaanda ti politika, dakkel ti naaramidanda iti negosio, ken dakkel ti epektoda iti inaldaw a panagbiag ti riniwriw a tattao. Ania ti pasetda iti panagbiagmo?

Nabatad nga idi 1605, ti Alemania ti nangrugian ti kaunaan a pagiwarnak idiay Europa. Iti dadduma a lugar itatta, agarup 3 iti kada 4 a tattao nga agtawen iti nasurok a 14 ti inaldaw nga agbasbasa iti pagiwarnak. Nupay adda dagiti napanglaw a pagilian nga awan pay 20 a kopia ti inaldaw a pagiwarnak para iti 1,000 nga umilida, addaan ti Norway iti nasurok nga 600. No pagtitiponen, iti intero a lubong, agarup 38,000 a pagiwarnak ti maipabpablaak.

Iti sadinoman a lugar, dagiti pagiwarnak pakaammuanda ti tattao maipapan kadagiti napateg a pasamak. Ngem saan la a dayta. Addaanda kadagiti impormasion a pagibasaran dagiti agbasbasa kadagiti opinionda. “Ti inaldaw a panagbasatayo iti pagiwarnak,” kinuna ni Dieter Offenhäusser iti German Commission for UNESCO, apektaranna “dagiti kababalin, ugali, ken uray dagiti kangrunaan a prinsipiotayo maipapan iti moral.”

Sigun kadagiti historiador, dagiti pagiwarnak ti nangisungsong, nangsuportar, ken nangikalintegan kadagiti gubat. Dakamatenda ti Gubat ti Francia-Prussia idi 1870-71, ti Gubat ti Espania-America idi 1898, ken ti Gubat ti Vietnam idi 1955-75. Nadadael ti reputasion ti adu a negosiante, sientista, artista, ken politiko gapu iti eskandalo a naipadamag kadagiti pagiwarnak. Iti nalatak nga eskandalo ti Watergate idi ngalay ti dekada 1970, imbutaktak dagiti warnakan ti agsasaruno a panagkunniber ti gobierno a nakapilitan ti presidente idi ti Estados Unidos a ni Richard M. Nixon nga aglusulos. Wen, pagimbagan man wenno pagdaksan, talaga a dakkel ti impluensia ti warnakan.

Ngem kasano a nangrugi daytoy nga impluensia? Mapagtalkantayo ngata dagiti mabasbasatayo kadagiti pagiwarnaktayo? Ania dagiti rumbeng a pagannadantayo tapno mausartayo dagiti pagiwarnak nga agpaay a pakagunggonaantayo?

[Ladawan iti panid 3]

Ti pagiwarnak ti Berlin maipapan iti gubat kalpasan ti Gubat Sangalubongan I