Ti Makaay-ayo a Panagsusupadi ti Delta iti Europa

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Romania

 TTI Danube River ket agubbog iti Black Forest ti Alemania. Kas napegges a pagayusan ti danum, sipapardas nga agayus dayta iti makindaya a paset a lumasat iti Austria ken iti igid ti beddeng ti Slovakia. Gapu ta naapres, agayus nga agpaabagatan agingga iti Hungary ken mangtaraigid iti beddeng a nagbaetan ti Croatia, ken ti pagilian a Serbia ken Montenegro. Kalpasanna, in-inut nga agayus ken lumawlawa ti pagayusanna bayat nga agsikkosikko iti beddeng ti Bulgaria sakbay nga agpaamianan a lumasat iti Romania. Kamaudiananna, lumasat dayta iti beddeng ti Ukraine.

Tangay aduan iti lan-ak ken adalem ti danumna a naggapu ti agarup 300 a waigna, daytoy dakkel a karayan ti nangpataud iti napintas a delta wenno natiptipon a lan-ak ken bagiing iti sungaban ti karayan kadagiti igid ti Nangisit a Baybay. Iti asideg ti siudad ti Tulcea iti abagatan a daya ti Romania, ti Kiliya, Sulina, ken St. George, a tallo a sanga ti Danube ti mangbukel kadagiti kangrunaan a pagayusan nga agturong iti Nangisit a Baybay.

Bayat ti nabannayat a panagayus dagitoy tallo a sanga ti Danube iti intero a delta, agayusda iti adu a babassit a waig nga agturong iti nagadu nga aluguog ken dan-aw. Gapu iti lan-ak nga aggapu iti karayan agraman ti darat nga aggapu iti baybay, tumaud dagiti naglawa a kadaratan ken isla. Agarup 20 a pie ti kangato ti dadduma a karuburuban kas iti adda iti igid ti Caraorman, ken kasla desierto ti langana.

Nupay kasta, ti Danube Delta ket saan la a lugar ti agbaliwbaliw a kadaratan ken naurnong a lan-ak. Agarup 4,300 a kilometro kuadrado ti saklawenna isu a dayta ti kadakkelan a sarebseb iti Europa. Mabalin a dayta met ti kaaduan iti runo  iti lubong a mangsaklaw iti agarup 1,700 a kilometro kuadrado!

Iti igid ti delta, nagadu ti elm, diraan wenno roble, ken alder kadagiti kabakiranna. Nagadu met dagiti balang nga ubas, ivy, liana, ken dadduma pay a mula a nagkalatkat kadagiti kayo tapno mainaran. No ar-arigen, daytoy a delta ket nagdakkel a sagatan a buklen dagiti organiko a banag. Isu a dayta ti kangrunaan a mangdaldalus iti danum iti Europa.

Kaay-ayo a Pagnaedan Dagiti Animal

Nagadu a tumatayab a nasurok a 300 a kita ti agaaripuno iti daytoy a paraisoda. Agarup kagudua kadagiti puraw a pelikano ken nasurok nga 60 a porsiento kadagiti pygmy cormorant iti lubong ti agpapaadu iti Danube Delta. Kasta met a dandani amin kadagiti red-breasted geese iti lubong​—maysa a kita ti parsua nga agpegpeggad a maungaw​—ti agpalabas iti tiempo ti lam-ek ditoy. No Marso, agumok ken agitlog dagiti pelikano kadagiti naiputputong ken tumtumpaw a bunton dagiti runo. No otonio, pumanaw dagiti pelikano tapno mapanda iti Nile Delta, Grecia, ken kosta iti Asia agingga iti India.

Pagayuyangan dagiti tumatayab ti Danube Delta saan laeng a gapu ta kaay-ayoda a pagnaedan no di ket gapu kadagiti lames. Nasurok a 90 a kita ti lames ti agpapaadu iti nadumaduma a pagayusan ti delta. Kinapudnona, aggapu iti Danube Delta ti kagudua iti amin a lames a pagtaraon ti Romania. Karaman kadagiti kalatakan a lames iti delta ti sturgeon, nga agpasurong iti Danube tapno agbugida no tiempo ti panagpaaduda. Nangina dagitoy a bugi no mailako a pagtaraon.

Adda met ketdi bassit a daga ditoy​—daga ti 13 a porsiento iti rehion ti delta. Ditoy ti pagbibiagan dagiti atap nga aso, kuneho, ken maysa a kita ti bao a napanaganan iti muskrat. Dagita a kita nga agpegpeggad a maungaw kas iti freshwater otter ken ti European mink​—a pagay-ayat idi dagiti babbai a sumursurot iti uso​—ti agbibiag met iti delta. Kanayonanna, nasurok a 1,800 a kita dagiti insekto ti sumayengseng ken agkarkarayam iti daytoy makaay-ayo a pagnaedan dagiti parsua iti danum.

Sistema ti Ekolohia a Rumbeng a Masalakniban

Idi 1991, ti Danube Delta ket nainayon iti World Heritage List. Iti simmaganad a tawen, nakaawat iti internasional a pammadayaw kas sistema ti ekolohia a rumbeng a masalakniban. Dayta a lugar ti ay-aywanan a naimbag ti siudad ti Tulcea. Kontrolado ti panagkalap, nupay kanayon nga agpeggad dayta gapu kadagiti mangnganup.

Nupay kasta, agpannuray kadagiti siudad ken sentro ti industria ti nasayaat a kasasaad ti delta a mangyanud iti narugit a danum iti Danube agraman ti 2,850 a kilometro a pagayusanna agingga iti baybay. Iti napalabas nga adu a tawenen, ti agkakanaig a sarebseb ti nangdalus iti makimbaba a paset ti Danube sakbay nga agayus ti danumna iti delta. Ita, awanen ti dandani uppat a kakalima kadagita a sarebseb.

Kadagitoy nga aldaw, ti delta a mismo ket lumawlawa iti sangagasut a pie iti kada tawen agingga iti Nangisit a Baybay. Kasta met ti Danube, agtultuloy a lumawlawa, mangpabpabaro, ken mangpappapintas iti daytoy a disso a makaay-ayo ti panagsusupadina kas iti naaramidanna iti rinibu a tawenen.

[Dagiti Mapa iti panid 24]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

UKRAINE

MOLDOVA

ROMANIA

Bucharest

Danube Delta

NANGISIT A BAYBAY

Danube River

BULGARIA

[Ladawan iti panid 24]

Dagiti runo iti delta, a maysa kadagiti kaaduan iti lubong, ti pagkamangan ti amin a kita ti atap nga animal

[Ladawan iti panid 24]

Muskrat

[Dagiti Ladawan iti panid 25]

Agpapaadu ditoy ti agarup kagudua kadagiti puraw a pelikano iti lubong

[Ladawan iti panid 26]

Nasurok a 300 a kita ti tumatayab ti agaaripuno iti daytoy a paraiso dagiti billit, a pakairamanan dagiti salaksak

[Dagiti Ladawan iti panid 26]

Nasurok a 1,800 a kita ti insekto ti masarakan iti Danube Delta

[Picture Credit Line iti panid 24]

Amin a retrato: Silviu Matei

[Picture Credit Line iti panid 25]

Amin a retrato: Silviu Matei

[Picture Credit Line iti panid 26]

Amin a retrato: Silviu Matei