“Agkitatanto Idiay Bubon”

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MOLDOVA

AGNERNERBIOS ti nobia nga agbuybuya bayat a masaksakdo ti danum iti bubon sa maisuyat iti kalsada. Maragragsakan bayat a binagkat ti nobiona sana imballasiw iti nabasa a kalsada. Naguummong dagiti gagayyem ken pamiliada tapno buyaen ken agdir-ida bayat nga aramiden ti kakaskasar ti nabayagen a kaugalianda. Daytoy karkarna a kostumbre iti kasar ti maitutop a mangipakita nga idiay Moldova, saan la a pagsakduan ti bubon iti maysa a lugar no di ket ad-adu pay ti pakausaranna.

Ti Moldova ket adda iti abagatan a daya a Europa, a kadarapat ti Ukraine iti amianan, daya, ken abagatan idinto ta ti Romania ti adda iti laudna. Agdagup iti agarup 34,000 a kilometro kuadrado ti kalawa ti dagana.

Nupay dandani 3,100 ti karayan idiay Moldova, masansan ti tikag isu a saan a maipaay dagiti karayan  ti danum a kasapulan ti 4,300,000 nga umilina. Tapno manayonan ti danum nga aggapu kadagiti karayan ken dan-aw, nasurok a 20 a porsiento iti danum a suplay ti nasion ti agtaud kadagiti bubon. Mapattapatta nga adda 100,000 agingga iti 200,000 a bubon iti nadumaduma a paset ti labneng ti Prut iti Moldova!

Nanam-ay agsipud ta adda dagiti bubon iti igid ti kalsada ken eskinita. Dagiti napintas ti linongda a bubon ket mabalin a pagsakduan dagiti mawaw ken nabannog a biahero. Iti adu a purok iti pagilian, ti bubon iti lugarda ti pagkikitaan met dagiti aggagayyem ken pagiinnestorianda kadagiti pagteng iti agmalem.

Tradisional a Panangikabilangan iti Danum

Idiay Moldova, nadumaduma ti panangipakitada iti panangikabilanganda iti bubon. Kas pagarigan, maibangon dagiti kasilias iti kalkalainganna a kaadayo manipud iti bubon ti pamilia. Ket tapno kanayon a nadalus ti bubon, maiparit ti panangisubli ti sobra a danum iti bubon. No ad-adu ti nasakdo ngem iti kasapulan, rumbeng a maibuyat ti sobra iti daga wenno iti pagkargaan nga asideg iti bubon. Maibilang met a naalas a kababalin ti agtupra iti asideg iti bubon. Sigun iti tradisionda, maiparit pay ti agsubang iti asideg ti bubon!

Dagiti bubon ti mangitandudo iti panagbabataris dagiti taga-Moldova. Agtitinnulong dagiti agkakaarruba nga agkali iti baro a bubon ket ibilangda dayta a kas iti kinapateg ti panangbangon iti baro a balay. Daytoy ket maipasimudaag iti pannao dagiti umili nga, Awan serserbi ti biag daydiay saan a makaibangon iti bukodna a balay, awanan iti anak, saan nga agkali iti bubon, ken saan nga agmula iti kayo. No addan nakali a bubon, maawis amin a sangakaarrubaan a timmulong iti panagkali iti engrande a padaya.

Pannakaseknan iti Aglawlaw

Kaaduan a bubon idiay Moldova ket agubbog iti patar ti danum nga adda iti nagbaetan ti 5 agingga iti 12 a metro iti uneg ti daga. Ti sabali pay nga ayan ti danum ket adda iti kauneg a 150 agingga iti 250 a metro. Agpapan pay kadagiti tradisional a pakdaar, kontaminado ti kaaduan iti danum iti uneg ti daga ti Moldova gapu kadagiti di umiso a panangibelleng dagiti industria kadagiti rugitda ken di umiso a panagusar ti agrikultura kadagiti kemikal. Sigun iti publikasion ti United Nations idi 1996 a Republic of Moldova Human Development Report, dagiti nitrate ken bakteria a mangpataud iti sakit ti nangkontaminado iti “agarup 60% kadagiti bubon idiay Moldova.” Ngem kadagiti kallabes a tawen, simmayaat ti kalidad ti danum iti bubon gapu ta napabassit ti patauden dagiti industria ken bimmassit ti maus-usar a kemikal ken langis nga umagsep iti patar ti danum.

No agpasiarkanto idiay Moldova, saanen a masapul nga agisuyatka iti danum iti kalsada tapno marugiam ti nainggayyeman a saritaan. Nalabit madamagmo dagiti napasamak iti agmalem bayat a penpenkem ti wawmo babaen iti nalamiis a sangabaso a danum. Maysa laeng a managpadagus a taga-Moldova ti kasapulam a mangibaga nga agkitakayonto iti bubon.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 26, 27]

NABAYAGEN A PAGLAINGAN

Ni Oleg ket maysa a latero iti lugarda, ken agar-aramid iti naarkosan a linong ti bubon sipud pay idi nagsardeng nga ageskuela. “Nagtitinnawidan iti pamiliami ti panaglatero ,” kinuna ni Oleg. “Idi rugrugi ti napalabas a siglo, naadal ni lolok ti panaglatero manipud iti adu a Judio a latero nga agnanaed iti dakkel a purok dagiti Judio iti ruar ti purokna idiay Lipcani. Kalpasan ti adu a masaker idi maikadua a gubat sangalubongan, saanen a Judio ti sumagmamano a nabati a latero. Idin a nasursuro ni tatangko dayta a pagsapulan sana insuro kaniak.”

Bayat a tubtubayenna dagiti narikut a pagarkos kadagiti ar-aramidenna a linong ti bubon, agus-usar ni Oleg kadagiti simple a remienta ken sumagmamano a pagsukoganna; ti tradision ken imahinasionna ti pagpampannurayanna. Ipagpannakkel dagiti kalugaranna ti kinalaingna. Kinuna ni Oleg: “Kadawyanna, tawaran dagiti kostumerko iti nababbaba a presio ti kaaduan nga inaramidko, ngem no iyaramidak ida iti linong ti bubonda, kaaduan kadakuada ti siraragsak a mangbayad iti aniaman nga ibagak a presio dayta.”

[Dagiti Mapa iti panid 26, 27]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

UKRAINE

MOLDOVA

ROMANIA

Nangisit a Baybay