No Kasano a Masalaknibam Dagiti Ngipenmo

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY CANADA

NO AGSARMINGKA, ania ti sukimatem? Nalabit ti buokmo wenno ti dadduma a paset ti langam. Ngem ti ngay panagisemmo? Nadlawmo kadi no ania ti epekto dagiti ngipenmo iti panagisemmo? Wen, no kayatmo a napintas ti panagisemmo, salaknibam dagiti ngipenmo. Nadisenio dagiti ngipenmo nga agpaut inggat’ tungpal biag. Masapul a taripatuem ida a naimbag. Dagiti ngipenmo ket saan la nga agngalngal ken makatulong iti nasayaat a panagsaom. Patibkerenda met dagiti bibig ken pingpingmo, isu a napimpintas ken ad-adda a makaay-ayo ti panagisemmo. Talaga a nagpateg dagiti ngipenmo!

Ania ti Maaramidam a Mangsalaknib Kadagiti Ngipenmo?

Dagiti nalagda a ngipen ket mangrugi iti kanem. Makatulong ti balanse a taraon a pakairamanan ti calcium ken bitamina A, C, ken D tapno agtubo dagiti ngipen, sakbay pay a maipasngayka agingga a naan-anayen ken napintas ti panagtuboda. * Mataginayon a nalagda dagiti ngipenmo no nasayaat dagiti ugalim a mangan, ngem dika unay mangan kadagiti nasam-it a taraon! Mabalin a pagbukbokenda dagiti ngipenmo. Nupay masansan a maibagbaga a ti pannangan iti nasam-it ti pakaigapuan ti panagbukbok ti ngipen, naipadamag a mangan ti ordinario a taga-Amianan nga America iti promedio a 50 agingga iti 60 a kilo a nasam-it iti kada tawen! Apay a mabalin a makadadael ti nasam-it kadagiti ngipentayo?

Agbukbok ti ngipen gapu iti dua a kita ti bakteria​—“dagiti maawagan a mutans streptococci ken lactobacilli”​—nga agbalin a paset ti dikki, ti dimket iti ngipen a napigket a tedda a taraon ken bakteria. Ti bakteria iti dikki ket mangan iti nasam-it ken pagbalinenna dayta a makadadael nga acid a pangrugian ti bukbok. Dadduma a nasam-it ti nalaka nga agbalin nga acid ken nabiit a dumket iti ngipen, isu a ti dikki ad-adda a pagbukbokenna ti ngipen. * Mabalin a tumangken ti dikki nga adda iti aglawlaw dagiti gugot no saan a maikkat ti sipilio.

Nasken a malapdan ti panagadu ti dikki nangruna dagiti bakteria a mutans streptococci tapno malapdan ti panagbukbok ti ngipen. Isu a no kayatmo a salakniban dagiti ngipenmo, inaldaw nga agsipilioka. Kinuna ti Columbia University School of Dental and Oral Surgery: “Malaksid iti panagusar iti  floss (kasla sinulid a pagingat kadagiti ngipen), [ti panagsipilio] ti maysa kadagiti kapatgan a maaramidmo tapno kanayon a nasalun-at ken nalagda dagiti ngipenmo agraman dagiti mangtengtengngel kadagitoy a pennet ken gugotmo.” Naipakita iti daytoy ken iti sumaganad a panid ti nagsayaat a panagsipilio ken panagusar iti floss. Nalabit adda pay dadduma nga alikamen ken pamay-an nga isingasing ti dentistam a makatulong kenka a mangdalus a naimbag ken mangsalaknib kadagiti ngipenmo.

No kanayon a maupran iti acid, mabalin a rumukop ti makinruar a paset ti ngipen. Nupay kasta, mabalin nga inaldaw a maisubli ti natangken a kasasaadna. Kasano? Napaneknekanen a dagiti fluoride ket agtultuloy a makatulong a manglapped iti panagbukbok babaen iti itutulongda a mangpatangken. Isu a nupay makaakar ti panagbukbok, mabalin a mapasardeng no maannurot ti dadduma a pamay-an a kas ti kaadda dagiti fluoride. Wen, matarimaan dagiti ngipen ti bagbagida!

Ti Namnamaentayo no Agpadentistatayo

Iti surbey a nakiddaw kadagiti tattao nga ilistada dagiti pagbutnganda, ti panagbitla iti publiko ti umuna sumaruno ti panagpadentista. Nainkalintegan aya ti kasta a panagdanag? Kadagiti nabaknang a pagilian, us-usarenen dagiti dentista ti napartak a barena ken anesthesia, iti amin nga aramidda tapno di unay alusiisen wenno marikna ti pasiente ti ut-ot. No ammom dagiti aramiden ti dentista, mabalin a dika unay agbuteng.

Mabalin nga ipadalusmo laeng dagiti ngipenmo no mapanka iti klinika ti dentista. Gagangay a dayta ti aramiden ti maysa a hygienist wenno lisensiado a paradalus iti ngipen ken mangbalakad iti husto a panangaywan kadagiti ngipen. Daytoy ramanenna ti pannakaikkat ti tartar ken dikki kadagiti disso a narigat a madanon ti sipilio ken dental floss. Kalpasanna, mapasileng dagiti ngipen tapno saan a maurnong ti dikki ken maikkat dagiti mantsa a mabalin a mangdadael iti napintas nga isemmo.

Gapu ta natakuatan a lapdan ti mineral fluoride ti panagbukbok, daytoy ti masansan a mausar iti klinika ti dentista agpaay iti ngipen dagiti ubbing kas gel, pangpasileng wenno pagmulumog. Adda met fluoride iti pangpubliko a suplay a danum iti adu a pagilian, ket masansan nga adda fluoride  kadagiti toothpaste tapno malapdan ti panagbukbok.

Ania ti Maaramidan ti Dentista?

Masansanay dagiti dentista a mangusar kadagiti panglapped tapno saan nga agbukbok wenno rumukop ti ngipen. No matarimaan dagiti binukbok no bassit pay, mabalin a saanen nga agtuloy ti bukbok. Isu a no nasapa a matakuatan ken maagasan, saan a masapul a pagbutngan ti panagpadentista.

Nupay kasta, no agtalinaed ti dikki kadagiti ngipen, agbukbokda. No di mapasardeng ti panagbukbok, maabutan ti ngipen. Masapul ngarud no kuan a mapastaan. No saan pay a nakadanon ti bukbok iti puon wenno pannakaurat ti ngipen, kadawyan a mapastaan laeng dayta.

Agusar ti dentista iti barena tapno madalusan ti abut ket makaaramid iti abut a pakaikabilan ti pasta. Kalpasanna, mapastaanen. Nagbiit nga agmaga ti pasta nga amalgam sa masukog, ngem tumangken ti resina babaen iti silnag a mayallatiw iti naingpis nga asul a sarming wenno plastik a tubo a fiber-optic. No ti binukbok ket mabaybay-an, makadanon ti bukbok iti puon wenno pannakaurat ti ngipen, mabalin a kasapulanen ti root-canal wenno maparut pay ketdin ti ngipen. Babaen iti root-canal, saanen a masapul a maparut ti ngipen, ta mapastaan ken maserraan ti abut ti binukbok a ngipen. Maikkan iti jaket wenno masulluopan iti postiso a ngipen ti nakaron a binukbok. *

No Apay a Makagunggona

Nalabit mabutengka pay laeng nga agpadentista. No kasta, makisaritaka iti dentistam maipapan iti pakadanagam. Sakbay a rugianna a tarimaanen ti ngipenmo, ibagam no kasanom nga isenias (kas iti panangitag-ay iti imam) no masaktanka. Kiddawem nga ilawlawagna no ania ti aramidenna iti tunggal pamay-an ti panangtarimaanna. Tulongam ti anakmo a maaddaan iti nalagda a ngipen babaen ti panangibagam kadagiti pagimbagan dagiti nadalus a ngipen, ket no agpilio, dimo butbutngen nga ipadentistam.

Kinuna ni Dr. Daniel Kandelman, a propesor iti University of Montreal’s Department of Oral Health: “Mabalin itan a ragpaten ti nakapatpateg a kalat a panangtaginayon iti kinalagda dagiti ngipen: salaknibam dagiti nasalun-at ken natural a ngipenmo, buyogen ti napintas ken makaay-ayo a panagisemmo inggat’ tungpal biagmo.” Makagunggona dayta!

[Footnotes]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 12]

Panagsipilio

Adda sumagmamano a pamay-an ti panagsipilio ngem agannadka​—bassit laeng ti usarem a toothpaste. Makarunot dayta ken “mamin-adu a daras a natangtangken ngem ti kadawyan a ngipen.”

1 Ipuestom ti sipilio iti agarup 45 a degree nga anggulo iti ayan ti gugotmo. Siaalumamay a sipilioem ti gugot agingga kadagiti ngipen a mausar iti panagngalngal. Siguraduem a dalusan ti uneg ken ruar dagiti ngipenmo.

2 Sipilioem ti intero a rabaw dagiti ngipen a maus-usar a pagngalngalmo.

3 Tapno madalusan ti uneg ken sango ti ngipen, medio patakder ti panangsipiliom. Agsipilioka manipud iti gugotmo agingga kadagiti pagngalngal a rabaw dagiti ngipenmo.

4 Sipilioem ti dilam ken ti ngadasmo.

[Credit Line]

Steps 1-4: Courtesy www.OralB.com

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 13]

Panagusar iti Floss

Irekomendar dagiti dentista ti inaldaw a panagusar iti floss ken kanayon a panagsipilio kalpasan a mangan.

1 Mangiputipotka iti floss iti pattungagan ti tunggal imam, a mangibatika laeng iti bassit a nagbaetanda.

2 Babaen iti tangan ken tammudom, pirtengem ti floss. Iyudaodmo ti floss a pagingatmo iti nagbabaetan dagiti ngipenmo.

3 Iyudaodmo ti floss iti agsumbangir a sikigan ti tunggal ngipen. Siaalumamay nga iturongmo ti floss agingga iti gugot, ngem saanmo nga ipuersa nga iyudaod dayta.

[Credit Lines]

Reperensia: The Columbia University School of Dental and Oral Surgery’s Guide to Family Dental Care

Steps 1-3: Courtesy www.OralB.com