Ania ti Maaramidam Maipapan iti Trapik?

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! ITI PILIPINAS

PAKDAAR: Agpegpeggad ti salun-at dagiti umili iti adu a dadakkel a siudad. Saan met ketdi a gapu iti makaakar a sakit. Ngem agpelpeligro ti salun-at ti nagadu a tattao. Apay? Gapu iti nakaro a trapik!

Sigun kadagiti managsirarak, makadangran iti salun-atmo ti masansan a pannakatrapik. Ti nabiit pay a panagadal kasla ipamatmatna a kalpasan ti pannakatrapik iti di kumurang a maysa nga oras, kumaro ti pannakaatake ti puso ti maysa a tao. Ipadamag ti The New Zealand Herald a ti “iruar dagiti tambutso ti lugan, ti uni ken panagsikor ti mabalin a kangrunaan a makagapu iti umadu a pannakaatake.”

Sabidong iti Angin

Mangiruar ti kaaduan a lugan kadagiti nitrogen oxide ken sumagmamano a makapakanser a banag. Mangipugso ti adu a lugan, nangruna dagiti de krudo, iti adu a babassit a partikulo. Makadangran dagitoy iti salun-at ti publiko. Napattapatta a kada tawen, matay ti tallo a riwriw gapu iti polusion ti angin nga agtaud kadagiti lugan. Kuna ti maysa a report a kadagiti ubbing iti Europa, 10 a porsiento kadagiti sakit ti aangsan ti maigapu kadagiti pino a rugit iti angin, ket nakarkaro pay dayta kadagiti siudad a nagadu ti lugan.

Usigem met ti pannakadadael ti aglawlaw ti daga. Dagiti nitrogen oxide ken sulfur dioxide nga aggapu kadagiti tambutso ti lugan ti mangpataud iti acid rain, a mangmulit kadagiti karayan ken baybay, mangdadael kadagiti agbibiag iti danum, ken mangperdi iti adu pay a kita ti mulmula. Mangdegdeg met ti adu a carbon dioxide nga ipugso dagiti lugan. Daytoy ti gas a kangrunaan a mangpabpabara iti intero a lubong, a makuna met a mamagpeggad iti planeta a Daga.

Ad-adu nga Aksidente

No dumegdeg ti trapik, ad-adda met nga agpeggad ti biag ti tao. Kada tawen, nasurok a sangariwriw ti matay kadagiti aksidente iti lugan, ket agtultuloy nga umadu dagiti matay. Ad-adu ti maaksidente iti dadduma a lugar. Kas pagarigan, natakuatan dagiti managsirarak iti European Commission nga “iti kada sangariwriw nga umili, 690 ti matay kadagiti kalsada idiay Grecia, no idilig iti 120 idiay Sweden.”

Napaliiw a ti panagpungtot iti kalsada ti maysa a dakes a mapaspasamak kadagiti nabiit pay a tawen. Naipadamag a kadawyanen a makapungtot dagiti drayber kadagiti padada a drayber. Sigun iti maysa a surbey nga inaramid ti National  Highway Traffic Safety Administration idiay Estados Unidos, mapaliiw dagiti drayber a ti “kumarkaro a trapik” ti maysa kadagiti makagapu a nakauy-uyong dagiti drayber.

Makadadael iti Ekonomia

Mangsayang met iti kuarta ti trapik. Impakita ti maysa a panagadal nga idiay laeng Los Angeles, California, nasurok a 1.1 a bilion a galon a gasolina ti masayang gapu iti pannakatrapik. Adda met dagiti mainaig a pukaw, agraman ti mapukaw a gundaway nga agnegosio, kanayonan a gasto iti panagpaagas gapu iti polusion, ken pannakadangran gapu iti umad-adu nga aksidente iti lugan.

Kumapuy ti ekonomia ti pagilian no magupgop amin dagitoy a pukaw. Impakita ti maysa a panagadal a gumasgasto dagiti Americano iti agarup 68 a bilion a doliar iti kada tawen gapu laeng iti nasayang a panawen ken gasolina. Iti Makindaya nga Asia, kastoy ti impadamag ti Philippine Star: “Kas iti agtultuloy nga agan-andar a metro ti taksi, kada tawen adu a bilion a pisos ti mapukaw ti pagilian gapu iti trapik.” Idiay Europa, napattapatta nga agarup kakapat a trilion a euro ti magasto.

Ania ti Masanguanan ti Trapik?

Nupay ikagkagumaanda a solbaren ti trapik, dimmegdeg ketdi. Impakita ti surbey iti nasion nga inaramid ti Texas Transportation Institute kadagiti 75 a siudad iti Estados Unidos nga immadu ti oras a nabusbos iti trapik manipud iti promedio a 16 nga oras iti kada tawen, idi 1982 agingga iti 62 nga oras idi 2000. Pimmaut ti pannakatrapik dagiti agbiahe manipud iti 4.5 agingga iti 7 nga oras. Kinuna ti report a “kimmaro ti trapik iti amin a lugar bayat a maar-aramid ti panagadal. Pumapaut ti trapik ita gapu ta ad-adun ti kalsada nga apektado ken ad-adun ti agbiahe ita ngem idi.”

Kasta met laeng ti naipadamag iti dadduma a pagilian. Kastoy ti imbaga dagiti agsirsirarak nga iturturong ti European Commission: “Malaksid no sukatantayo ti transportasiontayo, iti sumaganad a dekada, saanton a makagaraw ti intero a siudad gapu iti trapik.”

Kasta met ti problema dagiti pagilian iti Asia. Agdindinamag ti Tokyo gapu iti trapikna, ket mapaspasaranen ti dadduma a siudad iti intero a Japan ti kumarkaro a trapik. Iti Pilipinas, gagangayen ti kastoy a maipadamag iti Manila Bulletin: “Kasta unay ti trapik kadagiti kalsada, ket rinibu ti agur-uray iti lugan iti pumapaut nga oras a kaadu dagiti agbiahe.”

Kinapudnona, maibagatayo a kasla awan ita ti solusion ti parikut maipapan iti trapik. Kastoy ti makuna ni Anthony Downs, nga autor ti libro nga Stuck in Traffic​—Coping With Peak-Hour Traffic Congestion: “Uray adda dagiti maipaalagad a mangsolbar iti trapik iti masakbayan, kumaro latta dayta iti amin a paset ti lubong. Isu a kastoy ti maibalakadko: Masapul a mairuamka iti dayta.”

 Ania ti Maaramidam?

Gapu iti daytoy, ania ti maaramidmo a mangsaranget iti kastoy a makaparurod a problema? No maysaka kadagiti nagadu a masansan a matrapik, adda maaramidmo tapno masalaknibam ti salun-at ken isipmo.

▪ AGSAGANAKA. Adu ti masikoranen sakbay pay a matrapikda. Maladawda a mariing. Agap-apurada nga agdigus, agrubbuat, ken mangan. Madanaganda gapu ta maladawda. Madegdegan pay ti panagsikorda gapu iti trapik. No namnamaem a matrapikka, iwayaam ti panawen ti panagbiahem. No masapaka a mapan wenno agawid, mabalin a maliklikam pay ti kaadu dagiti agbiahe. Sigun iti libro a Commuting Stress​—Causes, Effects, and Methods of Coping, “ti  saan unay a makapasikor a panagbiahe mangrugi pay laeng iti rabii sakbayna.” Kinuna pay ti libro: “Iti rabii, isaganamon dagiti kawes, bag, pangngaldaw dagiti agbiahe wenno annak tapno maliklikan ti panagapura iti agsapa.” Siempre, nasayaat no mapnekka a maturog iti rabii. Tapno masapaka a mariing, masapul a masapaka a maturog.

Adda pay dadduma a pagimbagan ti masapa a mariing. Kas pagarigan, marigatan ken nairteng dagiti maselmo no mabayagka a nakatugaw bayat ti trapik. No adda tiempom, apay a dika agehersisio iti agsapa? Makapasalun-at ti regular a panagehersisio ken makatulong kenka a mangandur iti pannakasikor bayat ti trapik. Makalutoka met ti nasustansia a pammigat no masapaka a mariing. No matrapikka a saramsam laeng ti kinnanmo, ad-adda a masikoranka.

Saanka met a masikoran no siguraduem a mayat ti pannakamantener ti luganmo. Ad-adda a makaupay ti madadaelan no nakaro ti trapik, nangruna no dakes ti paniempo. Mantenerem ngarud a naimbag dagiti preno, goma, air condition, pagpaimeng, windshield wiper, pagtunaw ti yelo, ken dadduma a napateg a paset ti lugan. Mabalin a makapasikor met no adda aksidente no natrapik. Ken siempre, siguraduem nga adu ti gasolinam.

▪ AMMUEM DAGITI KASASAAD. Sakbay nga agbiaheka, nalabit makatulong no ammuem dagiti naisangsangayan a kasasaad kas iti dakes a paniempo, matartarimaan a kalsada, temporario a naserraan a kalsada, aksidente, ken dadduma a kasasaad ti trapik iti dayta nga aldaw. Mabalin a maammuam daytoy no dumngegka iti damdamag wenno agbasaka kadagiti periodiko. Kasta met a mangalaka iti mapa iti lugar. No ammom dagiti sabali a dalan, mabalin a maliklikam dagiti lugar nga adda lapped.

▪ PAGBALINEM A KOMPORTABLE TI LUGAN. Baliwam ti bentilasion ti lugan agraman ti posision ti tugawmo tapno komportableka. No adda radio, cassette wenno CD player-mo, mabalin a denggem ti paboritom a musika. Makapakalma ti dadduma a kita ti musika ket mangkissay iti pannakasikor. Mailiwliwagmo pay ti rurodmo iti agkakanat nga uni gapu iti trapik. *

▪ AGPANUNOTKA ITI ARAMIDEM. No matrapikka, ti panangpanunot kadagiti naimbag a banag ti maysa kadagiti kasayaatan a maaramidam. Imbes a pampanunotem ti nakaro a trapik, padasem a panunoten dagiti aramidem iti dayta nga aldaw. No siksika, nawaya a mapanunotmo dagiti napateg nga aramidem ken uray dagiti napateg a desision nga aramidem.

No pasaheroka, ad-adda a masikoranka no buybuyaem laeng ti nagatiddog a trapik. Isu nga iplanom ti aramidem no adda trapik. Nalabit kayatmo nga itugot ti paboritom a libro wenno diario. Mabalin a repasuem dagiti suratmo idi kalman. Dadduma ti agsurat wenno agtrabaho babaen iti maaw-awit a computer.

▪ AKSEPTAREM TI KASASAAD. No agnanaedka iti lugar a nakaro ti trapik, namnamaem a matrapikka isu nga iplanom ti aramidem. Agtultuloy nga adda trapik iti kaaduan a siudad. Kuna ti libro nga Stuck in Traffic​—Coping With Peak-Hour Traffic Congestion: “Sigurado nga adda nakaro a trapik uray iti masanguanan iti amin a dadakkel a siudad a makapaspasaren iti dayta.” Isu nga an-anusam ti trapik kas kadawyan a paset ti biagmo, ket ikagumaam nga aramiden ti kasayaatan!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Liklikam ti trapik babaen ti nasaksakbay a panagsagana

[Ladawan iti panid 26]

Sakbay nga agbiaheka, agpilika iti maitutop a cassette wenno CD

[Ladawan iti panid 26]

No pasaheroka, agpanunotka iti aramidem

[Ladawan iti panid 26]

Dika marurod kadagiti bambanag a saanmon a mabaliwan