Panangmatmat iti Lubong

Ti Panaggagayyem Apektaranna Dagiti Puso

“No addaanka iti gagayyem ken nasayaat ti relasionmo iti pamiliam, basbassit ti risgo a maatake ti pusom wenno maistrokka,” kinuna ti Espaniol a periodiko a Diario Médico. Nabayagen a mamati dagiti doktor a dakkel ti epekto ti kangato ti kolesterol, presion ti dara, ken kinalukmeg iti kasasaad ti puso. Ngem sigun iti nabiit pay a pannakaadal ti kabibiag ti agarup 500 a babbai nga agsaksakit ti barukongda, nasken met a mausig ti bilang ken kinasinged ti kapamilia ken gagayyem. Impalgak ti baro a panagadal a “[nasapsapa a] matay dagidiay awanan iti gagayyem wenno saan a nasayaat ti relasionda iti pamiliada no idilig kadagiti mannakigayyem a babbai ken addaan iti nasayaat a relasion iti pamiliada.” Kinuna pay ni Carl J. Pepine, a maysa kadagiti autor ti panagadal, nga “uray maysa wenno dua laeng ti nasinged a gagayyem, nakitada a nakissayan ti risgo [a maistrok wenno maatake ti puso].”

 Nakaskasdaaw nga Sponge

Dagiti managsirarak iti University of Stuttgart, Alemania nabiit pay a natakuatanda ti puraw ken nagtimbukel a kita ti animal iti baybay a napanaganan iti sponge nga addaan iti sumagmamano a nakaskasdaaw a saguday, sigun iti Aleman a periodiko a Die Welt. Nagbassit ti sponge ngem mabalin nga umakar iti sumagmamano a sentimetro iti kada aldaw, isu a dayta pay laeng ti natakuatan a kapartakan ti panaggarawna nga sponge. Kabayatan ti agbabansag a panagkebbet daytoy nga animal, mapespesna ti danum iti bagina, isu a lumag-an agingga iti 70 a porsiento. No umanges​—babaen ti panangagsepna iti danum​—agsepenna dagiti sustansia ken matunaw nga oksihena. Natakuatan dagiti managsirarak a napigpigsa nga amang ti panagkebbet ti sponge no adda maikabil a kappi, babassit a pasayan ken lagdaw iti aquarium-na. “Karkarna unay dayta,” kinuna ti managsirarak a ni Michael Nickel, yantangay “awan utek ken duri” ti sponge. Nupay awan utek ken durina, kasano a makontrol ti sponge dagiti panagtignayna wenno kasano a madlawna no adda dadduma pay a parsua? Dagiti managsirarak ad-adalendan a naimbag ti sponge, bareng no maammuanda no kasano a maaramidanna dagitoy.

Bumasbassit ti Bilang Dagiti Krill iti Antarctica

Kas naipadamag iti periodiko a Guardian iti London, insurat ni David Adam, nga idiay Antarctica sipud idi dekada 1970, bimmassit iti 80 a porsiento ti bilang dagiti kakasla pasayan a krill a napateg iti dadduma nga animal iti taaw nga agkaan iti babbabassit a parsua. Ti krill ket mangan kadagiti alga nga agkamang iti uneg dagiti tumtumpaw a yelo iti baybay, ngem bimmara iti 4.5 a degree Fahrenheit [2.5°C] ti promedio a temperatura ti angin iti aglawlaw ti Antarctic Peninsula sipud idi dekada 1950, isu a narunaw ti dadduma a yelo. Kinuna ni Angus Atkinson, iti British Antarctic Survey: “Saanmi a naan-anay a maawatan no kasano a nainaig iti panagbara ti pannakarunaw ditoy ti tumtumpaw a yelo iti baybay, ngem patienmi a dayta ti makagapu a bimmassit ti bilang dagiti krill.” Ti timpuyog dagiti managsirarak ineksamenda dagiti nasientipikuan a rekord iti panagkalap ti siam a pagilian nga agtartrabaho idiay Antarctica nanipud 1926 agingga iti 1939, ken nanipud 1976 agingga iti 2003. Kinunada nga adda laengen agarup kakalima iti krill nga adda sadiay tallo a dekada ti napalabasen.

Pannakikomunikar Babaen ti Sagawisiw

Dagiti pastor iti La Gomera idiay Canary Islands agus-usarda iti lenguahe a napanaganan iti Silbo a naibasar kadagiti sagawisiw. Babaen iti panagusarda iti kodigo a buklen ti dua a bokales ken uppat a konsonante, a maisagawisiw iti uppat a nadumaduma a tono, kabaelan dagiti pastor ti makikomunikar iti addayo a luglugar. Iti nabiit pay, nagusar dagiti managsirarak iti alikamen a magnetic resonance imaging tapno pagdiligenda ti ar-aramiden ti utek ti lima a tattao nga Espaniol ti pagsasaoda ken lima a pastor a makasao nga agpadpada iti Espaniol ken Silbo. Natakuatan dagiti managsirarak a no makikomunikar dagiti pastor babaen kadagiti sagawisiwda, “mangyallatiw dagiti utekda iti isu met la a signal a kas iti mapasamak no agsasaoda,” sigun iti Espaniol a periodiko nga El País. Ti report inadawna daytoy nga imbaga ti maysa a managsirarak: “Dagiti resulta dagitoy a pannubok ti ad-adda a mangpaneknek a kabaelan ti tao nga agsursuro iti nadumaduma a lenguahe.”

Dumakdakkel ti Magastos iti Panagipatarus

Idi Mayo 2004 dimmakkel ti European Union gapu ta nainayon ti sangapulo a baro a miembrona a nasion, isu nga agdagupda itan ti 25. Ngem ti idadakkel ti nangpataud kadagiti parikut a nainaig iti lenguahe, isu a dimmakkel ti magastos. Maibilang nga opisial ti 20 a pagsasao nga us-usaren ti 25 a pagilian. Gapuna, masapul a maipatarus dagiti dokumento iti tunggal lenguahe. Impadamag ti Pranses a magasin a Valeurs Actuelles, a “sakbay ti idadakkel ti European Commission, nagipatarus iti 1,416,817 a panid [ti teksto] idi 2003.” Nupay kasta, pumarpartak ti iyaadu dagiti maipatpatarus a panid. Gapu iti siam a nainayon a baro a lenguahe, immadu manipud iti 110 agingga iti 380 dagiti pagsasao a posible a maipatarus iti sabali a pagsasao, (kas pagarigan, Maltese iti Pinlandes, wenno Estoniano iti Griego). Rumigrigat ti agsapul kadagiti nalaing a managipatarus ken managipaulog. Mabalin a dumakkel iti kasta unay ti badyet iti panagipatarus​—a 550 a milion a euro ita​—ken “mabalin a makadanon iti 808 a milion a euro,” kinuna ni Robert Rowe iti departamento iti panagipatarus para iti European Commission.

Di Nasantuan nga Asuk

Dagiti partikulo ti asuk a rummuar no masindian dagiti kandela ken insienso ket mabalin a makadangran iti salun-at ti papadi ken makimismisa nga agbayag kadagiti simbaan a saan a nasayaat ti bentilasionna, sigun iti The Sydney Morning Herald. Natakuatan iti maysa a panagadal a dagiti partikulo ti asuk nga adda iti dua a simbaan ket “ad-adu iti 20 a daras ngem iti maibilang a natalged nga angsen iti sidong ti pagalagadan ti Europa mainaig iti narugit nga angin,” sigun iti periodiko. Ti damag inyaspingna dayta iti kaadu ti polusion a “masarakan iti angin iti igid dagiti kalsada a pagtartarayan ti 45,000 a lugan iti kada aldaw.” No kanayon a malang-ab daytoy narugit nga angin iti uneg ti simbaan, mabalin nga agkanser ti barada wenno maaddaanda kadagiti sakit iti bara, impakdaar ti maysa kadagiti autor ti panagadal.

Monumento Dagiti Animal a Nausar Idi Gubat

Impadamag ti The Times a mabalinen a buyaen iti makintengnga a paset ti London ti “nasional a monumento dagiti animal a nagserbi, nagsagaba, ken natay a kadua dagiti Briton ken Aliado a puersa kadagiti gubat ken rinnupak iti unos ti adu a siglo.” Ti monumento ket buklen ti maysa a kinitikitan a bronse a ladawan ti kabalio, aso, ken dua a mulo a napno iti awit. Naaladan dagitoy iti bato a naukitan kadagiti ladawan ti dadduma pay nga animal a nausar iti nadumaduma a gubat. Kas pagarigan, idi Gubat Sangalubongan I, napattapatta nga agarup walo a milion a kabalio ti natay, agraman nagadu a mulo ken asno. Impadamag ti periodiko a Guardian a nagusar dagiti soldado kadagiti kulalanti kabayatan ti Gubat Sangalubongan I tapno mabasada dagiti mapa no rabii. Ti naisangsangayan nga animal a napanaganan iti Rob ti aso a namin-20 a nagparakayda iti Amianan nga Africa ken Italia. Kanayonanna, kabayatan ti Gubat Sangalubongan I, adda kalapati a napanaganan iti Cher Ami a “nangitulod iti di kumurang a 12 a mensahe ken saan a pulos a nagpalia,” kinuna ti The Times. Nupay kasta, sigun iti maysa a reperensia, 20,000 a kalapati ti natay kabayatan dayta a gubat.