Ti Problema a Panangtaraon Kadagiti Siudad

“Maibilang a kumarkaro ti kinaganatna a problema, a makasapul iti agkaykaysa a panagtitinnulong dagiti agpatpataud, agibibiahe, manedyer dagiti paglakuan iti taraon ken adu nga agtingtingi, ti panangtaraon kadagiti siudad iti intero a lubong.”​—JACQUES DIOUF, DIREKTOR HENERAL ITI FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION ITI UNITED NATIONS (FAO).

IBAGBAGA payen dagiti eksperto maipapan iti pannakaiwaras ti taraon a nalabit ti sigurado a suplay ti taraon kadagiti siudad ti agbalin a “kangrunaan a parikut ti sangatauan” iti maika-21 a siglo.

Madepinar ti sigurado a suplay ti taraon kas “kanayon a pannakagun-od ti amin a tao iti umdas a taraon tapno aktibo ken nasalun-at ti panagbiagda.” Iti agdama, ti taraon a magun-odan iti intero a lubong umdas a mangpennek iti kasapulan dagiti tattao ditoy daga​—no maiwaras koma dayta sigun iti kasapulan. Ngem iti kinapudnona, agarup 840 a riwriw a tattao ti maturog a mabisbisin iti kada rabii. Adu kadakuada ti agnanaed kadagiti siudad. Usigem ti sumagmamano kadagiti parikut.

Dagiti Dadakkel a Siudad Kasapulanda ti Nagadu a Taraon

Bayat a lumawlawa dagiti siudad, dagiti kabangibang a kataltalonan a dati a pagap-apitan ti in-inut nga agbalin a baro a pagbalayan, pakaibangonan ti industria, ken maaramid a lansangan. Gapuna, dagiti daga a pagap-apitan umadayoda kadagiti siudad a pakanenda. Masansan nga awan ti maimula a taraon kadagiti siudad, ket dagiti karne aggapuda kadagiti adayo nga away. Iti adu a napanglaw a pagilian, mabayag a makadanon kadagiti siudad dagiti apit nga aggapu kadagiti talon. Ngamin, saan a nasayaat dagiti kalsada, isu a napaut ti pannakaibiahe dagitoy, ad-adu ti madadael, ket nanginngina ti  panggatang ti adu a nakapangpanglaw nga aggatang.

Dadakkel unayen ti dadduma a siudad kadagiti napanglaw a pagilian ket dumakdakkelda pay. Inton 2015, manamnama a ti Mumbai (a dati a naawagan iti Bombay) addaanton iti 22.6 a riwriw nga umili, ti Delhi iti 20.9 a riwriw, ti Mexico City iti 20.6 a riwriw, ken ti São Paulo iti 20 a riwriw. Napattapatta a masapul a gumatang iti 6,000 a tonelada a taraon iti kada aldaw ti siudad a sangapulo a riwriw ti umilina​—kas iti Manila wenno Rio de Janeiro.

Narigat nga aramiden dayta, ket saan a lumaklaka, nangruna kadagiti lugar a nakaparpartak nga umadu dagiti umilida. Ti Lahore, Pakistan, kas pagarigan, saan laeng nga adu ti maipaspasngay (2.8 a porsiento) no di ket “makapadanag” met ti nagadu nga umak-akar nga aggapu kadagiti away. Mapaspasaran ti adu kadagiti napanglaw a nasion a riniwriw ti umakar kadagiti napuseken a siudad tapno agbirokda iti nasaysayaat a kasasaad ti panagbiag, trabaho, tagilako, ken agadal wenno agpaagas. Gapu iti kasta a kaadu dagiti umakar, iti kada tawen iti masanguanan, manamnama nga umadu iti sangariwriw wenno ad-adu pay ti umili iti siudad ti Dhaka, Bangladesh. Sigun iti pattapatta, iti agdama dua a kakatlo ti kaadu ti tao iti away idiay China, ngem inton 2025 ad-adunton ti tao kadagiti siudad. Kagiddan dayta, 600 a riwriw ti manamnama nga agnaed kadagiti siudad iti India.

Ti iyaakar ti tattao kadagiti siudad balbaliwanna ti kasasaad ti adu a paset ti lubong. Idiay Makinlaud nga Africa, kas pagarigan, 14 a porsiento laeng kadagiti tattao ti agnanaed kadagiti siudad idi 1960. Idi 1997, 40 a porsiento ti populasion  dagiti siudad, ket inton 2020, maipagarup nga umadu dayta agingga iti 63 a porsiento. Iti makindaya unay a pungto ti Africa, manamnama nga agdoble ti populasion dagiti siudad iti las-ud ti maysa a dekada. Naipakpakauna met nga umadu iti 90 a porsiento ti intero a populasion dagiti ili ken siudad kadagiti napanglaw a pagilian iti mabiiten a masanguanan.

Nagdakkel a trabaho ti panangpaadu ti taraon kadagiti siudad tapno mataraonan amin dagitoy a mabisbisin. Masapul ti panagtutunos ti nagadu nga agtaltalon, agempake, agibiahe, aglako, ken dagiti mangasikaso iti taraon, agraman ti panagusar iti nagadu a lugan. Ngem iti dadduma a lugar, ad-adu ti kasapulan dagiti siudad ngem iti kabaelan nga ipaay dagiti lugar iti aglawlawda. Kasta met nga iti kaaduan a siudad kadagiti napanglaw a pagilian, dagiti serbisio a kas iti panagibiahe ken dagiti pasdek a pagipempenan, merkado, ken pagpartian, nalabesen ti pannakapalawada.

Umad-adu ti Napanglaw

Nagrigat ti mangtaraon iti umad-adu a populasion no nasaknap ti kinapanglaw. Iti adu a dadakkel a siudad kadagiti napanglaw a pagilian, kas iti Dhaka, Freetown, Guatemala City, Lagos, ken La Paz, 50 a porsiento wenno ad-adu pay kadagiti umilida ti napanglaw.

No pagsasaritaan ti suplay a taraon para kadagita a tattao, pagdumaen dagiti mangad-adal iti kasasaad ti kaadda ti magatang ken no nalaka a magun-odan. Mabalin nga adda magatang kadagiti pagtagilakuan iti siudad​—kayatna a sawen adda magun-odan​—​ngem awan ti mamaay daytoy kadagiti napanglaw iti siudad no saanda a kabaelan ti gumatang. Napaliiw a no dakdakkel ti birok dagiti agnanaed iti siudad, ad-adu ti sapulen ken usarenda a nadumaduma a kita ti taraon. Iti kasumbangirna, marigatan dagiti napanglaw iti siudad a gumatang iti umdas a taraon a kasapulan ken kayatda. Dagita a napanglaw a pamilia mabalin a gastosenda maipaay iti taraonda ti nagbaetan ti 60 ken 80 a porsiento ti amin a mateggedanda.

Mabalin a nalaklaka ti taraon no adu ti gatangen; ngem saan a maaramid dayta no awan ti nakasagana nga umdas a kuarta. Adu ti saan pay a makabael a gumatang iti kalakaan a kasapulanda a taraon, isu a kanayon nga adda malnutrision. Kas maysa laeng a pagarigan, kadagiti siudad iti abagatan ti Sahara iti Africa, makuna a “nakaro ken nasaknap a parikut” ti malnutrision.

Dagiti kasangsangpet iti siudad a naggapu kadagiti probinsia ken marigatan a makibagay iti kasasaad ti siudad ti ad-adda a marigatan a manggun-od iti taraon. Dagitoy dagiti agsolsolo nga inna, dagiti nabiit pay nga agtartrabaho iti gobierno a maladaw ti sueldoda gapu ta di umdas ti pangsueldo ti gobierno iti umiso a tiempo, dagiti baldado, lallakay ken babbaket, ken dagiti masakit. Dagita ti masansan nga agnaed kadagiti kabangibang a sangakaarrubaan nga awanan kadagiti pagnam-ayan iti biag a kas iti koriente, gripo, inidoro, kalsada, ken umno a pannakaibelleng dagiti solido a basura. Adu kadagitoy ti agnaed kadagiti temporario wenno di natalged a pagtaengan. Iti sidong dagitoy a kasasaad, nagadu a mangikagkagumaan a mangisakad iti inaldaw a pagbiagda ti marigatan no adda problema iti pananggun-od ken pannakaiwaras ti taraon. Dagitoy ti masansan nga agnaed iti adayo unay kadagiti kaasitgan a merkado ket awan ti maaramidanda no di gumatang kadagiti nangina ken di pay nasustansia a taraon. Talaga a nakalkaldaang ti kasasaadda.

 Dagiti Saan a Sigurado ken Makadangran a Kasasaad

Iti adu a lugar, ti napartak nga iyaadu ti tao kadagiti siudad ket kadawyanen a di naiplano ken saan a maipalubos. Agbanag dayta iti makadangran, di natalged nga aglawlaw ken adu a krimen. “Masansan,” kuna ti Feeding the Cities a publikasion ti FAO, “nga ikagkagumaan dagiti administrador kadagiti napanglaw a pagilian nga anduran ti napartak nga umadu a populasion iti lugar a talaga nga umanay laeng a pagnaedan ti basbassit a populasion.”

Iti kaaduan iti Africa, masansan a timmaud lattan dagiti merkado a saan a naiplano. Rugian dagiti komersiante ti aglako kadagiti tagilakoda no adda aggatang. No kasta, dagiti merkado awanan pay kadagiti kangrunaan a pasdek.

Idiay Colombo, Sri Lanka, saan a kombeniente dagiti pagpakiawan wenno pagtingian isu a nakail-ilet. Masikoran dagiti agmammaneho ti trak ta adu nga oras ti busbosenda sakbay a makadanon ken makapanawda iti merkado. Di umdas dagiti paradaan, pagkargaan ken pagdiskargaan kadagiti tagilako.

Iti dadduma a lugar, di nasayaat ti pannakamantener dagiti merkado. Makaited iti sakit ti narugit a kasasaad gapu iti umad-adu a basura nga agtaud kadagiti animal ken mula ken dadduma pay a basura. “Dagitoy a problema,” kuna ti mayor iti maysa a siudad iti Makin-abagatan nga Asia, “ti agtultuloy a mangpaababa iti panagbiag.”

Sigun iti naaramid a surbey kadagiti mailaklako  a karne iti maysa a siudad iti Makin-abagatan nga Asia, dakkel ti problema maipapan iti kinadalus ken dagiti isyu maipapan iti aglawlaw. Sadiay, kadawyan a ‘mailubsag lattan ti karne iti daga a matapukan ken mabasa iti narugit a danum.’ Adda salmonella ti 40 a porsiento kadagiti karne ti baboy ken 60 a porsiento kadagiti karne ti baka, idinto ta 100 a porsiento kadagiti karne ti baka ti addaan iti E. coli. Natakuatan met a namulitan dagitoy iti nadagsen a metal a kas iti buli ken mercury.

Gapu ta kurang, awan ti dumteng wenno awan ti magatang a suplay a taraon, dagiti agnanaed iti siudad, kas iti adu nga adda idiay Kano, Nigeria, inkagumaanda a minulaan ti aniaman a bakante a daga a mabalin a pagmulaan. Ngem kaaduan kadagitoy saanda a kukua ti daga, isu a mabalin a mapagtalawda ket madadael laeng ti apit a nagbannoganda.

Ni Olivio Argenti, maysa nga espesialista a mangkitkita no natalged met la ti taraon iti siudad, ibagana ti natakuatanna idi bimmisita iti maysa a siudad ti Mexico, iti pagtaltalonan nga asideg iti karayan a pagay-ayusan ti ibleng ken narugit a danum nga aggapu iti maysa a bario. Dagiti mannalon pagsibugda ti danum ti karayan kadagiti kanatenganda ken usarenda ti pitakna kadagiti pagpalakayanda. Insurat ni Argenti: “Dinamagko kadagiti autoridad no ammoda ti pagdaksan dayta, ket imbagada nga awan ti maaramidanda agsipud ta awan ti kuarta ken alikamenda tapno mabalbaliwanda ti kasasaad.” Mapaspasamak dagita a parikut iti adu a lugar kadagiti napanglaw a pagilian.

Ikagkagumaan Dagiti Siudad a Daeran

Kasla di agpatpatingga dagiti parikut a mapaspasaran dagiti napartak a dumakdakkel a siudad. Ar-aramiden met dagiti internasional nga organisasion, agipalplano, ken administrador ti kabaelanda a mangsolbar kadagitoy. Karaman kadagiti pamuspusanda ti panangparegta iti panagpataud ken panangpasayaat iti pamay-an ti pananggun-od iti taraon, agraman ti panagaramid kadagiti baro a kalsada, merkado, ken pagpartian. Makitada a masapul a maiparegta ti pribado a panagipuonan. Nalaklaka koma a makabulod iti kuarta dagiti mannalon, negosiante, ken agibibiahe, ken maipatungpal ti maitutop  nga alagaden maipapan iti negosio ken iti kinadalus. Nupay kasta, kuna dagiti mangad-adal iti kasasaad nga uray naaramiden ti amin a panangikagumaan, adu a lokal nga autoridad ti di makabigbig ken mangipamuspusan a mangrisut kadagiti parikut. Uray pay no agtignayda, saan nga umdas dagiti sanikuada a mangrisut kadagiti parikut.

Gapu ta nagdakkel dagiti problema a mapaspasaran dagiti siudad, nangruna kadagiti napanglaw a pagilian, naipaulog dagiti naganat a pakdaar. Sigun iti International Food Policy Research Institute, Washington, D.C., “umad-adu ti populasion dagiti siudad, ket dagitoy a parikut, [bisin, malnutrision, ken kinapanglaw] kumarkaroda met​—malaksid no agtignaytayo itan.” Ni Janice Perlman, a presidente ti Mega-Cities Project, a maysa nga agkokonekta nga internasional nga organisasion a nairanta a mangbirok iti solusion dagiti parikut kadagiti siudad, kinunana maipapan iti masanguanan dagiti siudad kadagiti napapanglaw a pagilian: “Iti sidong ti kinakurang ti kuarta ken ti di nasayaat nga aglawlaw, ita pay laeng a masapul a mataraonan, maipaayan iti pagtaengan, trabaho wenno mayakar ti nagadu a tao nga agnanaed iti nakapuspusek a lugar. Ad-adun ti tao kadagiti siudad ngem iti kabaelanda a suportaran.”

Nupay kasta, addada naimbag a rason a pamatian nga asidegen a marisut dagiti parikut maipapan iti suplay a taraon ken ti pannakaiwarasna.

[Kahon iti panid 5]

DAGITI DUMAKDAKKEL A SIUDAD

▪ Iti sumaganad a 30 a tawen, manamnama a mapasamakto kadagiti siudad ti dandani amin nga iyaadu ti populasion iti intero a lubong.

▪ Manamnama nga inton 2007, nasurok a kagudua iti populasion ti lubong ti agnaedto kadagiti siudad.

▪ Napattapatta nga umadu iti promedio a 1.8 a porsiento iti tinawen ti bilang dagiti tattao nga agnanaed kadagiti siudad iti intero a lubong; iti kastoy a kapartak, agdoblento ti populasion dagiti siudad iti las-ud ti 38 a tawen.

▪ Manamnama nga umadu ti bilang dagiti siudad nga addaan iti lima a riwriw wenno ad-adu pay nga umili manipud 46 idi 2003 agingga iti 61 inton 2015.

[Credit Line]

Reperensia: World Urbanization Prospects​—The 2003 Revision, United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division

[Kahon iti panid 6]

DADDUMA A MAKAGAPU KEN EPEKTO ITI AGBALIWBALIW A KAADU TI SUPLAY A TARAON

▪ “Napaneknekanen iti intero a lubong a no nariribuk ti kasasaad ti politika iti siudad ken agbaliwbaliw ti kasasaad ti kagimongan, kellaat a ngumina ti taraon.”​—Jacques Diouf, direktor heneral ti Food and Agriculture Organization ti UN.

▪ Idi 1999, dagiti bagyo a Georges ken Mitch dinalapusda ti rehion ti Caribe ken Sentral America, a nakaigapuan iti nasaknap a pannakadadael, pannakasinga dagiti normal nga aramid, ken kinakirang ti taraon.

▪ Dagiti protesta a maibusor iti nangina a presio ti langis idiay Ecuador idi 1999 ken idiay Britania idi 2000 ti nakaigapuan iti saan a pannakagun-od iti suplay a taraon.

▪ Mairaman kadagiti rigat nga inyeg ti gubat ti kinakirang ti taraon.

[Kahon/Ladawan iti panid 7]

MAYSA KADAGITI RINIWRIW

AGNANAED ni Consuelo ken ti 13 nga annakna iti kaiskuateran (naipakita iti ngato) iti ruar ti Lima, Peru. Agsarut ti tallo kadagiti annakna. “Agnanaedkami idi kadagiti kabambantayan,” kinunana, “ngem maysa a rabii, nagadu kadagiti kalugaranmi ti immakar iti siudad. Impagarupmi nga ‘idiay Lima, makaeskuela ken makasapatoston dagiti annakmi. Nasaysayaatton ti biagda.’” Isu a nagaramid dagiti lumugar kadagiti ikamen, ket maysa a rabii immakarda amin iti siudad ken nagibangonda kadagiti balay a naaramid iti ikamen. Kabigatanna, nagadu nga iskuater ti masapul a papanawen dagiti autoridad.

Adda dakkel nga abut iti atep ti balay ni Consuelo ken daga ti basarna. “Tartaraknek dagitoy a manok tapno ilakok kadagiti baknang,” kinunana, a tuktukoyenna dagiti animal nga agtataray iti aglawlaw ti balayna. “Masapulko ti igatangko iti sapatos ti balasitangko. Ngem ita usarek dayta a pagbayad iti ospital ken agas.”

Sumagmamano laeng a sibuyas ti taraon ni Consuelo. Narigat ti agbirok iti trabaho, ket kurang pay ti kuartada nga igatangda iti danum nga inumenda. Awan gripo iti nanumo a balayna ken awan ti kasiliasna. “Daytoy a timba ti us-usarenmi a kasilias. Ket no rabii, ibaonko dagiti ubbing a mangibelleng iti dayta iti maysa a lugar,” kinunana. “Masapul nga aramidenmi dayta.”

Saan a sussustentuan ni lakayna, ta manmano a makitana. Nasurok laeng a 30 ti tawenna, ngem bakbaket ti langana. “Medio imbal ti rupana ken nakamulengleng dagiti nangisit ken kusipet a matana,” kinuna ti mannurat a nanginterbiu kenkuana. “Awan ti namnamada.”

[Credit Lines]

Reperensia: In Context

AP Photo/Silvia Izquierdo

[Kahon/Ladawan iti panid 9]

“UMAKARAK NGATA ITI SIUDAD?”

SIASINOMAN nga agpangpanggep nga umakar iti maysa a siudad naimbag no usigenna ti adu a banag. “Ti namnama a nasaysayaat a biag no idilig kadagiti gundaway iti probinsia ti maysa a pakaallukoyan,” kinuna ti Feeding the Cities a publikasion ti Food and Agriculture Organization ti UN. Nupay kasta, “mabalin a saan a dagus a sumayaat ti biagmo, nalabit saan pay ketdi a sumayaat uray iti las-ud ti maysa a kaputotan wenno ad-adu pay.”

Kinapudnona, adu nga immakar iti siudad a naggapu kadagiti probinsia ti awanan pay laeng iti pagtaengan, awanan iti trabaho, ken napangpanglaw ngem idi, ta saanda a nairuam iti aglawlawda. Isu a no pangpanggepem ti umakar, siguradoka aya a masustentuamto ti pamiliam? Masansan a nababa ti sueldo iti panggedan kadagiti siudad, no makastrekka. Maliwayanyonto kadi a sangapamiliaan dagiti ibilangyo a napateg nga aramid gapu iti rigat ti panagtrabaho iti adu nga oras tapno makategged iti pagbiag?​—Mateo 28:19, 20; Hebreo 10:24, 25.

Dadduma a nagannak ti immakar ket imbatida ti pamiliada iti pagtaenganda. Nainsiriban kadi daytoy? Obligasion ti nagannak nga ipaay ti material a kasapulan ti pamiliada, ngem gapu iti pannakaisina iti pamilia, ania ti mapasamak kadakuada iti emosional ken iti naespirituan? (1 Timoteo 5:8) Mabaelan kadi dagiti amma a sieepektibo a padakkelen dagiti annakda “iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova?” (Efeso 6:4) Mabalin kadi a ti panagsina ti agassawa ti mangisarang kadakuada iti moral a pannakasulisog?​—1 Corinto 7:5.

Siempre, personal a desision ti aniaman nga iyaakar. Sakbay nga agdesision dagiti Kristiano, rumbeng a tingitingenda amin dagiti banag a nairaman ken sikakararag nga agpaiwanwanda ken Jehova.​—Lucas 14:28.

[Dagiti Ladawan iti panid 8, 9]

An-anduran dagiti siudad ti narugit a kasasaad ken ti nakaro a trapik

India

Niger

Mexico

Bangladesh

[Ladawan iti panid 8]

Iti adu a napanglaw a pamilia kadagiti siudad, uray dagiti ubbing masapul nga agtrabahoda

[Picture Credit Lines iti panid 8]

India: © Mark Henley/Panos Pictures; Niger: © Olivio Argenti; Mexico: © Aubrey Wade/Panos Pictures; Bangladesh: © Heldur Netocny/ Panos Pictures; makimbaba a retrato: © Jean-Leo Dugast/Panos Pictures