Intay Agala iti Uong!

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Czech Republic

MABALIN a namin-adun a tinagiimasmo ida​—nalabit iti pizza, salad, sopas, wenno sarsa. Wenno mabalin a naragsakanka iti karkarna a langada, a makaay-ayo iti adu a pintor wenno agar-aramid iti ladladawan kadagiti libro a para ubbing. Ngem napanunotmo kadin no ania ti uong? Kasano nga agtubo? Siasino dagiti agala iti dayta ken kasano? Kitaentayo.

Kaaduanna, nalaka a mailasin ti uong. Awan bulong, sabong, ken chlorophyll-da tapno agbalinda a berde. Isu a masansan a naidumada iti berde nga aglawlawda. Dakkel ti kasla payong nga ulo ti adu nga uong. Ngem nadumaduma ti sukog ken kolorda. Adda pay ketdi uong nga aggilapgilap iti kasipngetan. Ti uong ket maysa a kita ti fungus. Nupay kasta, adda nadumaduma a kita ti fungus a saan a talaga nga uong ngem gagangay a kagrupo dagiti uong. Kas pagarigan, adda dagiti fungus a kaasping dagiti korales iti baybay. Dadduma ti agtubo kadagiti kayo kas babassit nga estante ti libro.

Ania Dayta?

Nabayagen nga impagarup dagiti sientista a ti uong ket espesial ken medio misterioso a kita ti mula. Iti kaaldawantayo, kaaduan a biologo ti mangibilang kadagiti uong a komplikado unay a kita ti buot. Awaganda ti uong a naiduma a grupo dagiti organismo, gapu ta karkarna ti pakabuklanda, naiduma ti panagtuboda, ken sabali ti pananggun-odda iti taraonda. Naimas ti adu nga uong, ken makaagas pay ketdi ti dadduma. Nupay kasta, adda dagiti kita a makaulaw wenno makasabidong. Mycota wenno Mycetes ti nasientipikuan a nagan ti uong. Naawagan ngarud iti mycology ti nasientipikuan a panagadal kadagiti fungus a kas iti uong.

 Ti Nakaskasdaaw nga Uong

Kasano nga umadu dagiti uong? Nabayagen a pagsidsiddaawan dayta ti siensia. Ita, ammotayo nga agiwaras dagiti nataenganen nga uong iti nagbabassit nga spore (naisangsangayan a selula agpaay iti panagpaadu) babaen iti angin. No nagdissoda iti daga, agbalin dagitoy a nasedsed ken agkakanaig a pino a linabag a maawagan iti mycelium. Manipud iti daytoy, agtubo ken umadu dagiti uong. Dayta ti nakairuamantayo a makita ken alaen.

Tapno agbiag dagiti uong, masapulda ti amin a kita dagiti banag a malungsot. Gagangay ngarud nga agtuboda a nangnangruna kadagiti kabakiran, kanatengan, ken karuotan. Dagiti madaddadael wenno natayen a kayo ti kangrunaan a taraonda, isu a dakkel ti maitulong dagiti uong tapno madalusan dagiti kabakiran. Babaen ti pannanganda iti basura dagiti mula, nagango a bulbulong, ken sangsanga, makatulong dagiti uong a mangpataud iti natural a ganagan a mangpadam-eg iti daga. Dadduma nga uong ket agpannuray kadagiti nasalun-at a kayo. Pagimbagan met dagitoy dagiti kayo ta ti mycelium dagiti uong ti mangagsep iti danum ken sustansia iti daga sana iyakar ti dadduma iti mula. Subadan met ti mula babaen ti panangtaraonna iti uong.

Dagiti uong kasapulanda met ti agneb ken bara isu nga agtuboda kalpasan ti panagtudona no kalgaw. Iti agpatnag no makaay-ayo dagiti kasasaad, agtubo ti dadduma a kita iti naan-anay a kadakkelda. Kasapulan ti maysa a kita ti uong ti 10 agingga iti 14 la nga aldaw tapno dumakkel agingga iti diametro nga agarup 50 a sentimetro. Naisangsangayan ti kapaut ti biag ti dadduma a kita. Agbiag iti sinigsiglo ti mycelium a pagtubuan ti uong. Agbiag met dagiti fungus a kapamilia dagiti lichen agingga iti 600 a tawen sigun iti dadduma a reperensia.

Nasanger ti sumagmamano nga uong wenno dagiti kabagianda a kas kadagiti nagtimbukel a kita a maawagan iti truffle. Dayta ti gapuna a maangot ida dagiti aso uray no 6 a metro ti kaadayo dagitoy, nupay agtubo iti uneg ti daga ti intero a pakabuklanna. *

Siasino Dagiti Agal-ala iti Uong?

Iti adu a lugar, sinigsiglon nga agal-ala dagiti tattao kadagiti uong. Iti sumagmamano a rehion ita iti Makindaya a Europa ken Amianan nga America, dagiti eksperto laeng ti agal-ala kadagita sadanto ilako kadagiti negosiante. Iti Sentral ken Makindaya a Europa, nalatak a pagesmanda  ti panagala iti uong. Saan la a dagiti taga-away ti mayat nga agala iti uong. Kayat ti adu a taga-siudad ti mapan iti kakaykaywan no ngudo ti lawas tapno agalada iti uong. Ar-aramidenda dayta tapno mabang-aran ti bagi ken isipda ken makapanganda met iti nasustansia. Kasano ti panagala dagiti tattao iti uong?

Masansan a nasapa a mangrugi dagiti agal-ala no katubtubo dagiti uong. Nainayad ti pannagnada iti kakaykaywan, birokenda dagitoy kadagiti karuotan, kakaykaywan, wenno kalumotan a pagtubuan dagiti uong. Agkawesda iti ordinario, agsapatos wenno agbotasda iti nalagda, ken agitugotda iti kapote iti inyabadayda a bag di la ket ta kellaat nga agtudo. Ti agal-ala iti uong ikabilanganna ti nakaparsuaan isu a dina dadaelen dayta ken saan unay a natagari tapno saan a mabuak dagiti atap nga animal.

Kitaem! Adda uong a nakita ti agal-ala. Nagrukob sana sinukimat a dina sinagsagid tapno masiertona no mabalin a sidaen dayta. Innalana ti dakkelen nga uong agsipud da dayta laeng ti masiertona a mabalin a sidaen. Kalpasan a nasiertona a maysa a kita dayta ti uong, siiinayad nga innalana babaen ti puon​—saan a ti kasla payong nga ulo dayta​—sana siaalumamay nga inwagwag tapno maikkat ti dadduma a daga. Dinalusanna a dagus ti aniaman a rugit a kimpet iti dayta sana pinuted ti aniaman a paset nga adda dadael wenno iggesna. Ginaburanna iti lumot wenno daga ti aniaman a naikkatna iti uong. Inkabilna iti basketna ti nadalusen nga uong. Saanna nga inkabil iti plastik a supot wenno pagkargaan ta nabiit a malungsot sakbay pay a makaawid.

Makaparagsak met ti panagala iti uong. Kastoy ti imbaga ti maysa a Kristiano a ministro: “Mangasabakami nga umuna, ket inton malpaskamin, kayatmi pay ti aglalangen. No dadduma, mapankami iti asideg a kakaykaywan tapno sangsangkamaysakami nga agala iti uong. Bayat nga agbirbirokkami, agririnnanudkami kadagiti kapadasanmi a nangasaba isu a naragsakkami.”

Panangisagana Kadagiti Uong

Adu ti pakausaran dagiti uong iti panagluto. Naimas ti dadduma ken mabalin a napateg a pagtaraon. Kas pagarigan, kayat ti adu a tattao ti naprito a dakkel a portobello ta kasla karne ti baka dayta wenno iwa-iwaenda ti gagangay nga uong sada igisa a kadua ti dadduma pay a nateng. Dagiti nagasang a kita ti uong ket mabalin a pangpananam iti nagadu a putahe. No nabilag a naimbag, mabalin met a pagpakuttong wenno mangpasalun-at a taraon. Maipatpateg ti dadduma a kita gapu iti protina, bitamina, ken mineralda.

Nalaka a malungsot ti uong. Masapul ngarud a maluto a dagus iti aldaw a naala dagitoy. Sigun kadagiti eksperto, no saan a maidulin a naimbag ti masida nga uong, mabalin a makasabidong. No saanmo a kayat a sidaen a dagus, mabalin nga ibilag wenno esterelisaduem dagita. Iti kasta, mabalinmo nga usaren a pangpananam iti taraonmo iti intero a tawen. Mabalin nga ad-adu pay ti maammuam kadagiti reperensia a libro maipapan iti panagala iti uong.

Nasken ti Panagannad

No pulos a saanka pay a nagal-ala iti uong ket kayatmo a padasen, nasken nga agsirarakka nga umuna. Ammuem dagiti mabalin a makan ken dagiti makasabidong a kita ti uong nga agtubtubo iti lugarmo. Ammuem no kasano a mailasin dagitoy. Mabalinmo met ti agsaludsod iti dadduma nga eksperto kas iti parmasiutiko, erbolario, wenno eksperto kadagiti fungus. Dika agala iti uong gapu laeng ta napintas wenno nabanglo. No saanka a naan-anay a sigurado maipapan iti uong, dimo al-alaen! Ti maysa a makasabidong nga uong ket umdasen a mangdadael iti intero a putahe, ken mabalin a makapapatay pay dayta. No maulawka wenno agsakit ti ulom kalpasan a nanganka iti putahe nga addaan iti uong, agpadoktorka a dagus.

Padasem man ti agala iti uong wenno saan, mabalin a magusgustuam ti kinapintasda. No kasta ti aramidem, mabalin a malagipmo a dagitoy narikut, napateg, ken nakaskasdaaw a parsua ket saan a naiparna a timmaud. Kas iti dadduma pay a nakaskasdaaw a banag iti lubong a nakaparsuaan, pampaneknekanda ti kaadda ti masirib ken naayat a Namarsua.​—Genesis 1:11-13; Salmo 104:24.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Morel

[Ladawan iti panid 26]

Shiitake

[Ladawan iti panid 26]

Portobello

[Ladawan iti panid 26]

Cremini