Namindua a Nasentensiaan iti 25 a Tawen a Pannakatagabo

KAS INSALAYSAY NI EFREM PLATON

Idi arinunos ti 1951, kapamindua a nasentensiaanak iti 25 a tawen a pannakatagabo iti kampo. Iti daytoy a tiempo, naibaonak iti nagdakes ti pakasaritaanna a kampo dagiti Soviet idiay Vorkuta, iti ngatuen ti Arctic Circle. Palubosandak a mangisalaysay no apay a naibaonak sadiay ket no kasano a dandani diak nalisian ti naranggas koma a pagtungpalan.

NAIPASNGAYAK idi Hulio 16, 1920, iti napanglaw a pamilia idiay Bessarabia, iti lugar a Republika ti Moldova itan. Natay ni tatangko sakbay la unay a maipasngayak, ket natay ni Nanang idi agtawenak iti uppat. Gapu iti dayta, naulilakami nga innem nga annakda. Agyamanak kadagiti manongko, a nagserbi a pannakanagannak kadakami nga adienda.

Idi agtutuboak, interesadoak unay kadagiti narelihiosuan a banag ken nakiramanak kadagiti aktibidad ti Iglesia Orthodox iti lugarmi. Ngem idi agangay, nadismayaak iti simbaan, nangruna kadagiti papadina, a nangbendision iti panangikagumaan dagiti nasion a makigubat bayat ti Gubat Sangalubongan II a nangrugi idi Setiembre 1939.

Nagginnubat ti Romania ken ti Soviet Union idi kattapog ti dekada 1940, ket naipit ti Bessarabia iti tengnga ti rinnupak. Ni Heneral Ion Antonescu, nga agturay idi iti Romania, pinarmekna manen ti Bessarabia. Rinugian dagiti autoridad a sanayen nga agsoldado dagiti lallaki nga agtawen iti 20 wenno natataengan pay. Maysaak kadagiti inayabanda. Sinanaydakami idiay Boroşeni, nga asideg iti purok a pagnanaedanmi ken baketko nga Olga.

Pannakaammo iti Kinapudno iti Biblia

Bayat a sansanayendakami, napaliiwko ti maysa a grupo dagiti lallaki a siraragsak nga agsasarita iti naminsan a mangaldawkami. Di nagbayag, naammuak nga isuda dagiti Saksi ni Jehova. Ti ababa a pannakisaritak kadakuada ket nagtungpal iti ad-adu pay. Idi agangay, siraragsak unay a nabigbigko a nasarakakon ti kinapudno ti Biblia, nga inranudko met ken Olga ken kadagiti katugangak.

Nagustuak ti saritaanda iti dayta nga aldaw maipapan iti neutralidad. Imbaga dagiti Saksi a masapul nga itakderanda ti isyu maipapan iti neutralidad. Inkeddengda a makiramanda iti pannakasanay ngem dida makipaset iti panagsapata iti kinasungdo, a dayta ti maikalikagum kadagiti agsoldado.

Imbagak ken Olga ken kadagiti katugangak nga agkedkedak met nga agsapata, ket sinuportarandak iti desisionko. Idi addan bilin nga agsoldadoak​—idi Enero 24, 1943​—dimtengen ti kanito ti panagsapatak iti kinasungdo. Walokami a napan iti sango ti papadi a mangilislista iti nagan dagiti agsoldado a lallaki. Imbes a nagsapatakami, imbagami a saankami a makigubat agsipud ta neutralkami.

Inaresto ken impandakami iti presinto ti polisia idiay Boroşeni. Siraranggas a kinabkabildakami sadiay isu a kalpasanna, dandani dinak mabigbigen ni baketko. Kalpasanna, nayakarkami idiay Chişinău (Kishinev idi), ti kadakkelan a siudad iti pagilian, tapno sumaklang iti korte militar.

 Masapul a magnakami iti agarup 140 a kilometro, nga immabut iti 21 nga aldaw gapu iti nakaro a lam-ek. Walokami a sikakawar a nagna a kinadua dagiti armado a soldado. Pulos a didakam inikkan iti taraon wenno inumen. Kabilendakami tunggal makadanonkami iti baro a presinto ti polisia, ket dimmagaskami iti 13 a presinto iti intero a pannagnami! Nakalasatkami agsipud ta adda dadduma a lumugar kadagiti presinto nga imyananmi a nangted iti taraon ken inumenmi. Gapu iti kinamanangngaasida, nabigbigmi a ti Dios ti mangay-aywan kadakami.

Napabilegkami Nupay Maup-upaykami

Bayat a nakabaludkami idiay Chişinău nga agur-uray iti pannakabista iti korte militar, nakaro manen ti pannakamaltratomi a walo. Iti panangikagumaan dagiti autoridad a mangpakapuy iti pammatimi, imbagada kadakami a dagiti Saksi a taga-Zăicani, a maysa a purok iti makin-amianan a Moldova, tinallikudandan ti pammatida isu a napagawiddan. Idi agangay, naammuanmi a napagawidda laeng tapno urayenda ti pannakabista ti kasoda iti korte. Kasta met nga imbaga ti maysa a polis, a nangadaw iti artikulo ti maysa a periodiko a sinentensiaanen ti korte militar idiay Ukraine a mapapatay ti 80 a Saksi.

Maup-upayen ti dadduma kadakami a walo, ta pampanunotenda a didanton makita dagiti annakda. Naikari kadakami a mawayawayaankami no tallikudanmi ti pammatimi. Tapno mapanunotmi ti masanguananmi, napagawidkami amin iti makalawas tapno makaduami dagiti pamiliami. Kalpasanna, taltallokami a nagtalinaed a neutral.

Idi Pebrero 20, 1943, naipanak iti met laeng presinto ti polisia a nangkabkabilanda kaniak iti kasta unay. Sadiay a nagkikitakami iti dua a padak a Saksi a nagtalinaed met a neutral. Nakaragragsakkami ta nagkikitakami manen! Kamaudiananna, inlugandakami iti karetela a nagpa-Bălţi. Bayat ti biahe, nagsakitak iti nakaro, isu a nagtun-oy dayta a bendision ta nagbiahekami babaen iti bus iti natda pay a biahemi a nagpa-Chişinău.

Idi simmangpetkami, nabigbigdakami dagiti guardia a dakami ti tallo a nangsalimetmet iti takdermi. Kas pangrugian, kinabkabildakami manen. Kalpasan ti makabulan, nasentensiaankami iti 25 a tawen a pannakatagabo iti kampo idiay Romania.

Nabautisaran iti Abut a Nagbettakan ti Bomba

Idi agangay, naibaonkami iti kabakiran idiay Cugir, iti Romania, a nagpukananmi kadagiti troso. No mapukanmi ti naikeddeng a bilang dagiti kayo, medio ad-adu ti taraonmi. Nagaget ti grupomi a sangapulo a Saksi, isu nga ad-adu ti taraonmi ngem kadagiti pagbaludan a naggapuanmi.

Idi 1944, rinugian a binomba dagiti buyot ti Estados Unidos ti lugar nga asideg iti kampomi. Maysa nga aldaw, gapu iti bimtak a bomba, adda napataud a dakkel nga abut iti asideg ti bassit a waig. Nangrugi a napno dayta iti danum, isu a di nagbayag, addan dakkel a libtong. Idi Setiembre 1944, nabautisaranak sadiay kas simbolo ti panagdedikarko ken Jehova a Dios iti nasuroken a makatawen ket kagudua.

Nawayawayaan met Laengen!

Sumagmamano a lawas kalpasanna, winayawayaan ti buyot ti Russia ti nagadu a Saksi iti intero a lugar, isu a nakaawidkami. Damo unay a makitak ti barok a ni Vasile, a naipasngay idi 1943 bayat nga addaak iti kampo a pagtrabahuan.

Idi agpatinggan ti Gubat Sangalubongan II idiay Europa idi Mayo 1945, sinakupen ti Soviet Union ti Bessarabia ket nagbalinen a Moldavian Soviet Socialist Republic. Saan a dagus a binusor dagiti autoridad ti Nakristianuan nga ar-aramidmi. Nupay kasta, nadlawda a saankami a nagbutos, ket para kadagiti Soviet, nagdagsen a krimen dayta.

Idi 1946, naipasngay ti maikadua a baromi a ni Pavel, ket idi 1947, naipasngay met ti balasangmi a ni Maria. Anian a nagragsak ti sangsangkamaysa a panagbiagmi a sangapamiliaan! Ngem dimteng ti trahedia dua a tawen laeng kalpasanna. Nagsakit ti anakmi a ni Maria ket kellaat a natay. Naitabon idi Hulio 5, 1949. Ngem pangrugian laeng daydi kadagiti ladingitmi.

Naidestiero Idiay Siberia

Sumagmamano la nga oras kalpasan nga impumponmi ni Maria, bayat a nasipnget pay kabigatanna, riniingnakami ti tallo a soldado.  Imbagada a maidestierokami gapu iti “kababalinmi a maibusor kadagiti Soviet.” Napalubosankami a mangitugot iti sumagmamano a taraon ken kawes. Idi Hulio 6, 1949, naibiahekami iti agarup 4,000 a kilometro a mapan idiay Kurgan, idiay Siberia, iti amianan laeng ti Kazakhstan.

Sangapulo ket walo nga aldaw ti biahe. Naibiahekami a kakasla baka kadagiti bagon. Namindua laeng a naikkankami iti taraon bayat ti biahe. Inin-inutmi ti taraonmi tapno umanay bayat ti biahe. Bin-ig a Saksi ni Jehova ti nakalugan kadagiti bagon. Kada aldaw nagtalinaedkami nga aktibo iti naespirituan babaen iti adu a saritaan maipapan iti Biblia. Ti maysa a Biblia ti kapatgan a sanikuami.

Kamaudiananna, idi nakadanonkami idiay Kurgan, natakuatanmi a nupay agnanaedkami iti kampo a pagtrabahuan, medio adda wayawayami nga agtignay. Nagtrabahoak iti pagpandayan isu a makasaritak dagiti padak a trabahador maipapan iti namnamak a naibasar iti Biblia. Dua a tawen kalpasanna, idi Setiembre 27, 1951, naarestoak ket naisaklang manen iti korte. Ti nagdarum imparangna ti 18 a tattao a nangibaga nga impadtok ti pannakadadael ti Gobierno. Iti kinapudnona, inusarko ti padto iti Daniel 2:44 a mangipakita nga amin a gobierno ti tao ket sukatanton ti Pagarian ti Dios.

Maysa pay, rinekisa dagiti autoridad dagiti pagtaenganmi ket nakasarakda iti magasin a Pagwanawanan a sililimed a naipatulod manipud Moldova. Kaaduanna, makasarak dagiti autoridad kadagiti naisurat a kopia dagiti magasin wenno dagiti kopia a naaramid idiay kampo. Ngem daytoy ket nayimprenta iti ruar ti Soviet Union. Isu a nasentensiaanak iti maikadua a daras iti 25 a tawen nga inkapilitan a panagtrabaho. Iti daytoy a tiempo, naibaonak nga agtrabaho iti pagminasan ti karbon idiay Vorkuta, maysa a nagdakes ti pakasaritaanna a kampo dagiti tagabo iti makin-amianan a pungto ti Kabambantayan Ural, iti ngatuen ti Arctic Circle.

Panangliklik iti Ipapatay Idiay Vorkuta

Ti Vorkuta ket nakadakdakkel a pagbaludan a buklen ti 60 a kampo ti inkapilitan a panagtrabaho. Iti laengen kampomi, adda nasurok a 6,000 a trabahador. Adu ti natay gapu iti nakalamlamiis a klima, di nasayaat a kasasaad ti panagbiag, ken panagminas iti karbon. Dandani inaldaw nga adda matay a masapul a maitabon. Kimmapsutak unay, isu a diak makatrabaho iti nadagsen. Naitudingak iti makuna a nalaglag-an a trabaho, a mangpala ken mangikarga iti karbon kadagiti agur-uray a bagon.

Nagrigat ti kasasaad idiay Vorkuta isu a nangyurnos dagiti minero iti welga, ngem nagbalin dayta a naan-anay nga iyaalsa. Nangbuangay pay ketdi dagiti minero iti bukodda nga administrasion ken nangorganisarda iti puersa a buklen ti agarup 150 a lallaki a lumaban no sumangpet dagiti buyot. Siak ken ti dandani 30 pay a Saksi ket kayatda a makipaset iti “buyotda.” Ngem nagkedkedkami.

Nagpaut ti iyaalsa iti dua a lawas agingga a simmangpet dagiti armado a puersa ket pinaltoganda amin a rebelde. Naibaga kadakami a plano dagiti rebelde a bitayendakami iti mismo a pagtrabahuanmi! Makaparagsak ta natungday dagiti planoda. No panunotenyo ti naiplano a panangikagumaan dagiti Soviet a mangdadael iti pammatimi, mabalin a maawatanyo no apay nga impabiangmi ti pannakalasatmi iti naindaklan a Diostayo a ni Jehova!

Naan-anay a Panangusar iti Dakdakkel a Wayawaya

Simmayaat ti kasasaadmi idi natay ni Stalin idi Marso 1953. Idi 1955, nawayawayaanak idiay Vorkuta ket napalubosanak nga agawid iti pamiliak,  nga agnanaed pay laeng iti kampo iti kabakiran ti Kurgan. Intultuloymi ti nangasaba kadagiti agnanaed sadiay maipapan iti nagsayaat a namnamami.

Idi tawen 1961, kayatmi ti umakar iti baro a teritoria a pangasabaan. Isu a nagsuratkami iti lider ti pagilian a ni Nikita Khrushchev. Kiniddawmi a palubosannakami koma nga umakar, ta agpayso met nga awan eskuelaan a pagadalan dagiti annakmi. Napalubosankami nga umakar iti bassit nga ili iti Makushino, a sadiay adda met kampo a pagtrabahuan. Anian a ragsakmi a timmulong iti uppat a dadakkel a pamilia sadiay a nagbalin a dedikado nga ad-adipen ni Jehova!

Kamaudiananna, idi 1965, nawayawayaanak iti dayta a kampo. Nupay dikam pay mapalubosan nga agsubli idiay Moldova, mabalinmi ti mapan iti sadinoman iti Soviet Union. Iti simmaganad a tawen, napankami idiay Qostanay (dati a Kustanai), iti Kazakhstan, nga ayan idin ti dua a kongregasion dagiti Saksi. Tangay nagsayaat ti pannakawanas daytoy a teritoria iti trabaho a panangasaba, tallo a tawen kalpasanna immakarkami idiay Chirchik, sadi Uzbekistan. Kasado idin ti annakmi a da Vasile ken Pavel. Isu nga impamaysamin ti naespirituan nga irarang-ay ti dadduma pay nga annakmi a da Dumitru, nga agtawen iti 10, ken Liuba, nga agtawen iti 7.

Sangapulo a tawen a nagnaedkami idiay Uzbekistan. Bayat dayta a tiempo, natulonganmi met ti sabsabali a mangammo ken Jehova. Idi 1979, immakarkami a nagpalaud iti nasurok a sangaribu a kilometro a napan iti siudad ti Krasnodar, iti asideg ti Nangisit a Baybay iti abagatan a Russia. Sadiay a nagpayunirkami ken Olga iti dua a tawen, ket natulonganmi ti sabsabali nga agbalin a Saksi.

Panagsubli Idiay Moldova

Kamaudiananna idi kalgaw ti 1989​—40 a tawen kalpasan ti pannakaidestieromi​—inkeddengmin ti agawid idiay Moldova. Dagus a nagpayunirkami manen, ket nagserbikami a kasta agingga idi 1993. Sadiay a natulonganmi ti nasurok a 30 a tattao a nagbalin nga aktibo a Saksi ni Jehova. Maragragsakanak no pampanunotek no kasano a sibabaknang a binendisionannakami ni Jehova a sangapamiliaan! Ngem nakalkaldaang ta natay ti dungdungnguek nga asawa idi Mayo 2004.

Nupay kasta, maliwliwaak ta amin nga 4 nga annakmi, agraman ti 14 nga appokomi ken 18 nga appokomi iti tumeng ket aktiboda amin nga adipen ni Jehova. Agpayso a narigat idi ti panagbiagmi, ngem nakaay-ayat a maammuan a tinulongannakami ni Jehova nga agtalinaed a matalek kenkuana bayat dagiti pannakasuotmi!

Bayat a lumaklakayak, limitadon ti maaramidak iti ministerio gapu iti sakit ken panaglakay. Ngem ikagkagumaak nga aramiden ti amin a kabaelak. Naadalko nga aniaman a karit a mabalin a mapasarantayo iti biag, kanayon nga adda ni Jehova a mangipaay iti bileg ken pammaregta a kasapulantayo. *

[Footnote]

[Ladawan iti panid 14, 15]

Dagiti Saksi ni Jehova idiay kampo a pagtrabahuan dagiti tagabo iti Vorkuta

[Ladawan iti panid 15]

Dakami ken Olga idi 2002