Panangmatmat iti Lubong

Ti Paborito nga Animal iti Lubong

“Nalabit ti aso ti kasingedan a gayyem ti tao, ngem ti tigre ti paborito nga animal iti lubong,” kinuna ti The Independent iti London. Adda naaramid nga agsasaganad a dokumentario, wenno pelikula a mangipakaammo kadagiti aktual a pasamak. Tunggal maysa kadagitoy ti mangitampok iti maysa kadagiti sangapulo nga animal. Ti napagsaludsodan a nasurok a 52,000 a tattao manipud iti 73 a pagilian impangpangrunada ti tigre ngem ti aso iti 17 laeng a butos. Maikatlo ti dolphin, a sarunuen ti kabalio, leon, uleg, elepante, chimpanzee, orangutan, ken balyena. Ti maysa nga eksperto kadagiti animal a ni Dr. Candy d’Sa, inlawlawagna nga adda ugali ti tattao nga “umasping iti ugali ti tigre, ta aglanglanga a nauyong ken naturay, ngem manangikabilangan ken makaawat. Maisupadi iti dayta, matalek ken mararaem ti aso ken mangtignay kadagiti tattao tapno agbalinda nga ad-adda a mannakigayyem ken mannakikomunikar.” Naragsakan dagiti mangsalsalaknib ta naragpat ti tigre ti umuna puesto. Kastoy ti kinuna ni Callum Rankine, iti World Wide Fund for Nature: “No dagiti tattao ibutosda dagiti tigre kas ti paboritoda nga animal, kaipapananna a mabigbigda ti kinapateg dagitoy, isu a sapay koma ta maipanamnama ti pannakaispalda.” Mapattapatta a 5,000 laengen dagiti tigre a nabati a bulos iti gagangay a pagnanaedanda.

 Dagiti Mikrobio iti Ngiwat ken ti Salun-at

“Ti ngiwat ket komplikado a sistema ti ekolohia,” kinuna ti magasin a Science. “Iti napalabas nga 40 a tawen, dagiti biologo iti ngiwat ti mangan-analisar iti nagadu a pagpupuniponan dagiti mikrobio nga agbibiag iti rabaw ken aglawlaw dagiti ngipen, gugot, ken ti dila.” Nabayag metten nga ammo dagiti biologo a dagiti bakteria a gagangay nga adda iti ngiwat ket mabalin nga umakar ken pakaigapuan dagiti sakit iti dadduma a paset ti bagi. Naammuanen a dagiti sakit iti puso adda pakainaiganna kadagiti bakteria iti ngiwat, ken sigun kadagiti panagadal mabalin a dagita pay ti maysa a pakaigapuan ti pannakaipasngay dagiti kurang iti bulanda. Siempre, naammuan a dagiti dakes a bakteria ti kaaduan a pakaigapuan iti direkta a pannakadangran. No agtitipon ken ad-aduda ngem kadagiti naimbag a bakteria iti ngiwat, agbukbok ti ngipen, agdara dagiti gugot, ken bumangsit ti sang-aw. “Kabbab wenno napusin ti amin a ngipen ti tallo iti kada 10 a tattao nga agtawen iti 65,” sigun iti damag. “Idiay Estados Unidos, agsakit ti gugot wenno adda bukbok ti kagudua iti amin a nataengan.” Babaen ti panangadal dagiti managsirarak kadagitoy a bakteria, namnamaenda a masursuroda ti agaramid kadagiti “pagmulumog a mangikkat laeng kadagiti makadangran a mikrobio iti ngiwat imbes a mangikkat nga agpadpada kadagiti makagunggona ken makadangran a bakteria.”

Ugali iti Pannaturog

“Agpuyat ken naladladaw a maturog dagiti Asiano ngem nasapsapada nga agriing ngem ti kaaduan nga Americano ken Europeo, sigun iti natakuatan ti sangalubongan a surbey maipapan kadagiti ugali iti pannaturog,” impadamag ti Aljazeera, maysa nga agipadpadamag nga estasion ti telebision. Napagsaludsodan ti nasurok a 14,000 a tattao iti 28 a pagilian no kaano ti kadawyan a pannaturog ken panagriingda. Idiay Portugal, 3 iti kada 4 a tattao ti maturog kalpasan ti tengnga ti rabii. Dagiti Asiano ti kasapaan nga agriing, nga indauluan ti Indonesia. “Sadiay, 91% ti nangibaga a nariingdan iti alas 7 ti agsapa.” Dagiti Hapones ti kaababaan iti oras ti pannaturog. Nasurok nga 40 a porsiento ti maturog iti innem wenno ab-ababa nga oras iti tunggal rabii. Dagiti Australiano ti kapautan a maturog. Saan laeng nga isuda ti kaaduan kadagiti kasapaan a maturog sakbay ti alas 10:00 ti rabii no di ket dandani kakatlo kadagiti simmungbat ti nangibaga nga iti promedio, napapaut ngem iti siam nga oras ti pannaturogda iti tunggal rabii.

Isardengyon ti Agsigarilio!

“Agarup kagudua agingga iti kakatlo iti amin a nabayagen a mannigarilio ti matay inton agangay gapu iti bisioda,” kinuna ti maysa a damag iti BMJ, maysa a medikal a pagiwarnak idiay Britania. Saan la a natakuatan dagiti managsirarak a napegpeggad ti panagsigarilio ngem ti aniaman a dati a pagarupda no di ket natakuatanda pay a naan-anay a pukawenna ti aniaman a benepisio a nalabit napasaran dagiti mannigarilio “tapno napapaut koma ti panagbiagda iti napalabas a kagudua a siglo.” Nupay impakita ti panagadal a ngimmato iti 33 a porsiento ti posibilidad a makadanon iti edad a 90 dagiti inggat’ tungpal biagda a di mannigarilio ken agtawen iti 70, kinapudnona, bimmassit iti 10 a porsiento agingga iti 7 a porsiento ti bilang dagiti mannigarilio a makadanon iti dayta nga edad. “Iti promedio, agarup 10 a tawen a nasapsapa a matay dagiti mannigarilio ngem kadagiti di mannigarilio,” sigun iti artikulo. Posible met a mangpaatiddog iti biag ti panangisardeng iti dayta a bisio. Nasaysayaat no nasapsapa nga agsardeng dagiti mannigarilio. Nakissayan iti 50 a porsiento ti risgo dagiti agtawen iti 50 no agsardengdan ket dagidiay agsardeng inton agtawenda iti 30 mabalin a maliklikanda ti dandani amin a risgo ti panagsigarilio.

Kinaawan Pannakaammo iti Biblia

Sigun iti nabiit pay a surbey ti kompania a YouGov iti Internet idiay Britania, “natakuatan a nasurok a kakapat kadagiti napagsaludsodan dida ammo a ti Betlehem ti nakayanakan idi ni Jesu-Kristo,” sigun iti periodiko a The Guardian iti London. “Ket 75% laeng ti nakaamiris a Judio ni Jesus.” Idi naikkanda iti pannubok maipapan iti Sangapulo a Bilin, agarup kagudua kadakuada ti mamati a ti maikanem a bilin a, “Dika Mamapatay,” ket maitutop unay iti agdama a lubong. Ti naibilang a saan unayen a maitutop ket ti umuna a bilin a kastoy ti pannakailanadna iti Baro a Lubong a Patarus: “Siak ni Jehova a Diosmo . . . Dika maaddaan kadagiti aniaman a sabali a didios maibusor iti rupak.”​—Exodo 20:2, 3.

Maib-ibus a Gameng ti Daga

“Maib-ibus wenno kontaminado unay ti dua a kakatlo kadagiti kinabaknang ti daga, manipud kadagiti gubuayan iti enerhia agingga iti danum a tamnay ken nadalus nga angin,” sigun iti Daily News iti New York. Ti panagadal nga “insagana ti 1,360 nga eksperto manipud 95 a nasion” ti nangipalgak iti pannakadangran nga inaramid ti tattao kadagiti sistema ti ekolohia kabayatan ti napalabas a 50 a tawen. “Ti aramid ti tao ti mangib-ibus kadagiti natural a pakausaran ti Daga ket saanen a rumbeng a matagtagilag-an ti abilidad dagiti sistema ti ekolohia ti planetatayo a mangbiag kadagiti masakbayan a kaputotan,” kinuna ti report. Gapu ta supsuportaran ti UN ken ti World Bank, impakdaar ti report nga inton agangay, agsardengen ti panagandar ti dadduma a sistema ti nakaparsuaan, isu a makalbo dagiti kabakiran, tumaud dagiti sakit, wenno addanto dagiti paset ti taaw a “pulos nga awananen iti sibibiag a parsua.”

Estilo-Kangaroo a Panangaywan Kadagiti Maladaga

“Dagiti maladaga a maaywanan iti estilo-kangaroo napapaut ti pannaturogda, sumayaat ti panagangesda ken nabibiitda a lumukmeg,” kinuna ti Daily Yomiuri ti Japan. Ania ti “estilo-kangaroo a panangaywan”? Basta agidda laeng dagiti inna wenno amma sada idisso ti maladagada iti barukongda iti maysa wenno dua nga oras iti kada aldaw. Kastoy ti kinuna ni Toyoko Watanabe, a mangidadaulo iti departamento a mangas-asikaso kadagiti kappasngay iti Tokyo Metropolitan Bokuto Hospital: “Idiay Colombia a nangrugi ti estilo-kangaroo a panangaywan. Dayta idi ti naganat a pamuspusan iti kinakurang dagiti incubator. Nadlaw ti UNICEF a bimmassit ti bilang dagiti natay a maladaga a kurang ti bulanda, ken immababa ti kapaut ti pannakayospitalda.” Ita, sigun iti periodiko, “lumatlatak ti estilo-kangaroo a panangaywan kadagiti kurang ti bulanda ken kadagiti normal ti pannakaipasngayda kadagiti nabaknang a pagilian.” Adu ti pagimbagan ti panagsinnagid ti kudil, agraman ti panangtulong kadagiti nagannak a makisinninged kadagiti maladagada. Kasta met nga awan ti magastos iti dayta ken awan ti masapul nga espesial nga alikamen.