Sapasap a Sakit​—No Ania ti Mapasamak iti Masanguanan

DADDUMA a nangadal iti sapasap a trangkaso a napasamak idi 1918-19 ti napalagipan a naimbag maipapan kadagiti padto ti Biblia. Kas pagarigan, kastoy ti kinuna ni Gina Kolata iti librona a Flu​—The Story of the Great Influenza Pandemic of 1918 and the Search for the Virus that Caused It: “Inawaganda a trangkaso ti saplit a napasamak idi 1918, ngem naiduma dayta iti trangkaso a napasamak nga immuna. Kasla ad-adda a dayta ti kaitungpalan ti padto ti Biblia.”

Agpayso kadi nga adda aktual a dakdakamaten ti Biblia a tumuktukoy iti daytoy a didigra ti tao? Wen, adda.

Ti Padto ti Biblia ken Dagiti Angol

Dagiti adalan dinamagda ken Jesu-Kristo ti pagilasinan “ti panungpalan ti sistema ti bambanag.” (Mateo 24:3) Simmungbat ni Jesus babaen ti panagkunana: “Ti nasion tumakderto a bumusor iti nasion, ken ti pagarian a bumusor iti pagarian; ket addanto dadakkel a ginggined, ket iti nadumaduma a disso, dagiti angol.” (Lucas 21:7, 10, 11) Impadto met ti Biblia a bayat ti panawen ti panungpalan, addanto “makapapatay a saplit.”​—Apocalipsis 6:8.

Nangrugi ti epidemia a trangkaso Espaniol idi arinunos ti Dakkel a Gubat (1914-18), a naawagan idi agangay iti Gubat Sangalubongan I. Iti dayta a panawen a nangrugi ti kaitungpalan dagiti padto ti Biblia maipapan “kadagiti maudi nga aldaw.” Dinakamat dagitoy a padto dagiti nakaam-amak a kinakirang ti taraon, dadakkel a ginggined, umad-adu a kinakillo ken ti naisalsalumina a pannakadadael dagiti moral a prinsipio ti tao. Awan duadua nga ammom a dagitoy dagiti kasasaad ita iti lubong.​—Mateo 24:3-14; 2 Timoteo 3:1-5.

Ti kaitungpalan dagiti padto a mainaig kadagiti “angol” ken “makapapatay a saplit” ti nangpataud iti kasta unay a buteng, ladingit, ken nangkeltay iti adu a biag. Sigun iti warnakan a Microbes and Infection, “awan ti pamkuatantayo a mangipagarup a dinto rumsua ti sabali manen  a sapasap a sakit iti masanguanan. Kasla sigurado a rumsuanto manen.”

Agtultuloy ti Pangta

Kinuna ti magasin nga Emerging Infectious Diseases iti ruarna idi Abril 2005: “Naminsan, impapan dagiti manginanama a tattao a mabalin a naparmeken dagiti pangta ti nakaro a makaakar a sakit.” Ngem innayon dayta a magasin a “dagiti makaakar a sakit nagtultuloyda a rimsua ken rimsuada manen.” Kastoy dagiti pagbanagan nga imbaga ti magasin a Nature idi Hulio 8, 2004: “Agarup 15 a riwriw . . . a matay iti kada tawen iti intero a lubong ti nausig a direkta a mainaig kadagiti makaakar a sakit.”

“Ti itataud ti AIDS ti nangipabigbig manen a di maliklikan dagiti makaakar a sakit ken dagiti pagbanaganna,” kinuna ti Nature. “Iti 45 kadagiti kakaruan a naapektaran a pagilian,” impadamag ti UNAIDS, maysa a programa maipapan iti panangagas iti AIDS nga inisponsoran ti United Nations ken dadduma pay a grupo, “napattapatta nga iti nagbaetan ti 2000 ken 2020, 68 a riwriw ti masapa a matay gapu iti AIDS.”

Iti las-ud ti napalabas a 25 a tawen, napaneknekanen a maysa a makadidigra a sakit ti AIDS, a nangpapatay iti nasuroken a 20 a riwriw a tattao. Ngem ti trangkaso Espaniol dinadael ken pinapataynan ti riniwriw iti nasurok la bassit a makatawen. Ita, sigun kadagiti maulit-ulit a pakdaar, medio nabayagen a di rimsua ti nakaro a kita ti trangkaso a ditay sisasagana a sarangten.

Iti ruarna a Mayo 19, 2005, namakdaar ti Reuters Alert Net maipapan iti agtultuloy a panagparang dagiti baro a virus ti trangkaso, sa innayonna pay a dagitoy ti “mangipaay iti agtultuloy ken mabalin a kumarkaro a pagbutbutngan a nasaknap a sakit.” Kastoy ti kinuna ti The Wall Street Journal iti ruarna a Mayo 18: “Maawagan iti H5N1 ti virus dagiti manok nga aktibo ita iti Asia ket dayta ti umuna a nakita kadagiti lako a manok iti merkado ti Hong Kong idi 1997. Karkarna dayta gapu iti kapeggadna​—papatayenna ti agingga iti 80 a porsiento kadagiti nakaptan iti dayta.” Naipadamag a maakaran met ti virus ti tattao nga umasideg iti naakaran nga animal.

Ti Masakbayan​—Makapaupay Wenno Naraniag?

Mabalin a kasla saan a naraniag ti namnamatayo a nasalun-at a masakbayan. Idi dinakamat ni Jesu-Kristo ti maipapan kadagiti angol bayat dagiti maudi nga aldaw, sigurado nga impamatmatna nga adda rason nga agdanagtayo. Nupay kasta, adda ipanamnama ti Biblia. Kas pagarigan, nagkari ti Dios ken Noe ken iti pamiliana sakbay ti sangalubongan a Layus. Immuna a pinakdaaranna ni Noe iti umad-adani a pannakadadael, ngem binilinna nga agaramid iti daong a pakaisalakananna agraman ti kakaduana. (Genesis 6:13, 14; 7:1) Inlawlawag ni apostol Pedro a “ti kinaanus ti Dios nagur-uray idi kaaldawan ni Noe, bayat a maibangbangon daydi daong,” ket idi naturposen ti daong, dagiti naispal “ti sitatalged a nailasat iti danum.”​—1 Pedro 3:20.

Impalgak ni Jesu-Kristo, a nangipadto iti adu a banag maipapan iti kasasaad ti lubong a makitkitatayo ita, a ti panawentayo ket umasping iti kaaldawan ni Noe. Dagidiay kas ken Noe nga agtalek iti Dios adda namnamada a makalasat iti dayta nagdakkel a pannakadadael. (Lucas 17:26, 27) Kastoy ti insurat ni Juan, a maysa nga apostol ni Jesus: “Ti lubong aglabas ken kasta met ti tarigagayna, ngem ti agaramid iti pagayatan ti Dios agtalinaed iti agnanayon.”​—1 Juan 2:17.

Agpatingganto ngarud ti agdama a sistema ti bambanag. Ania a kita ti biag ti sagrapento dagiti maispal? Adda sirmata a naited ken apostol Juan maipapan iti nakaskasdaaw a kasasaad ti daga iti sidong ti panagturay ti Pagarian ti Dios: “[Ti Dios] makipagnaedto kadakuada, ket isudanto dagiti ilina. Ket ti Dios a mismo addanto kadakuada. Ket punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot. Ti immuna a bambanag naglabasdan.”​—Apocalipsis 21:3, 4.

Di masapul a makapaupay ti masanguanam. No maammuam ti maipapan iti Dios ken naan-anay nga agtalekka kenkuana, adda naraniag a masanguanam. Sigurado ti kari ti Dios nga iti baro a lubongna, mapagungarto dagiti natay. (Juan 5:28, 29; Aramid 24:15) Ket mapukawton a mamimpinsan ti angol. Iti padto a mapasamakto ti kaitungpalanna iti dayta a baro a lubong, ikari ti Biblia: “Awanto ti agtataeng nga agkuna: ‘Masakitak.’”​—Isaias 33:24.

[Ladawan iti panid 10]

Ikari ti Biblia ti maysa a baro a lubong a sadiay “awanto ti agtaeng nga agkuna: ‘Masakitak’”