MARIKNAM kadi a di pulos maawatan dagiti dadakkelmo no kasano kaadu ti pakarigatam iti eskuelaan? Wen, mabalin a kunaenda nga awan ti baybayadam nga utang iti bangko, pakpakanem a pamilia, wenno ikagkagumaam nga ay-aywen nga amo. Ngem nalabit a mariknam a nagadu met wenno ad-adu pay ketdi ti pakarigatam iti eskuelaan ngem iti pakarigatan dagiti dadakkelmo.

Mabalin a nagrigat uray laengen ti ipapanmo idiay eskuelaan ken ti panagawidmo. Kinuna ni Tara a taga-Estados Unidos: “Masansan nga adda agaapa iti bus dagiti estudiante. Isardeng ti drayber ti panagmanehona ket padissaagennakami amin isu a maladawkami iti kagudua oras wenno nasursurok pay.”

Sumardeng kadin ti pakarigatam apaman a nakasangpetkan iti eskuelaan? Manmano a kasta! Nalabit a ti pakarigatam ket kas kadagiti naikomento ditoy baba.

Pakarigatan a gapuanan dagiti mannursuro.

“Kayat dagiti mannursuro a lalaingek tapno maalak ti kangatuan a grado, ket marigrigatanak a mangpagusto kadakuada.”—Sandra, Fiji.

“Dagiti mannursuro obligarenda dagiti estudiante nga agbalinda a nalalaing iti klase, nangruna no adda abilidad ti estudiante. Talaga nga obligarendakami dagiti mannursuro tapno agballigikami.”—April, Estados Unidos.

“Uray no nasayaat metten dagiti kalatmo, iparikna ti dadduma a mannursuro nga awan serserbim no dimo iporsegi dagiti kalat iti eskuelaan a pampanunotenda a rumbeng a ragpatem.”—Naomi, Estados Unidos.

Ania ti epekto kenka ti pakarigatan a gapuanan dagiti mannursuro?

  Pakarigatan a gapuanan dagiti kapatadam.

“Dagiti estudiante iti haiskul ket nawaywayada ken nakarkaro ti kinarebeliosoda. No dimo tuladen ida, liklikandaka.”—Kevin, Estados Unidos.

“Inaldaw nga adda mangguyugoy kaniak nga uminum ken makiseks. No dadduma, nagrigat a labanan ti tarigagay a makiraman kadakuada.”—Aaron, New Zealand.

“Ita ta agtawenakon iti 12, ti pakarigatak unay ket ti panangpilitda kaniak a makideyt. Sangkadamag ti amin a kaeskuelaak, ‘Apay nga awan pay nobiom?’”—Alexandria, Estados Unidos.

“Dinurogandak a makideyt iti maysa a barito. Idi nagkedkedak, inawagandak ketdin iti tomboy. Agtawenak laeng idi iti sangapulo!”—Christa, Australia.

Ania ti epekto kenka ti pakarigatan a gapuanan dagiti kapatadam?

Pakarigatan a maigapu iti mabalin a reaksion dagiti kaklasem iti narelihiosuan a patpatiem.

“Narigat nga ibaga kadagiti kaklasem ti maipapan iti narelihiosuan a patpatiem gapu ta saanmo nga ammo no anianto ti panangmatmatda kenka kalpasanna. Madanaganka amangan ta panunotenda a karkarnaka.”—Carol, Hawaii.

“Iti haiskul ken kasakbayan dayta, agdroga, makiseks, ken aginum dagiti agtutubo. Narigat a talaga dayta gapu ta dimo kayat a pagaangawandaka a kas karkarna gapu ta agbibiagka a maitunos kadagiti pagalagadan ti Biblia.”—Susan, Estados Unidos.

Ania ti epekto kenka dagiti isyu mainaig iti narelihiosuan a patpatiem?

Dadduma pay a makagapu iti pakarigatan.

Kur-itam ti maysa a pakarigatam unay—wenno isuratmo ti pakarigatam nga awan kadagita.

• Dagiti mapaspasungadan nga eksamenasion
• Homework
• Ti nangato nga inanamaen dagiti nagannakko
• Panangragpat kadagiti nangato nga inanamaek
• Dagiti mangbutbuteng wenno seksual a mananggundaway
• Dadduma pay ․․․․․

Kinapudnona, gagangay nga adda dagiti pakarigatan a sanguem iti eskuelaan. Siempre, makapaupay no adu unay ti pakarigatam. Insurat ni masirib nga Ari Solomon: “Impakitam kadi a naupayka iti aldaw ti rigat? Kurangto ti bilegmo.” (Proverbio 24:10) Ngem adda ti mabalinmo nga aramiden tapno dika maupay. Ti tulbek ket ti panangammom no kasano ti sieepektibo a panangtaming iti pakarigatan.

Ti panangdaer iti pakarigatan ket kas iti panagbarbel. Tapno naballigi ti agbarbarbel, nasken nga umiso ken nasaksakbay ti panagsaganana. Siuumiso a bagkatenna ti barbel ken liklikanna ti mangbagkat iti nadagsen unay. No aramidenna dagita, pumigsa dagiti maselna a saan a madangran ti bagina. Iti sabali a bangir, no saanna a maaramid dagita nga addang, mabalin nga adda madangran a maselna wenno adda matukkol a tulangna.

Umasping iti dayta, mabalinmo a daeran dagiti pakarigatam ken sibaballigi a maitungpalmo ti trabaho a nasken nga aramidem iti pamay-an a saanmo a madangran ti bagim. Kasano? Aramidem dagiti sumaganad nga addang:

1.   Ammuem dagiti espesipiko a makagapu. “Nasaldet daydiay nakakita iti didigra ket rugianna ti aglemmeng,” kuna ti maysa a nainsiriban a proverbio. (Proverbio 22:3) Ngem nasken nga ammuem nga umuna no ania ti kangrunaan a makagapu iti pakarigatam tapno masalaknibam ti bagim. Isu a subliam dagiti insuratmo itay. Ania a pakarigatan ti kakaruan a mangap-apektar kenka?
2.   Agsukimatka. Kas pagarigan, no marigrigatanka gapu iti nagadu a homework, sukimatem dagiti singasing a masarakan iti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo—Kasano a Maiwayaak  nga Aramiden ti Homework-ko?” a naimaldit iti Enero 22, 2004 a ruar ti Agriingkayo! No magargarika a makidenna iti kaklasem, makatulong kenka ti balakad iti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo—No Ngay Adda Mangawis Kaniak a Makidenna?” a naipablaak iti Marso 2007 a ruar ti Agriingkayo!
3.   Iplanom ti aramidem. No pakasikoram ti agbalin a reaksion dagiti kaklasem no maammuanda ti maipapan kadagiti narelihiosuan a patpatiem, isaganamon no ania ti ibagam wenno aramidem sakbay pay a mapasamak dayta. (Proverbio 29:25) Kinuna ti 18 anyos a ni Kelsey: “Ti nakatulong tapno mapagballigiak dayta ket ti panagsaganak sakbay pay a maipasangoak iti kasta a situasion. Iti kasta, ammokon no kasano nga ilawlawagko ti patpatiek.” Kasta met laeng ti inaramid ti 18 anyos a ni Aaron, a taga-Belgium. Kinunana: “Pinanunotko a nasaksakbay no ania dagiti mabalin nga isaludsoddanto kaniak sako insagana dagiti sungbatko kadagita. Awan ti turedko a makisarita maipapan iti patpatiek no diak inaramid dayta.”
4.   Dimo itantantan. Manmano a parikut ti marisut no saanmo nga aksionan dagita. Kaaduanna a kumaroda ketdi, isu nga ad-adda a marigatanka. Kas pagarigan, no maysaka a Saksi ni Jehova, mabalin a pakasalaknibam no ipakaammom dayta iti kasapaan a gundaway. Kinuna ti 20 anyos itan a ni Marchet: “Apaman a mangrugi idi ti tawen ti panageskuela, iruanganko ti saritaan maipapan iti topiko nga ammok a mangipaay kaniak iti gundaway a mangilawlawag kadagiti sursurotek a pagalagadan a naibatay iti Biblia. Napaneknekak a no itantantanko nga ipabigbig a maysaak a Saksi, narigrigatkonton nga aramiden dayta. Talaga a nakatulong kaniak ti panangipakaammok kadagiti patpatiek ken panagbiagko maitunos kadagita iti intero a makatawen.”
5.   Agpatulongka. Uray dagiti kapigsaan a bumabarbel ket addaanda iti limitasion. Kastaka met. Ngem saan a kasapulan nga agmaymaysaka a mangawit kadagiti pakadagsenam. (Galacia 6:2) Apay a dika makisarita kadagiti dadakkelmo wenno iti dadduma a nataengan a Kristiano? Ipakitam kadakuada dagiti sungbat nga insuratmo itay iti daytoy nga artikulo. Makipatangka kadakuada no kasano a matulongandaka a mangdaer iti dadduma kadagita a pakarigatam. Ni Liz, a taga-Ireland, imbagana ken tatangna ti maipapan iti pagam-amkanna a pananglais kenkuana gapu kadagiti narelihiosuan a patpatienna. Kinuna ni Liz: “Inaldaw nga agkararagkami a dua ken tatang sakbay a panawannak iti eskuelaan. Kanayon a mariknak a natalgedak gapu iti dayta.”

Nalabit narigatmo a patien, ngem iti kinapudnona, nasayaat a banag no adda pakarigatam. Apay? Mabalin nga ipasimudaag dayta a naanepka ken agkurkurri ti konsiensiam. Utobem ti panangdeskribir ti Biblia iti maysa a tao nga agparang nga awan pulos ti pakarigatanna: “Kasanonto kabayag, sika a nasadut, nga agtalinaedka a nakaidda? Kaanonto a bumangonka manipud pannaturogmo? Sangkabassit pay a turog, sangkabassit pay nga iriridep, sangkabassit pay a panangidalikepkep kadagiti ima iti panagidda, ket ti kinakurapaymo sigurado a dumtengto kas iti asinoman a managsursor, ken ti panagkasapulam kas iti maysa nga armado a lalaki.”—Proverbio 6:9-11.

Nasayaat ti pananggupgop iti daytoy ti 16 anyos a ni Heidi. Kinunana: “Ti eskuelaan ket mabalin a kasla saan a nasayaat a lugar, ngem dagiti pakarigatam sadiay ket isunto met laeng dagiti sanguem inton makastrekka iti trabaho.” Pudno, saan a kaskarina a daeran ti pakarigatan, ngem no siuumiso ti panangibaklaymo iti pakarigatan, saan a makadangran dayta kenka. Kinapudnona, mapagbalinnaka a nabilbileg a tao.