Panangloko Babaen iti Internet​—Mabiktimaka Ngata?

Ni William a retirado a maestro idiay Florida, U.S.A. ket nakaawat iti e-mail. Impagarupna no naggapu dayta iti Internet service provider-na. Sigun iti e-mail, napukaw ti billing information-na isu a nag-fill up iti nai-attach a form sana impatulod. Dina pulos ammo a ti impatulodna a personal nga impormasion ket naawat ni Shiva, maysa a kriminal a taga-Queens, New York. Kabigatanna, inusar ni Shiva ti numero ti credit card ni Wiliam tapno gumatang iti photo ID printer iti Internet. Ti e-mail a naawat ni William ket maysa iti 100,000 nga impatulod ni Shiva. Kinuna dagiti imbestigador nga agarup 100 ti nag-reply ken nabiktimana.

Maysa a 56 anyos a babai idiay Queensland, Australia, ti nakiinnarem babaen iti Internet. Impagarupna no ti kainternetna ket Briton nga inheniero. Napatulodannan iti $47,000 sakbay a naduktalanna nga isu ket loklokuen ti 27 anyos a lalaki idiay Nigeria. *

NAKALKALDAANG ta gagangayen ti panangloko babaen iti Internet. Iti artikuloda nga “State of the Net 2010,” kinuna ti Consumer Reports: “Umad-adu latta ti peggad iti Internet, isu a binilion a doliar ti magasgastos dagiti konsiumer. Dakkel ti immaduan dagiti virus attack sipud idi napan a tawen. Naapektaran ti 40% kadagiti sangakabbalayan idiay U.S. nga agus-usar iti Internet. Agduduma a problema ti impulong ti dadduma a pamilia.” Sakbay nga usigentayo no kasano a maprotektaram ti bagim kadagiti kasta a panangloko, ammuentay pay ti dadduma kadagiti adu a pamay-an ti panangloko dagiti kriminal.

Kasanoda a Mangloko?

Adu a panangloko iti Internet ket maar-aramid babaen  iti e-mail. Ti e-mail a naawat ni William ket maawagan iti phishing e-mail. Kas iti panangappan kadagiti ikan, ti kasta nga e-mail allukoyenna ti makaawat a mangikabil iti password, numero ti credit card, wenno impormasion ti account-na iti banko iti kasla agpayso ngem peke a Web site. Ti e-mail adresmo ket maala dagita a kriminal babaen ti panagusarda iti computer program a maawagan iti e-mail extractor.

Ti dadduma kadagita a phishing e-mail ket makaala iti impormasion uray no awan ti iserserrekmo iti dayta. Ti mismo a pananglukatmo iti e-mail mabalinna nga iserrek ti spy software. Mairekord dagita a program dagiti aktibidadmo iti kompiuter. Ti sumagmamano kadagita ti mangikabesa kadagiti taltalmegam iti keyboard tapno matakawda ti password-mo ken impormasion maipapan iti kinasiasinom. Ti dadduma iturongdaka iti peke a site. Adda kadi maaramidam tapno maprotektaram ti bagim?

Ti Maaramidam

Agannadka kadagiti e-mail a naglaon kadagiti mapagduaduaan a link. No luktam dagita a link, mabalin a maiserrek ti program a maawagan iti Trojan horse, wenno Trojan, isu a dagiti manangloko ma-access-da ti computer system-mo ken matakawda ti impormasion maipapan iti kinasiasinom. Dagiti forum, pornograpiko a site, Web site a mangituktukon iti software a di ammo ti gubuayanna, ken social networking site ti us-usaren met dagiti kriminal tapno maalada ti agkakapateg nga impormasion sada agikabil iti spy program tapno matakawda dayta. Dimo met koma sungsungbatan dagiti e-mail a mangikarkari iti dakkel a panguartaan nupay imposible.

Nalabit nakaawatkan kadagiti kastoy a mensahe iti Internet: “Your computer is at risk! Click here to protect your computer!” Wenno, “Free Screensavers. Click Here.” No i-click-mo dayta, mabalin a ma-activate ti spy software.

No agbirbirokka iti trabaho iti Internet, agannadka. Dagiti manangloko ket agus-usar iti peke a site tapno makakolektada kadagiti “registration fee” ken uray impormasion maipapan iti kinasiasinom ken account-mo iti banko.

Uray adayoda, kabaelan itan dagiti mannanakaw a ma-access dagiti database ti adu a kompania wenno banko ket takawenda dagiti impormasion. Idi Enero 2007, na-hack dagiti kriminal ti computer system ti dakkel a department store idiay Estados Unidos. Na-access-da ti minilion a rekord dagiti kostumer, agraman dagiti impormasion iti credit card. Idiay Nigeria, nastrek dagiti kriminal dagiti database ti dadduma a banko. Natakawda ti 1.5 milion a PIN (personal identification number) ket nakairuarda iti kuarta manipud kadagiti ATM (automated teller machine). Adda itan rumangrang-ay a black market iti Internet. Dita nga ilaklako dagiti loko nga empleado ken hacker dagiti tinakawda a detalye ti credit card ken uray ti kompleto nga impormasion maipapan kadagiti tattao.

[Footnote]

[Kahon iti panid 11]

Phishing e-mail: E-mail a mangallukoy iti makaawat a mangikabil iti password, numero ti credit card, wenno impormasion ti account-na iti banko iti kasla agpayso ngem peke a Web site

Spy software: Program a mangirekord kadagiti aktibidadmo iti kompiuter

Trojan horse: Program a nadisenio a di madmadlaw a mangserrek iti computer system bayat nga agan-andar ti kasla gagangay a proseso

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 12, 13]

Dika Agpabiktima

TAPNO DIKA MABIKTIMA KADAGITI KASTA A PANANGLOKO, ARAMIDEM DAGITI SUMAGANAD:

1 Siertuem a kanayon a naka-on ti firewall ti kompiutermo ken kanayonmo nga i-update ti operating system, applications, ken antivirus software.

2 Regularmo nga i-back up dagiti file-mo ken ikabilmo dagita iti natalged a pagidulinan.

3 Usarem ti sentido kumonmo. Dika dagus agtalek kadagiti impormasion iti Internet. Kuna ti Proverbio 14:15: “Asinoman nga awanan kapadasan maaddaan pammati iti tunggal sao, ngem daydiay nasaldet utobenna dagiti addangna.”

4 Dika agbalin a naagum. (Lucas 12:15) Agannadka kadagiti “free” a tukon wenno Web site nga aglaklako kadagiti sobra ti lakana a produkto. Mabalin nga appan dagita ti phishing e-mail.

5 Agannadka kadagiti e-mail manipud kadagiti dimo am-ammo wenno kadagiti instant message nangruna no addaan dagita kadagiti link wenno agkiddaw iti personal nga impormasion kas iti panang-verify iti password.​—Proverbio 11:15.

6 Agusarka kadagiti password a narigat a mapugtuan. Pasaray sukatam dagiti password-mo iti Internet ket dika agusar iti maymaysa a password iti nadumaduma nga account.

 7 Kadagiti laeng mapagtalkan ken natalged a Web site ti pangtedam iti impormasion maipapan iti credit card-mo wenno bankom.

8 Siertuem a husto ti panangi-type-mo kadagiti Web address, nangruna kadagiti pinansial nga institusion. Uray no maysa la a letra ti kamalim, mabalin a maiturongka iti peke a Web site.

9 Agusarka iti encrypted connection no mangipatulodka kadagiti sensitibo nga impormasion, kas kadagiti detalye ti credit card, ken ag-log off-ka iti Web site no nalpaskan.

10 Sansanem ti panangrepaso a naimbag kadagiti transaksionmo iti credit card ken bank statement-mo. Apaman nga adda nakitam a di pamiliar a transaksion, kontakem a dagus ti kompania ti credit card.

11 Agannadka no agus-usarka kadagiti unsecured wireless (Wi-Fi) connection ta mabalin a matakaw dagiti impormasion ket maikonektaka kadagiti peke a Web site.

12 No agparang ti saludsod a “Remember this password?”, sungbatam iti “No.” Mabalin a maala dagiti Trojan program dagiti nai-save a password-mo.