Ain Jalut​—Nangbalbaliw iti Pakasaritaan ti Lubong

MANIPUD Mongolia, sipapartak a rimmaut dagiti narungsot a nakakabalio a mannakigubat. Dinadaelda amin a siudad a di simmuko kadakuada. Idi Pebrero 1258, rinautda ti Baghdad ket siniwangda dagiti paderna. Makalawas a nangpapatay ken nangsamsamda. Dagiti Mongol ket nagbutbutngan unay ti amin a Muslim. *

Idi Enero 1260, bayat nga agpalpalaud dagiti Mongol, napasaran met ti Aleppo, Siria ti sinagaba ti Baghdad. Iti Marso, situtulok a simmuko ti Damasco kadagiti Mongol. Di nagbayag, sinakup dagiti Mongol dagiti siudad ti Nablus (asideg ti ayan ti nagkauna a Siquem) ken Gaza idiay Palestina.

Ti heneral dagiti Mongol a ni Hülegü imbilinna a sumuko met kadakuada ni Sultan al-Muzaffar Sayf al-Din Qutuz a lider dagiti Muslim idiay Egipto. Impangta ni Hülegü a no saan a sumuko, dakes ti mapasamak iti Egipto. Basbassit nga amang ti soldado ti Egipto a 20,000 no idilig iti buyot ni Hülegü a mamin-15 nga ad-adu. “Agngangabit idin a maikisap dagiti Muslim,” kuna ni Propesor Nazeer Ahmed, a historiador ti Islam. Ania ti aramiden ni Sultan Qutuz?

Ni Qutuz ken Dagiti Mamluk

Ni Qutuz ket Mamluk, maysa nga adipen a taga-Turkey dagiti inapona. Dagiti Mamluk ket nagserbi kas soldado-adipen dagiti sultan iti dinastia nga Ayyubid idiay Cairo, Egipto. Ngem  idi 1250, pinadisi dagita nga adipen dagiti appoda isu a nagbalinda nga agtuturay iti Egipto. Idi agangay, ni Qutuz a dati a soldado-adipen inagawna ti turay ket nagbalin a sultan idi 1259. Kas nalaing a mannakigubat, saan la ketdi a sumuko nga awan ti laban. Nupay kasta, kasla awan namnamana a mangabak kadagiti Mongol. Ngem nagsasaruno dagiti pasamak a nangbalbaliw iti pakasaritaan ti lubong.

Nadamag ni Hülegü a ti kangatuan nga agturay iti imperioda a ni Möngke ket natay idiay Mongolia. Ammo ni Hülegü a mapagiinnagawanen ti panagturay sadiay isu nga inkuyogna a nagawid ti kaaduan a soldadona. Nangibati iti 10,000 agingga iti 20,000 a soldado, nga impagarupna nga umdasen a mangparmek iti Egipto. Nakita ni Qutuz a pagimbaganna ti napasamak. Inkeddengna a no kayatna nga abaken dagiti rumaraut, daytoyen ti gundawayna.

Ngem iti nagbaetan ti Egipto ken dagiti Mongol, adda pay sabali a kalaban dagiti Muslim​—ti buyot dagiti krusado a napan iti Palestina tapno alaenda ti “Nasantuan a Daga” para iti Kakristianuan. Nakitulag ni Qutuz kadakuada a palasaten ken lakuanda ti buyotna iti suplay tapno adda aramatenna a makigubat kadagiti Mongol idiay Palestina. Immanamong dagiti krusado. Ni la ngamin Qutuz ti namnamada a mangpaksiat kadagiti Mongol, a kasimronda unay a kas kadagiti Muslim.

Kas resulta, napasamak ti nakallalagip a rinnupak dagiti Mamluk ken Mongol.

Ti Ain Jalut Idiay Palestina

Nagginnubat ti buyot dagiti Mamluk ken Mongol idi Setiembre 1260 idiay Ain Jalut iti Tanap ti Esdraelon. Maipagarup a masarakan ti Ain Jalut iti asideg ti nagkauna a siudad ti Megiddo. *

Kinuna ti historiador a ni Rashid al-Din a  dagiti Mongol ket sinaneb dagiti Mamluk idiay Megiddo. Pinaglemmeng ni Qutuz ti kaaduan a buyotna kadagiti turod iti aglawlaw ti tanap sana binilin ti sumagmamano nga umabante tapno dumarup dagiti Mongol. Impagarup dagiti Mongol a daytan ti intero a buyot dagiti Mamluk isu a dimmarupda. Idin a kinellaat ni Qutuz dagiti Mongol. Imbilinna a rummuar ti amin nga aglemlemmeng a soldado tapno darupenda ti intero a puersa dagiti Mongol. Gapu iti dayta, naabak dagiti Mongol.

Daydi ti kaunaan a pannakaabak dagiti Mongol sipud idi rinugianda ti agpalaud a panangrautda kadagiti lugar iti ruar ti pagilianda 43 a tawenen ti napalabas. Nupay medio bassit dagiti nagririnnupak a buyot, maibilang ti Ain Jailut a maysa kadagiti kapatgan a gubat. Gapu iti dayta, nalapdan ti pannakaikisap dagiti Muslim, napaneknekan a palso ti pagarup a saan a maabak dagiti Mongol, ken naala manen ti buyot dagiti Mamluk dagiti naagaw a teritoriada.

Nagbanagan ti Gubat Idiay Ain Jalut

Namin-adu a nagsubli dagiti Mongol iti Siria ken Palestina, ngem pulos a didan naraut ti Egipto. Nagnaed idiay Persia dagiti kaputotan ni Hülegü, nakomberteda iti Islam, ken idi agangay, intandudoda ti kultura dagiti Muslim. Naawagan dagiti teritoriada iti Persian ilkhanate, kayatna a sawen “sakup dagiti khan.”

Apagbiit la a tinagiragsak ni Qutuz ti balligina ta di nagbayag, isu ket pinapatay dagiti kabusorna. Ti maysa kadagita ket ni Baybars I, a kaunaan a sultan ti napagkaykaysa manen a pagarian ti Egipto ken Siria. Adu ti nangibilang kenkuana kas ti agturay a pudpudno a nangipasdek iti rehimen dagiti Mamluk. Ti baro a pagarianna a nabaknang ken naurnos ket nagpaut iti agarup 250 a tawen, agingga idi 1517.

Iti dayta a tiempo, dagiti Mamluk pinaksiatda dagiti krusado manipud iti Nasantuan a Daga, imparegtada ti negosio ken industria, intandudoda ti arte, sada nagaramid kadagiti ospital, moske, ken eskuelaan. Bayat ti panagturayda, awan ti nakaartap iti Egipto iti panagbalinna kas sentro dagiti Muslim.

Saan la a ti Makintengnga a Daya ti inapektaran ti gubat iti Ain Jalut no di ket uray ti sibilisasion ti Lumaud. “No dagiti Mongol nasakupda ti Egipto, nalabit naitultuloyda ti rimmaut manipud Amianan nga Africa agingga kadagiti Lipit (Straits) ti Gibraltar kalpasan ti panagsubli ni Hülegü,” kuna ti magasin a Saudi Aramco World. Yantangay iti dayta a tiempo, nakadanon metten dagiti Mongol agingga idiay Poland, naglakada la koman a sinakup ti intero a Europa.

“No kasta ti napasamak, limmatak ngata ti Europa iti intero a lubong?” insaludsod ti isu met la a magasin. “Nalabit naiduma unay koma ti kasasaad ti lubong ita.”

[Footnotes]

[Mapa iti panid 12]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Damasco

SIRIA

Bantay Tabor

Tanap ti Esdraelon

Ain Jalut (asideg ti Megiddo)

Nablus (Siquem)

Jerusalem

Gaza

EGIPTO

[Ladawan iti panid 12]

Ayan ti nagkauna a siudad ti Megiddo

[Ladawan iti panid 13]

Nagginnubat ti buyot dagiti Mamluk ken Mongol idi Setiembre 1260 idiay Ain Jalut, iti Tanap ti Esdraelon

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ladawan iti panid 14]

Rebrebba ti nagkauna a siudad ti Siquem; makita iti makinlikud ti paset ti agdama a siudad ti Nablus