ITI Biblia a masarakan ti mensahe ti Dios agpaay iti sangatauan. Dayta a mensahe ket maysa a naimbag a damag. Gapuna, inusar ni Jesu-Kristo ti biagna a mangipakaammo iti “naimbag a damag ti pagarian.” (Lucas 4:43) Ipakita ti Biblia a daytoy a Pagarian ket gobierno ti Dios ken dayta ti mangikkat kadagiti manangirurumen a turay ti tao, mangipasdek iti talna, ken mangpukaw iti amin a pagtataudan ti panagsagaba ti tao. (Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10) Talaga a naimbag a damag dayta!

Maiparbeng laeng a maipakaammo dayta a naimbag a damag iti kasasaknapan a pamay-an. Ngem idi napapatay ni Jesus, manmano laeng ti bilang dagiti pasurotna. Agpatingga met ngatan ti mensahena? Ti kasungani ti impakpakauna ti Biblia. Dagitoy ti impadtona: (1) Maisaknap ti naimbag a damag iti intero a lubong. (2) Malasatan dayta ti nakaro nga ibubusor. (3) Tumaud dagiti ulbod, wenno peke, a Kristiano ken adu ti iyaw-awanda. Usigentayo dagita a padto.

Padto:

“Kadagiti amin a nasion kasapulan a maikaskasaba nga umuna ti naimbag a damag.” (Marcos 13:10) “Dakayto dagiti saksik agpadpada idiay Jerusalem ken iti intero a Judea ken Samaria ken agingga iti kaadaywan a paset ti daga.”—Aramid 1:8.

Kaitungpalanna: Di nagbayag kalpasan ti ipapatay ni Jesus idi 33 C.E., ti mensahe ti Pagarian ket insaknap dagiti adalanna idiay Jerusalem. Inwaragawagda iti intero a Judea ken iti kabangibang a Samaria. Iti las-ud ti 15 a tawen, dagiti Kristiano a misionero ket naibaon iti dadduma pay a paset ti Imperio ti Roma. Idi 61 C.E., maikuna a ti naimbag a damag ket naikasaban iti adu a “kaadaywan” a paset ti daga.

 Ti ipakita ti historia:

• Dagiti di naibasar iti Biblia a sursurat idi maikadua a siglo paneknekanda ti napartak a panagsaknap ti orihinal a kita ti Kristianidad. Kuna ti Romano a historiador a ni Suetonius nga adun ti Kristiano idiay Roma sipud pay idi tawen 49 C.E. Ni Pliny nga Ub-ubing, a gobernador ti Bitinia (iti agdama a Turkey), ket nagsurat ken Emperador Trajan idi agarup 112 C.E. Sigun ken Pliny, ti Kristianidad ket kasla “makaakar” a sakit a “simmaknap saan laeng a kadagiti nawaya nga ili no di ket uray kadagiti bario ken aw-away.” Idi rinepasona ti ebidensia, kastoy ti konklusion ti maysa a historiador: “Awan pay 100 a tawen kalpasan ti panawen dagiti apostol, dagiti pasdek a pagtataripnongan dagiti Kristiano iti panagdaydayawda ket makitan kadagiti kangrunaan a siudad iti Imperio.”
• Iti libro a The Early Church, kinuna ni Propesor Henry Chadwick: “Kasla saan idi nga agsaknap ti Kristianidad ken awan ti nangnamnama nga agsaknap ken agballigi dayta a kas iti irarang-ayna.”

Padto:

“Dagiti tattao iyawatdakayto kadagiti lokal a pangukoman, ket mababautkayto kadagiti sinagoga ket maisaklangkayo iti sanguanan dagiti gobernador ken ar-ari maigapu kaniak, kas pangsaksi kadakuada.”—Marcos 13:9.

Kaitungpalanna: Dagiti Judio ken Romano indadanesda dagiti Kristiano. Inaresto, imbalud, binabaut, ken pinapatayda ida.

Ti ipakita ti historia:

• Ni Flavius Josephus ket maysa a Judio a historiador idi umuna a siglo. Insuratna ti maipapan iti panangpapatay dagiti panguluen ti relihion dagiti Judio iti kabsat ni Jesus a ni Santiago. Sigun iti Biblia, ni Gamaliel a mararaem a miembro ti nangato a pangukoman dagiti Judio, imbalakadna a balanse koma ti panagdesisionda idi masentensiaan dagiti mabisbista nga adalan ni Jesus. (Aramid 5:34-39) Pasingkedan dagiti insurat dagiti iskolar a nagbiag idi ni Gamaliel ken isu ket maysa a rasonable a tao.
• Kinuna dagiti historiador a manipud ken Emperador Nero idi 64 C.E., agsasaruno ti panangidadanes dagiti emperador ti Roma kadagiti Kristiano. Dagiti multa kadagiti Kristiano a di mangtallikud iti pammatida ket nailanad kadagiti panagsinnurat da Emperador Trajan ken ni Pliny nga Ub-ubing.
• “Imbes nga agbalin a nalimed ti panagdaydayaw dagiti Kristiano, ti kasumbangirna ketdi ti epekto ti pannakaidadanes,” kuna ti nadakamaten a ni Propesor Chadwick. Bayat a naiwarawara dagiti Kristiano, impakaammoda ti mensaheda sadinoman ti pakadanonanda. (Aramid 8:1) Nagib-ibturda uray no ginura ida dagiti kapamilia ken gagayyemda. Naisangsangayan daytoy tangay dagiti pasurot ni Jesus ket “awan adalna ken gagangay,” isu nga awan ti impluensiada iti politika. (Aramid 4:13) Immanamong dagiti historiador a kadagiti “negosiante ken addaan babassit a tiendaan, . . . nagbiit a simmaknap ti Ebanghelio.”

Idi ad-adalen dagiti eskolar ti nagkauna a pakasaritaan dagiti Kristiano, nasdaawda no kasano a ti nagbassit a grupo ket nagbiit a simmaknap iti laksid ti nakaro nga ibubusor. Ngem dagita nga imposible a pasamak ket impadto ni Jesus sakbay a napasamakda. Impakpakauna met ti Biblia a temporario a masinga daytoy a trabaho a panangasaba.

Padto:

“Sumrekto iti nagtetengngaanyo dagiti manangirurumen a lobo ket saandanto a tratuen a sidudungngo  ti arban, ket manipud kadakayo tumakderto dagiti tattao ket agsaodanto iti tiritir a bambanag tapno iyadayoda a pasuroten kadakuada dagiti adalan.” (Aramid 20:29, 30) ‘Addanto met dagiti ulbod a mannursuro iti nagtetengngaanyo. Dagitoy a mismo siuulimek nga iserrekdanto dagiti makadadael a sekta . . . , ket maigapu kadagitoy mapagsawanto a sibabassawang ti dalan ti kinapudno.’—2 Pedro 2:1, 2.

Kaitungpalanna: Namulitan idi ti kongregasion Kristiano gapu kadagiti naulpit, manangallilaw, ken ambisioso a tattao.

Ti ipakita ti historia:

• Nangruna kalpasan ti ipapatay dagiti nagkauna a pasurot ni Jesus, ti pudno a Kristianidad ket in-inut nga inimpluensiaan dagiti prominente a miembro ti kongregasion. Ti Nakristianuan a pannursuro ket linaokanda iti pilosopia dagiti Griego. Di nagbayag, nabuangay ti klase klero, a nagpabaknang ken nangpapigsa iti impluensiada a kas kadagiti napolitikaan nga agtuturay. Sigun kadagiti historiador, idi a ti “Kristianidad” ket napagbalin nga opisial a relihion ti Imperio ti Roma, awanen ti nabati nga uray anniniwan la koma ti kongregasion idi umuna a siglo.
• Iti panaglabas dagiti siglo, adu a kinaranggas ken kinaagum ti inaramid daytoy namulitan a kita ti Kristianidad. Imbes a paneknekan dagita a klero nga isuda ti pasurot ni Jesus, indadanesda ketdi dagidiay nangtulad iti pamay-an ti panangasaba ni Jesus ken dagidiay nangikagumaan a mangipablaak iti Biblia iti lenguahe dagiti ordinario a tattao.

Kadagiti siglo a nabileg ti impluensia ti peke a Kristianidad, kasla awanen ti mangikaskasaba iti naimbag a damag. Ngem imbaga ni Jesus a maipakaammo manen dayta kadagiti maudi nga aldaw. Dayta a panawen ket inyarigna iti panagani inton dagiti saan a pudno a Kristiano, a nailadawan kas dakes a ruot, ket maisina kadagiti pudno a Kristiano, a nailadawan kas trigo. (Mateo 13:24-30, 36-43) Iti dayta a tiempo, naan-anayto a matungpal ti padto maipapan iti pannakaikasaba ti naimbag a damag. (Mateo 24:14) Dayta a makapagagar a padto ti mausigto iti Paset 6.