IDI katengngaan ti maika-20 a siglo, dagiti kiteb ket kasla naan-anayen a naikisap. Ngem idi dekada ’70, imparit ti adu a pagilian ti panagusar iti DDT—kangrunaan a pangpatay kadagiti kiteb—gapu ta makasabidong ken makadangran iti aglawlaw.

Dagiti kiteb ket in-inut a saanen a talaban ti dadduma a kemikal. Masansan metten nga agbiahe dagiti tattao ket dida mapupuotan a tugottugotda dagiti kiteb. Ti resultana? “Iti napalabas a 12 a tawen,” kuna ti maysa a report idi 2012 maipapan iti panangkontrol ti kiteb, “naipadamag nga immadu manen dagiti kiteb iti U.S., Canada, Middle East, sumagmamano a pagilian iti Europa, Australia ken dadduma a paset ti Africa.”

Idiay Moscow, Russia, namin-10 a daras ti immaduan ti reklamo maipapan kadagiti kiteb iti maysa a napalabas a tawen. Idiay met Australia, immadu ti kiniteb iti agarup 5,000% sipud idi 1999!

Di madmadlaw ti dadduma a tattao a makayawidda kadagiti kiteb manipud kadagiti tiendaan, pagsinean, wenno hotel. “Makaalaka la ketdi kadagiti kiteb,” kinuna ti maysa a manedyer ti hotel iti U.S. “Karaman dayta kadagiti problema iti panangimanehar iti hotel.” Apay a nagrigat nga ikisap dagiti kiteb? Kasanom a masaluadan ta bagim? No kiniteb ti balaymo, ania ti maaramidam tapno mapaksiatmo ida ken didan agsubli pay?

Gapu ta kadkadakkelda la ti bukel ti mansanas ken daplat ti bagida, nagadu ti mabalinda a paglemmengan. Mabalin nga agbalayda iti kutsonmo, mueblesmo, saksakan ti koriente, wenno uray iti teleponom. Kadawyan nga addada kadagiti lugar a 3-6 a metro manipud iti pagiddaan ken pagtugawan. Apay? Tapno asidegda kenka—ti pangalaanda iti taraonda. *

Masansan nga agkagat dagiti kiteb bayat a matmaturog dagiti biktimada. Ngem di pulos marikna ti kaaduan ti kagatda gapu ta mangitudokda iti pangbibineg isu a makasepsepda iti dara agingga iti 10 a minuto a di masinga. Nupay agsepsepda iti kada lawas, makapagbiagda latta uray dida mangmangan iti adu a bulan.

Saan a kas kadagiti lamok ken dadduma pay nga insekto, dagiti kiteb ket saan a mangiwaras iti makaakar a sakit. Ngem dagiti kagatda ket mabalin a nagatel ken agbinatlag, isu a maapektaran ti emosion ti adu a tattao. Dagiti kinagat ti kiteb ket mabalin a mabain, marigatan a makaturog, ken ipagarupda pay ketdi a kagkagaten ida ti kiteb uray no nabayagen a napaksiat dagita. Sigun iti maysa a report idiay Sierra Leone, dagiti kiteb “ti makagapu iti nakaro a pannakasuron ken di pannakaturturog  iti rabii.” Namakdaar pay dayta maipapan iti “bain a resulta ti kaadda dagiti kiteb.”

Paksiatem Dagiti Kiteb

Mabalin a kiteben ti asinoman. Nalaklaka dagitoy a maparmek no masigud. Ammuem ngarud dagiti pagilasinan nga adda kiteb iti balaymo ken kadagiti papanam. Sukimatem dagiti mueblesmo, baseboard, ken maletam no adda babassit nga itlog a kasla kadkadakkel ti bukel ti lengnga ken dagiti mantsa ti dara. Agusarka iti flashlight tapno al-alistom a makita ida.

Siertuem nga awan unay paglemmenganda. Tapalam dagiti birri ken giwang kadagiti diding ken hamba ti ridaw. Nupay saan a kinarugit ti makagapu iti kaadda dagiti kiteb, nalaklaka a makita ken kontrolen ida no regularka nga agdalus wenno ag-vacuum ken pagtalinaedem a nadalimanek ti balaymo. No addaka iti hotel, basbassit ti tsansa a makayawidka iti kiteb no ti maletam ket dimo idisso iti suelo ken iti kama.

No makakitaka iti kiteb iti balaymo wenno iti kuartom iti hotel, mabalin a madanagan wenno mabainka pay ketdi. Bayat nga agbakbakasion ni Dave ken ni baketna, kinagat ida dagiti kiteb. “Napalalo ti bainmi,” kuna ni Dave. “Anianto laengen ti ibagami kadagiti gagayyem ken kapamiliami inton makaawidkamin? No aggagatelda wenno agbinatlag ti kudilda, saan ngata a panunotendanto a naalada dayta iti balaymi?” Nupay normal dagita a reaksion, dimo ipalubos a ti bainmo ti manglapped kenka nga agpatulong. Impasigurado ti New York City Department of Health and Mental Hygiene: “Nupay narigat, posible a mapaksiat dagiti kiteb.”

Ngem dimo ipapan a nalaka nga ikisap dagiti kiteb. No makakitaka kadagiti kiteb iti balaymo, matulongannaka ti maysa a lisensiado a pest controller. Nupay saanen a maus-usar dagiti kemikal a nadakamaten, agar-aramat ita dagiti pest controller iti kombinasion ti dadduma nga epektibo a pamay-an a mangikisap kadagiti kiteb. Kinuna met ti eksperto kadagiti insekto a ni Dini M. Miller: “Tapno makontrol dagiti kiteb, nasken nga agtitinnulong dagiti residente, ti mangimanmanehar iti pasdek, ken ti pest control company.” No surotem dagiti instruksion ti pest controller ken aramidem dagiti mayanatup a panagannad, maliklikam ti makagat iti kiteb!