INALDAW nga adu ti gundaway dagiti tattao a mangipakita iti kinaimbag. Ngem agparang nga adu a tattao ti bagida laeng ti pampanunotenda. Makitam dayta iti dandani amin nga ar-aramidenda—ti awan babainna a panangallilawda iti sabsabali, kaskasero a panagmaneho, panagsao iti dakes, ken nakaro a panagpungtot.

Makita met ti kinamanagimbubukodan iti adu a pagtaengan. Kas pagarigan, adda dagiti mangidiborsio iti asawada gapu laeng ta mariknada a “maikarida iti nasaysayaat” nga asawa. Di met madmadlaw ti dadduma a nagannak a maisursurodan iti annakda ti kinamanagimbubukodan. Kasano? Pabpabus-oyanda ti amin a kayat ti anakda, idinto ta agkedkedda a mangipaay iti aniaman a kita ti disiplina.

Ngem adu met a nagannak ti mangsansanay kadagiti annakda a mangyun-una iti pagimbagan ti sabsabali, ket adu ti nagunggonada. Dagiti annak a nasingpet ket dakdakkel ti posibilidadna a maaddaan iti gagayyem, matagiragsakda ti manayon a relasion, ken agbalinda a kontento. Apay? Gapu ta kuna ti Biblia, “ad-adu ti kinaragsak iti panangted ngem iti panangawat.”—Aramid 20:35.

No adda annakmo, kasanom ida a matulongan tapno magunggonaanda iti panagbalinda a nasingpet ken dida maaringan iti kinamanagimbubukodan a gagangay kadagiti tattao ita? Usigem ti tallo a palab-og a mabalin a mangtignay iti annak nga agbalin nga agimbubukodan, ken ammuem no kasano a maliklikam dagita.

Ti problema. Napaliiw dagiti managsirarak ti maysa a makapadanag a kababalin: Adu nga agkabannuag ti sumrek iti trabaho a nangato ti panagkitada iti bagida—mangnamnamada nga agballigida uray no bassit wenno awan pay ti inar-aramidda. Ekspektaren met ti dadduma nga alisto a maingato ti saadda, uray no dida pay kabesado ti trabaho. Adda met dagiti kombinsido nga espesialda ket maikarida a matrato a kasta—isu a ma-depress-da no maamirisda a saan a kasta ti panangmatmat ti dadduma.

Ti makagapu. No dadduma, ti nangato a panangmatmat ti maysa iti bagina ket gapu iti pannakapadakkelna. Kas pagarigan, napalalo ti pannakaimpluensia ti dadduma a nagannak iti kanayon a maiparparegta a panagtalek iti bagi a limmatak iti kallabes a tawtawen. Kasla umiso met ti prinsipio dayta: No ti bassit a panangpadayaw ket pagsayaatan ti ubing, nasaysayaat ngarud no ad-adu. Ngem ipakpakita dayta a kapanunotan a maupay laeng ti ubing no dillawem. Gapu ta iparparegta ti lubong ti panangpatanor iti panagtalek iti bagi, maibilangka nga iresponsable a nagannak no dimo suroten dayta. Maibagbaga kadagiti nagannak a masapul a dida pulos iparikna kadagiti annakda nga adda nagkurangan dagitoy.

Gapu iti dayta, adu a nagannak ti mangpadayaw unay kadagiti annakda, uray no awan met naaramidan ti annakda a maikari iti pammadayaw. Mapadayawanda tunggal adda magapuananda, uray nagbassit a banag dayta. Ngem mabay-bay-an ti tunggal kamali uray kasano ti kadakkelna. Patien dagita a nagannak a ti makatulong iti panangpapigsa iti panagtalek iti bagi ket ti di panangikankano iti aniaman a di nasayaat, sa padayawan ti amin a dadduma pay a banag. Napatpategen iti nagannak ti panangiparikna kadagiti annakda a maipagpannakkelda ti bagida ngem iti panangisuro kadakuada a mangaramid iti bambanag a talaga a mangparagsak kadakuada.

Ti kuna ti Biblia. Kuna ti Biblia a maitutop ti pammadayaw no maikari ti maysa iti dayta. (Mateo 25:19-21) Ngem no padayawam ti ubing tapno laeng maipagpannakkelna ti bagina, posible a maaddaanto iti di umiso a panangmatmat iti bagina. Siuumiso a kinuna ti Biblia: “No ti asinoman pagarupenna nga adda pategna idinto ta awan, al-allilawenna ti bukodna a panunot.” (Galacia 6:3) Adda nasayaat a rason nga ibaga ti Biblia kadagiti nagannak: “Dika bumdeng a mangdisiplina iti ubing. Saanna nga ipatay ti panangbautmo kenkuana.” *—Proverbio 23:13, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

Ti mabalinmo nga aramiden. Mangdisiplinaka no kasapulan ken mangkomendarka no pudpudno a maikari iti dayta. Dimo padayawan ti ubing tapno laeng nasayaat ti panangmatmatna iti bagina. Mabalin a di epektibo dayta. “Mapatanormo ti pudno a kompiansa iti bagim no parang-ayem dagiti paglaingam ken no agsursuroka,” kuna ti libro a Generation Me, “saan a gapu ta ibagbagada a nakalalaingka gapu laeng ta sibibiagka.”

“Diyo ipapan ti bagiyo a nangatngato ngem ti rumbeng. Natanang koma ketdi ti panagpampanunotyo.”—Roma 12:3, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia

Ti problema. Adu nga agkabannuag ti sumrek iti trabaho a kasla saan pay a nakasagana a mangsango kadagiti problema. Dadduma ti masaktan uray sangkabassit la a pannakadillaw. Adda met dagiti nagrigat a pagustuan ken ti kayatda laeng a trabaho ket dagidiay maitunos kadagiti kasayaatan a namnamaenda. Kas pagarigan, dinakamat ni Dr. Joseph Allen iti librona nga Escaping the Endless Adolescence ti imbaga ti maysa nga agtutubo a lalaki bayat a nainterbiu para iti trabaho: “Panagkunak, adda paset ti trabaho a medio boring no dadduma, ket diak kayat ti trabaho a maka-boring.” Insurat ni Dr. Allen: “Dinan sa ketdi maawatan nga amin a trabaho ket adda pasetna a maka-boring. Apay a dina ammo dayta ket agtawenen iti 23?”

Ti makagapu. Kadagiti kallabes a dekada, narikna ti adu a nagannak a masapul a salaknibanda dagiti annakda iti aniaman a kita ti pakarigatan. No ngay di nakapasa ti anakmo iti eksamen? Makibiangka kadi ket ibagam iti maestrana nga ingatona ti gradona? No ngay namulta ti anakmo gapu ta nalabsingna ti linteg trapiko? Sika kadi ti mangbayad? No ngay insina ti nobiana? Ibagam kadi a basol amin ti nobiana?

Nupay gagangay laeng a kayatmo a protektaran dagiti annakmo, ti sobra a panangsalaknib ket mabalin a mangisuro kadakuada iti di umiso—nga awan sungsungbatanda iti aniaman nga aramidenda. “Imbes a masursuroda nga anduran ti saem ken pannakapaay, ken makaadalda kadagita,” kuna ti libro a Positive Discipline for Teenagers, “dumakkel [dagita] nga annak nga interesadoda laeng iti bukodda a pagimbagan, a pampanunotenda nga adda obligasion kadakuada dagiti nagannakda ken ti sabsabali.”

Ti kuna ti Biblia. Paset ti biag ti pakarigatan. Kinapudnona, kuna ti Biblia: “Ti di mapakpakadaan a pasamak mapagteng kadakuada amin.” (Eclesiastes 9:11) Karaman iti dayta uray dagiti naimbag a tattao. Kas pagarigan, napasaran ti Kristiano a ni apostol Pablo ti nagduduma a kita ti rigat bayat ti panagserbina iti Dios. Ngem nagimbaganna ti pannakaipasangona kadagita! Insuratna: “Kadagiti aniaman a kasasaadko, naadalko ti mapnek. . . . Naadalko ti palimed agpadpada no kasano ti mabsog ken no kasano ti mabisinan, agpadpada no kasano ti maaddaan iti kinaruay ken no kasano ti agsagaba iti kinakirang.”—Filipos 4:11, 12.

Ti mabalinmo nga aramiden. Bayat nga ikabkabilangam ti tukad ti kinamanakem ti anakmo, ikagumaam a suroten ti prinsipio ti Biblia: “Tunggal maysa awitennanto ti bukodna nga awit.” (Galacia 6:5) No di nakapasa ti anakmo iti eksamen, nalabit dayta ti mamagpanunot kenkuana tapno agadal a naimbag inton sumaganad. No namulta ti anakmo gapu ta nalabsingna ti linteg trapiko, mabalin a nasaysayaat no isu ti pagbayadem manipud iti allowance wenno sueldona. No ti anakmo ket insina ti nobiana, liwliwaem. Ngem iti maitutop a tiempo, tulongam a mangusig kadagiti saludsod a kas iti, ‘No lagipek ti napasamak, adda pay kadi masapul a parang-ayek iti personalidadko?’ No ikagumaan ti annak a solbaren dagiti problemada, agbalinda a natibtibker ken maaddaanda iti kompiansa—dagiti kababalin a dida mapatanor no kanayon nga adda mangtulong ken mangsalaknib kadakuada.

“Paneknekan koma ti tunggal maysa no ania ti bukodna nga aramid, ket kalpasanna maaddaanto iti pakaigapuan ti panagrag-o.”—Galacia 6:4

Ti problema. Iti maysa a surbey kadagiti agkabannuag, 81% ti nangibaga a ti kangrunaan a panggep ti henerasionda ket ti ‘bumaknang’—adayo a napatpateg dayta ngem iti panangtulong iti sabsabali. Ngem saan a mangyeg iti pannakapnek ti panagpabaknang. Kinaagpaysuanna, ipakita dagiti panagadal a ti tattao a material la a bambanag ti pampanunotenda ket nalidliday ken ad-adda a ma-depress. Dakdakkel met ti posibilidadna nga agproblema ti salun-at ken panunotda.

Ti makagapu. Iti dadduma a kasasaad, dumakkel dagiti ubbing iti pamilia a materialistiko. “Kayat dagiti nagannak a maparagsak ti annakda, ket ti annak kayatda ti material a bambanag,” kuna ti libro a The Narcissism Epidemic. “Gapu iti dayta, igatanganda ida kadagiti material a bambanag. Naragsak dagiti annak ngem di agbayag dayta, isu nga agpagatangda manen iti ad-adu pay.”

Siempre, sigagagar a gundawayan dayta ti industria ti advertising. Iparparegtada dagiti kapanunotan a kas iti ‘Kasayaatan ti maiparbeng kenka’ ken ‘Gapu ta maikarika iti dayta.’ Adu nga agkabannuag ti dagus a namati iti dayta isu a nailumlomdan iti utang ket didan mabayadan dagiti bambanag a kunada a “maiparbeng” kadakuada.

Ti kuna ti Biblia. Bigbigen ti Biblia a kasapulantayo ti kuarta. (Eclesiastes 7:12) Ngem mamakdaar met a “ti ayat iti kuarta isu ti ramut dagiti amin a kita ti makadangran a bambanag.” Innayonna: “Babaen ti panangragpat iti daytoy nga ayat . . . [ti sumagmamano] sinalputda ti intero a bagbagida iti adu nga ut-ot.” (1 Timoteo 6:10) Saan nga iparegta ti Biblia ti panagpabaknang no di ket ti panagbalin a kontento kadagiti kangrunaan a kasapulan.—1 Timoteo 6:7, 8.

“Dagidiay determinado a bumaknang matnagda iti sulisog ken iti silo ken iti adu a minamaag ken makapasakit a tartarigagay.”—1 Timoteo 6:9

Ti mabalinmo nga aramiden. Kas maysa nga ina wenno ama, sukimatem ti panangmatmatmo iti kuarta ken kadagiti magatangna. Kanayon nga iyun-unam dagiti napapateg a banag, ken tulongam ti annakmo a mangaramid met iti kasta. Isingasing ti nadakamaten a The Narcissism Epidemic: “Mabalin a pagsaritaan dagiti nagannak ken annak dagiti topiko a kas iti ‘Kaano a nasayaat ti gumatang iti sale? Kaano met a saan a praktikal dayta?’ ‘No utangem ti gatangem, mano ti interesna?’ ‘Napadasam kadin ti gimmatang gapu ta adda nangsugsog kenka?’”

Dimo koma us-usaren dagiti “material a banag” a mangkalub kadagiti problema ti pamilia a masapul a masolusionan. “Saan a pulos nga epektibo ti panangusar iti material a bambanag a pangyaw-awan kadagiti problema,” kuna ti libro a The Price of Privilege. “Masapul a masolbar dagiti problema babaen iti panunot, pannakatarus, ken empatia, saan ket a babaen kadagiti sapatos ken bag.”