NAKARIKNAKA met kadin iti kasta? Idi naragpatmon ti kalatmo wenno naalamon ti kayatmo, nagtultuloy kadi ti ragsakmo? Wenno kimmupasen? Sigurado nga agbalintayo a naragsak no maragpattayo ti kalattayo wenno maalatayo ti tartarigagayantayo. Ngem mabalin a temporario laeng ti kasta a kinaragsak. Ti manayon a kinaragsak ket saan la a nakadepende kadagiti nagapuanan wenno nagun-odantayo. Imbes ketdi, kas iti kinasalun-at, ti pudno a kinaragsak ket nakadepende iti nadumaduma a bambanag.

Agduduma ti tunggal maysa kadatayo. Dagiti mangparagsak kenka ket nalabit saan a mangparagsak iti sabali. Malaksid iti dayta, agbalbaliwtayo bayat a tumataengantayo. Ngem ipakita dagiti ebidensia nga adda dagiti banag nga ad-adda a kanayon a mangparagsak. Kas pagarigan, ti kinakontento, panangliklik iti apal, panangayat iti sabsabali, ken kinatibker ti pakinakem ket mangyeg iti pudpudno a kinaragsak. Kitaentayo no apay.

“Ti kuarta agpaay a salaknib,” kinuna ti maysa a masirib nga agad-adal iti nainkasigudan a kababalin ti tao. Insuratna pay: “Ti managayat laeng iti pirak saanto a mapnek iti pirak, uray ti asinoman a managayat iti kinabaknang saanto a mapnek iti sapul. Daytoy met ket kinaubbaw.” (Eclesiastes 5:10; 7:12) Ti puntona? Nupay kasapulantayo ti kuarta tapno adda pagbiagtayo, masapul a ditay agbalin a naagum ta saan a mapmapnek ti naagum! Ti nangisurat iti dayta a ni Ari Solomon iti nagkauna nga Israel aktual a pinadasna no ti kinabaknang ken naluho a biag ket mangyeg iti pudno a ragsak. “Nagun-odko amin a tinarigagayak,” insuratna. “Inaramidko ti amin a kinaykayatko a pagragsakan.”—Eclesiastes 1:13; 2:10, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

Yantangay bimmaknang iti kasta unay ni Solomon, nangibangon iti dadakkel a balbalay, nangaramid iti napipintas a parke ken pagurnongan iti nagadu a danum, ken naaddaan iti adu nga adipen. Naalana ti aniaman a kayatna. Ania ti naadalna? Rimmagsak met ngem saan a nagtultuloy a kasta. “Adtoy! isuamin kinaubbaw,” kinunana. “Awan idi ti pagsayaatanna iti baba ti init.” Kinagurana pay ketdi ti biag! (Eclesiastes 2:11, 17, 18) Wen, naadal ni Solomon a ti naluho a biag ket mangyeg iti liday ken di pannakapnek. *

Dayta kadi a konklusion ni masirib a Solomon ket maitunos kadagiti panagadal ita? Sigun iti artikulo a naipablaak iti Journal of Happiness Studies, “apaman a napennekmon dagiti kangrunaan a kasapulam, dinaka pagbalinen a naragragsak ti ad-adu a kuarta.” Kinaagpaysuanna, saan unay a naragsak dagiti tattao no maaddaanda iti ad-adu a material a bambanag ngem mabaybay-anda met ti nadalus a moralidad ken relasionda iti Dios.

PRINSIPIO TI BIBLIA: “Ti wagas ti panagbiagyo siwayawaya koma iti panagayat iti kuarta, bayat a mapnekkayo iti agdama a bambanag.”—Hebreo 13:5.

Ti apal kaipapananna “ti sakit ti nakem wenno pannakasuron a marikna ti maysa gapu ta makitana a nasaysayaat ti kasasaad ti sabali. Dayta a rikna ket napakuyogan iti tarigagay a kasta met koma ti kasasaadna.” Kas iti makapapatay a tumor, ti apal ket makaapektar iti biag ti maysa ken mangdadael iti ragsakna. Kasano a mangrugi ti apal? Kasanotay a madlaw nga umap-apaltayon? Ken kasano a malabanantayo dayta?

Sigun iti Encyclopedia of Social Psychology, adda tendensia dagiti tattao nga umapal kadagiti kapadada, nalabit iti edad, kapadasan, wenno sasaadenda iti kagimongan. Kas pagarigan, ti maysa a paralako ket nalabit saan nga umapal iti nalatak nga artista. Ngem mabalin nga apalanna ti naas-asenso a padana a paralako.

Kas pagarigan: Adda idi dagiti nangato nga opisial iti nagkauna a Persia nga immapal, saan nga iti ari, no di ket iti nalaing a ni Daniel a padada nga opisial. Kas pakakitaan a masuron unay dagidi a lallaki, implanoda pay ketdi a mapapatay ni Daniel! Ngem napaayda. (Daniel 6:1-24) “Nasken a maamiristayo a dakes ti maaramidan ti apal,” kuna ti nadakamaten nga ensiklopedia. “Dayta a dakes nga epekto ti mangilawlawag nga adda koneksion  ti apal iti nagadun a historikal a kaso ti kinaranggas.” *

Kasanom a madlaw nga umap-apalkan? Isaludsodmo iti bagim: ‘No nagballigi ti maysa a kapatadak, maragsakanak kadi wenno masuronak? No pimmalpak ti kabsatko, nalaing a kaklasek, wenno katrabahuak, malidayanak kadi wenno maay-ayatanak?’ No “masuronak” ken “maay-ayatannak” ti sungbatmo, mabalin nga umap-apalkan. (Genesis 26:12-14) Ti “apal,” kuna ti Encyclopedia of Social Psychology, “ket mangdadael iti abilidad ti tao a mangtagiragsak kadagiti nasasayaat a banag iti biag ken mangikkat iti panangapresiarna iti adu a sagut ti biag. . . .Dagiti kasta a tendensia ket saan a pulos a mangyeg iti kinaragsak.”

Malabanantayo ti apal no agbalintayo a pudpudno a napakumbaba ken naemma. Dagita ti makatulong kadatayo a mangapresiar ken mangipateg kadagiti abilidad ken nasayaat a kualidad ti sabsabali. Kuna ti Biblia: “Awan ti aniaman nga aramidenyo gapu iti rinnupir wenno gapu iti panangipasindayaw iti bagi, no di ket buyogen ti kinapakumbaba iti isip nga ibilangyo a ti dadduma nangatngatoda ngem dakayo.”—Filipos 2:3.

PRINSIPIO TI BIBLIA: “Ditay koma agbalin a manangipasindayaw iti bagi, a mangsulsulbog iti panagsisinnalisal, nga agiinnapal iti maysa ken maysa.”—Galacia 5:26.

“Ti rikna ti tattao maipapan kadagiti relasionda iti sabsabali ket dakdakkel ti epektona iti naan-anay a pannakapnekda iti biag no idilig iti trabaho, mapastrekda a kuarta, komunidad, wenno uray iti salun-atda,” kuna ti libro a Social Psychology. Iti ababa a pannao, tapno agbalintayo a pudpudno a naragsak, masapul nga ipakitatayo ti ayat ken mariknatayo a maay-ayattayo. “No . . . awan ayatko, awan kaes-eskak,” kinuna ti maysa a nangisurat iti Biblia.—1 Corinto 13:2.

Saan pay a naladaw unay tapno ipakitatayo ti ayat. Kas pagarigan, abusado ken mammartek ti tatang ni Vanessa. Idi 14 ti tawenna, nagtalaw ken nakipagnaed iti nadumaduma a pamilia ken iti pagamponan a di nasayaat ti kasasaadna. Sadiay a nalagipna nga ipakaasi ti tulong ti Dios. Kalpasanna, nalabit kas sungbat kadagiti kararagna, pinagyanda isuna iti pamilia a mangan-annurot iti prinsipio ti Biblia a “ti ayat mabayag-panagituredna ken manangngaasi.” (1 Corinto 13:4) Gapu iti dayta ken kadagiti nasursuro ni Vanessa iti mismo a panagadalna iti Biblia, nailiwliwagna met laeng dagiti nasaem a napalabasna ken in-inut a limmaing iti panageskuelana. “Dagiti dati a saan a pasado a gradok ket nagbalinen a pasig a line of 8 ken 9,” kinunana.

Nupay malagip pay laeng ni Vanessa dagiti nasaem a napalabasna, naragsak itan iti denna ni lakayna ken ti dua nga annakda.

PRINSIPIO TI BIBLIA: “Kawesanyo ti bagbagiyo iti ayat, ta dayta ket naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.”—Colosas 3:14.

Asino ti awan problemana? Kas kuna ti Biblia, adda “tiempo ti panagsangit” ken “tiempo ti panagdung-aw.” (Eclesiastes 3:4) No natibker ti pakinakemtayo, positibotayo latta iti laksid dagita a kasasaad. Kitaentayo da Carol ken Mildred.

Nagadu ti sakit ni Carol kas iti sakit iti duri, diabetes, sleep apnea, ken sakit iti mata isu a nabulsek ti kannigid a matana. Kaskasdi a kinunana: “Ikagkagumaak a saan nga agbayag ti pannakaupayko. Maasianak met no dadduma iti bagik. Ngem iwaksik no kua dayta ket agyamanak iti Dios ta adda pay laeng dagiti maaramidak, nangruna para iti sabsabali.”

Adu met ti sakit ni Mildred kas iti arthritis, kanser iti suso, ken diabetes. Ngem kas ken Carol, ikagkagumaanna a dina unay sangkapanunot dagiti problemana. “Nasursurok nga ayaten dagiti tattao ken liwliwaen ida no masakitda ket makatulong met dayta kaniak,” insuratna. “Kinaagpaysuanna, no liwliwaek ti sabsabali, malipatak dagiti bukodko a problema.”

Interesado met ketdi da Carol ken Mildred nga agpaagas kadagiti eksperto iti tay-ak ti medisina, ngem saanda a nakapokus iti salun-atda no di ket iti kasasaad ti panunotda ken no kasanoda nga usaren ti tiempoda. Gapu iti dayta, naragsakda ken awan ti makaikkat iti dayta kadakuada. Malaksid iti dayta, adu ti mangdungdungngo kadakuada ken inspirasion ida dagidiay maipaspasango iti nadumaduma a pakasuotan.

PRINSIPIO TI BIBLIA: “Naragsak ti tao nga agtultuloy nga agibtur iti pannakasuot, agsipud ta iti pannakaanamongna awatennanto ti korona ti biag.”—Santiago 1:12.

No mausar ti kinasirib nga isursuro ti Biblia, “maysa dayta a kayo ti biag kadagidiay mangpetpetpet iti dayta, ket dagidiay agtultuloy a mangsalimetmet a siiirut iti dayta maawaganda iti naragsak.” (Proverbio 3:13-18) Ammuem koma ngarud dayta a kinapudno babaen ti panangusarmo iti kinasirib nga adda iti Biblia. Kayat ngamin “ti naragsak a Dios,” nga Autor daytoy a sagrado a libro, nga agbalinka met a naragsak.—1 Timoteo 1:11.