Idi 2013, nakadiskobre dagiti arkeologo iti nalawa a pagidulinan iti arak (wine) dagiti Canaanita nga agarup 3,700 a tawen ti kabayagnan. Naglaon dayta iti 40 a dadakkel a burnay a katupag ti 3,000 a bote ti arak ita. Sigun iti maysa nga arkeologo a nangadal kadagiti nabati nga arak kadagiti burnay, dagiti Canaanita ket naannad nga agaramid iti arak. Kinunana: “Nasurot a naimbag dagiti instruksion iti panagaramid iti arak iti tunggal burnay.”

AMMOM KADI? Mabasa iti Biblia ti maipapan iti panagaramid iti “kasayaatan nga arak” iti nagkauna nga Israel ken ti panagidulin iti arak kadagiti dadakkel a burnay.—Kanta ni Solomon 7:9; Jeremias 13:12.

Idiay Egypt, 560,000 nga ad-adu ti nayanak nga ubbing idi 2012 ngem idi 2010, kuna ti Guardian newspaper. “Iti intero a pakasaritaan ti Egypt, dayta pay laeng ti kakaruan a panaglobo ti bilang dagiti mayan-anak nga ubbing,” kuna ni Magued Osman ti Baseera, maysa nga Egyptian research company. Kuna ti dadduma nga eksperto a no agtultuloy ti kasta nga iyaadu ti mayan-anak nga ubbing sadiay, lallalonto pay nga agkurang ti danum, koriente, ken makan.

AMMOM KADI? Sigun iti Biblia, panggep ti Dios a ‘mapno ti daga’ iti kalkalainganna a kaadu ti tao ken adda umanay a kasapulan ti amin tapno agbiag.—Genesis 1:28; Salmo 72:16.

Nasurok a 100 a bronse a baria a nakitikitan iti “Maikapat a Tawen” ti nadiskobre iti asideg ti maysa a haywey ti Israel. Tumukoy dayta iti maikapat a tawen ti panagrebelde dagiti Judio kontra kadagiti Romano (69-70 C.E.) a nagresulta iti pannakadadael ti Jerusalem. “Nalawag nga adda idi maysa a mabutbuteng a dandanin ti panungpalan—mabalin a makitkitana nga umas-asidegen ti adu a soldado ti Roma,” kuna ni Pablo Betzer, maysa a mangidadaulo iti trabaho a panagkali. “Inlemmengna ti sanikuana ket mangnamnama a maalananto met la dagita.”

AMMOM KADI? Idi 33 C.E., impakpakauna ni Jesus ti iyaatake dagiti Romano iti Jerusalem. Inyunay-unayna kadagiti Kristiano nga aglibasda a mapan iti bambantay tapno saanda a mairaman.—Lucas 21:20-24.