Mangrugi iti Hulio iti kada tawen, agsangpeten dagiti nanang a southern right whale (Eubalaena australis) iti makin-abagatan a kosta ti Santa Catarina, Brazil. Aganak ken padakkelenda dagiti annakda kadagiti ababaw a danum sadiay. Dadduma ti aggapu pay iti nakaad-adayo a lugar nga asidegen iti Antarctica. No mano a bulbulan met a maay-ayatan dagiti residente ken turista nga adda iti igid ti baybay wenno iti nangato a lugar a mangbuybuya kadagiti agina a balyena nga agin-inana wenno agay-ay-ayam iti danum! *

Umabot iti 16 a metro ti kaatiddog ti babai a southern right whale, at-atiddog pay ngem iti maysa a bus, ken umabot iti agarup 80,000 a kilo ti kadagsenna! Dandani nangisit ti intero a himmigante a bagina, ngem no dadduma adda met dagiti puraw a paset ti tianna. Nakadakdakkel ti ulona ta 1/4 daytan ti intero a bagina. Atiddog met ken immarko ti ngiwatna. Ken awan ti pigar iti bukot daytoy a balyena. Tapno makaabante, ipangato-ipababana ti nalapad ken kasla letra “V” nga ipusna, saan a kas kadagiti ikan nga ikinnikinnida ti ipusda. No kayatna ti agbaliw iti direksion, usarenna dagiti palikpikna. Kapada dayta ti pamay-an ti piloto a mangkontrol iti eroplano no agbaliw iti direksion.

Makapainteres ta uray no himmigante ti kadakkel dagiti right whale, nakalaplap-itda, ngamin adda dagiti makapabilib a garawda. Makitam ida a kasla aglaylayag ta nakaruar ti ipusda iti danum iti napaut a tiempo. Ingatoda pay no kua ti ipusda sada ibaut iti kasta unay iti danum. Ken bigla a rumkuasda sada itupak ti bagida iti danum isu nga uray nakaad-adayoka, makitam ti nagpigsa a panagparsiak ti danum.

Iti ulo ti right whale ken iti aglawlaw ti ulona, adu dagiti makita a pumuraw wenno dumuyaw a kalio—dagiti kimmersang a paset ti  kudilna a nagbalayan ti grupo dagiti babassit a crustacean (cyamid) a maaw-awagan a kuto ti balyena. Inlawlawag ni Karina Groch, koordineytor ti Brazilian Right Whale Project: “No kasano nga awan ti dua a tao nga agpada ti fingerprint-na, awan a pulos ti agpada a pattern (pannakaurnos) dagiti kalio, isu a dayta ti pakailasinan ti kada right whale. No umayda bumisita iti igid ti baybay ditoy lugarmi, retratuenmi ti pattern dagiti kalio ti tunggal balyena sami urnongen ken idulin dagiti ladawan.”

Kuna dagiti biologist a no matay dagiti right whale, nagrigat nga ibaga no mano ti tawen dagitoy a balyena gapu ta awan ti ngipenda. Ngem natantia a saan a bumaba iti 65 a tawen ti average ti kapaut ti biag dagitoy a balyena. *

Mangmangan dagiti right whale kadagiti babassit a crustacean. Iti agsumbangir nga igid ti makinngato a pangada, adda dagiti pagsagatda a buklen ti ginasut a baleen plate a nabaruyboyan kadagiti naingpis a buok. No aglanglangoyda, nakangangada isu a sumrek ti danum ket sagaten dayta dagiti baleen plate, ken maisalat dagiti babassit a kanenda kadagiti buok ti baleen. Gapu iti dayta, umabot iti 2,000 a kilo a crustacean ti makan ti maysa a balyena iti kada aldaw.

Iti kalgaw (Enero/Pebrero), agyan dagiti southern right whale idiay Antarctic Ocean tapno mangan ken agpalukmeg wenno agpaadu iti taba. Dagita a taba a maaw-awagan iti blubber ti agserbi a nagsayaat a pangpaimengda iti bagida no addada kadagiti nalamiis a dandanum ken usaren dayta ti bagida kas taraon no umakarda iti adayo a lugar.

Nangrugi idi 1700’s, nagsaknap ti panagtiliw kadagitoy a balyena idiay Southern Hemisphere. Naibilang dagitoy kas “right” wenno mayat a balyena nga anupen. Apay? Nabuntogda ngamin nga aglangoy isu nga alistoda la a tiliwen, uray no dagiti agtiltiliw ket nakasakay laeng iti narukop a bangka a kayo ken gayang laeng ti usarenda. Maysa pay, saan a kas iti dadduma a balyena, tumpaw dagiti right whale no matayda gapu iti napalalo a kinaadu ti tabada. Gapu iti dayta, nalakada laeng a maiguyod iti igid ti baybay.

Kasta met, napateg idi a tagilako ti blubber ken baleen ti southern right whale. Naus-usar dagiti blubber kas lana dagiti silaw kadagiti kalsada ken kas pangpagalis iti makina. Naus-usar met dagiti baleen iti panagaramid kadagiti corset, pagbasnot iti kabalio, ken paragpag ti payong. Kinapudnona, ti bayad dagiti baleen plate a naala iti maysa laeng a balyena ket umanayen tapno mapasubli dagiti agtiltiliw ti amin a gastosda a nagpataaw!

Idi rugrugi ti 1900’s, bimmassit iti kasta unay ti bilang dagiti right whale gapu iti sobra a panaganup kadakuada. Di nagbayag, saanen a maibilang a dakkel a panguartaan dagiti balyena. Idi 1973, nagserra ti maudi a pagpartian ti balyena idiay Brazil. Uray no medio immadu manen ti dadduma a kita ti balyena, adda latta dagiti agngangabit a mapukawen.

Dagiti right whale ket talaga a nagsayaat nga ebidensia ti kinakomplikado ti disenio dagiti sibibiag a parsua ditoy daga ken ti dakkel a kinanadumadumada. Pammaneknek dayta nga ekstraordinario ti sirib ken pannakabalin daydiay nangparsua iti dayta, ti Katan-okan a Diseniador a ni Jehova a Dios.—Salmo 148:7.