DAGITA a sasao ti masirib a ni Ari Solomon ti eksakto a mangiladawan iti rikna ti tao maipapan iti biag. Ababa ti biag ken di maliklikan ti ipapatay, isu a ginasut a tawenen a tartarigagayan dagiti tattao ti napapaut a biag. Iti rinibun a tawen, nagadu ti sarsarita maipapan iti panagbirok ti tao iti pamay-an tapno umatiddog ti biagda.

Alaentayo a pagarigan ni Gilgamesh nga ari ti Sumer. Adu ti es-estoria maipapan iti biagna. Ti maysa kadagita ket ti Epic of Gilgamesh, a mangibagbaga a nagdaliasat kano uray delikado tapno ammuenna no kasano a maliklikanna ti ipapatay. Ngem napaay.

Idi maikapat a siglo B.C.E., pinadas dagiti alchemist (dagidiay agbirbirok iti pamay-an nga umatiddog ti biag) iti China ti mangaramid iti agas a pangpaatiddog iti biag. Nakaaramidda iti inumen a nalaokan iti mercury ken arsenic. Maipagarup a dayta ti nakatayan ti sumagmamano nga emperador ti China. Idiay Europa, idi agarup 500 C.E.-1500 C.E., pinadas ti dadduma nga alchemist a baliwan ti balitok tapno matilmon ken maagsep dayta. Patienda ngamin a di madadael ti balitok isu nga umatiddog ti biag ti tao.

Padpadasen nga ammuen ti dadduma a biologist ken geneticist no apay a lumakay ti tao. Ipakita dayta a panangikagumaanda a mangnamnama pay latta dagiti tattao a malapdan ti panaglakay ken ipapatay. Ngem ania ti resultana?

Dagiti sientista a mangad-adal iti selula ti tao, nakabukelda iti nasurok a 300 a teoria no apay a lumakay ken mataytayo. Iti napalpalabas a tawen, nagballigida a mangmanipular kadagiti gene ken protina tapno pabuntogenda ti panaglakay dagiti selula dagiti animal ken tao. Gapu iti dayta, pinonduan ti dadduma a babaknang dagiti sientista tapno ammuenda no apay a mataytayo. Ania ti naammuanda?

Panangpadas a mangpaatiddog iti biag. Patien ti dadduma a biologist a ti kangrunaan a rason iti panaglakay ket makita kadagiti ungto dagiti chromosome-tayo, a maawagan iti telomere. Protektaran dagiti telomere ti genetiko nga impormasion kadagiti selulatayo bayat nga agpaaduda. Ngem kada agpaaduda, umababa dagiti telomere sa sumardengdan nga agpaadu ket mangrugin ti panaglakay.

Ni Elizabeth Blackburn a premiado iti Nobel Prize idi 2009 ken ti grupona natakuatanda ti maysa  a substansia a mangpabuntog iti panagababa dagiti telomere—ti rason ti panaglakay. Ngem ipakita ti reportda a dagiti telomere “dida mapaatiddog ti biag iti nalablabes ngem iti gagangay a kaatiddog ti biag ti tao ita.”

Ti panangiprograma manen kadagiti selula (cellular reprogramming) ket sabali pay a pamay-an tapno malapdan ti panaglakay. No lakay unayen dagiti selulatayo ket saannan a kaya ti agpaadu, posible a di umiso dagiti signal nga ipatulodda kadagiti kaabayda a selula a konektado iti resistensia, isu a tumaud ti panagebbal, napaut nga ut-ot, ken sakit. Itay nabiit, dagiti sientista idiay France improgramada manen dagiti selula nga innalada kadagiti nataenganen a tattao, a ti dadduma ket nasurok a 100 ti tawendan. Sigun iti lider ti grupo dagiti managsirarak a ni Professor Jean-Marc Lemaître, naammuanda a “mabalinda a balbaliwan ti panaglakay” dagiti selula.

Saan nga amin a sientista ket mamati a mapaatiddog dagiti agas a pangontra iti panaglakay ti biag ti tao ngem iti gagangay ita. Agpayso nga umat-atiddog ti biag ti tao manipud idi maika-19 a siglo. Ngem ti kangrunaan a makagapu ket ti kinadalus, naballigi a pananglaban kadagiti makaakar a sakit, ken dagiti antibiotiko ken bakuna. Mamati ti dadduma a geneticist a dandani nadanonen ti normal a kapaut ti biag ti tao.

Agarup 3,500 a tawenen ti napalabas, idi inamin ni Moises a maysa kadagiti nagsurat iti Biblia: “Ti biagmi ket agpaut iti 70 a tawen, wenno 80 no ti maysa ket naisangsangayan ti pigsana. Ngem napnoda iti riribuk ken ladingit; nagbiitda a lumabas, ket intono kuan, awankamin.” (Salmo 90:10) Nupay ikagkagumaan ti tao a paatiddogen ti biagtayo, ti kapautna ket kasla latta iti dineskribir ni Moises.

Ngem dagiti parsua a kas iti red sea urchin (kita ti maratangtang) wenno ti quahog clam (kita ti kappo) ket agbiag iti nasurok a 200 a tawen. Adda met dagiti kayo a kas iti giant sequoia a makapagbiag iti rinibu a tawen. No ikomparatayo ti kapaut ti biagtayo kadagita ken iti dadduma pay a sibibiag a banag, saan kadi a mapanunottayo, ‘Talaga kadi nga agbiagtayo iti 70 wenno 80 laeng a tawen?’