TI PROBLEMA: Adu a politiko ken lider ti relihion ti nagplano idi maikontra iti mensahe ti Biblia. Kaaduanna nga usarenda ti autoridadda a mangiparit kadagiti tattao a maaddaan, mangaramid, wenno mangipatarus iti Biblia. Kitaentayo ti dua a pagarigan:

• Idi agarup 167 B.C.E., ni Antiochus Epiphanes nga ari ti imperio a Seleucid, a nangpilit kadagiti Judio nga agpakomberte iti relihion dagiti Griego, imbilinna a madadael ti amin a kopia ti Hebreo a Kasuratan (wenno, Daan a Tulag). Insurat ti historiador a ni Heinrich Graetz: “Pinigispigis ken pinuoran [dagiti opisialna] dagiti lukot ti Linteg a nasarakanda. Pinapatayda dagidiay nakitada nga agtaltalek a mapapigsa ken maliwliwa a mangbasbasa kadagita.”

• Bayat ti 400’s agingga iti 1400’s, nakapungtot ti dadduma a lider ti Katoliko a nakakita kadagiti miembroda a mangikaskasaba iti isursuro ti Biblia imbes a dagiti doktrina ti Katoliko. Imbilangda a kabusor ti simbaan ti asinoman nga adda kopiana kadagiti libro ti Biblia malaksid iti Salmo a naipatarus iti Latin. Tapno masigurado ti grupo dagiti lider ti maysa a simbaan a matungpal dayta, binilinda dagiti lallaki a miembroda a “gagetan, seriosuen, ken kanayonenda ti mangbirok kadagiti kabusor ti simbaan . . . babaen ti panagsapulda iti uneg dagiti balbalay ken kadagiti underground a kuarto a pagsussuspetsaanda. Masapul a madadael ti balay a pakakitaanda iti kabusor ti simbaan.”

No nagballigi dagiti bumusbusor iti Biblia, napukaw koman ti mensahe a linaonna.

NO KASANO A NAKALASAT TI BIBLIA: Insentro ni Ari Antiochus ti kampaniana idiay Israel, ngem adun ti nabukel a komunidad dagiti Judio iti adu a luglugar. Kinaagpaysuanna, tinantia ti maysa nga eksperto nga idi umuna a siglo C.E., nasuroken nga 60% kadagiti Judio ti aggigian iti ruar ti Israel. Kadagiti sinagogada, adda iduldulin dagiti Judio a kopia ti nasantuan a Sursurat—dayta met la ti inusar idi dagiti simmaruno a henerasion, kas kadagiti Kristiano.—Aramid 15:21.

Bayat ti 400’s agingga iti 1400’s, saan a nagbuteng dagiti mangay-ayat iti Biblia a nangsango iti pannakaidadanes ken impatarus ken kinopiada latta ti Biblia. Sakbay pay a naimbento ti pagimprentaan idi katengngaan ti 1400’s, posible a ti dadduma a paset ti Biblia ket mabasa idin iti agingga iti 33 a lengguahe. Sipud idin, nagadun ti maar-aramid a Biblia ken naipatarusen iti adu a lengguahe.

TI RESULTA: Uray implano dagiti nabileg nga ar-ari ken dagiti di umiso ti kapanunotanna a papadi a pukawen ti Biblia, dayta latta ti kasaknapan ti pannakaiwarasna ken kaaduan ti patarusna a libro iti intero a historia. Inimpluensiaanna dagiti linteg ken lengguahe ti dadduma a nasion, ken ti biag ti minilion.